Nâu đoo nắc đợ đh’riêng xa nưl đhị phiên chợ lâng pr’đợc “Chr’nắp pr’hay văn hoá acoon cóh Hrê ta bhrợ têng đhị trung tâm thành phố Quảng Ngãi. Tơợ tr’nơợp bhrợ têng, chợ phiên chr’nắp nâu t’pấh bấc ơl ta mooi lâng đhanuôr chô pấh chi ớh.

Đhị đâu, zâp ngai đhanuôr nắc bơơn lêy đợ râu bhriêr ta bách âng zâp nghệ nhân manứih Hrê đhị bêl chi pứh p’cắh taanh n’đoóh a’doóh vel Teng, lêy chi ớh chiing goong, xơợng t’pêếh n’jưl hát pr’hát Ta lêu, Kachoi... Nghệ nhân Phạm Văn Sây, cóh vel Làng Teng, chr’val Ba Thành, chr’hoong Ba Tơ, mưy ooy đợ manứih t’bhlâng zư lêy văn hoá acoon cóh đay xay moon, bhiệc bhrợ têng đợ bh’rợ văn hoá cơnh đâu zúp đhanuôr vêy pr’đơợ lêy năl bha nọ văn hoá ty chr’nắp âng acoon cóh Hrê. Bấc c’moo hanua, Hồ Văn Sây nắc ta moon cơnh sức giả âng p’căn Hrê bêl âng đơơng đh’riêng pr’hát, xa nưl chiing goong lướt chi ớh zâp ooy. Lấh mơ, t’coóh ta luôn t’bhlâng pa choom đoọng ha coon ađhi manứih acoon cóh Hrê đoọng zư lêy pa dưr đợ chr’nắp văn hoá âng acoon cóh đay: “Acu rơơm kiêng Đảng lâng Nhà nước k’rang lêy zooi zúp đợ nghệ nhân azi xay moon, p’cắh pa choom đoọng ha coon a’châu ha y chroo năl đợ pr’hoọm chr’nắp liêm âng đay. Tơợ p’rá xa nay, ặt cha tước j’niêng cr’bưn âng manứih Hrê.”

Cr’chăl hanua, chr’hoong Ba Tơ nắc ơy bhrợ têng k’zệt lớp pa choom pr’hát xa nưl, n’toong chiing, bhrợ têng tr’coọ xa nưl acoon cóh đoọng ha đhi amoó manứih acoon cóh Hrê. Bấc c’moo hanua, Hồ Văn Sây bơơn ta moon cơnh sứ giả âng đhanuôr Hrê bêl âng đơơng đh’riêng pr’hát, xa nưl chiing goong lướt chi ớh zâp ooy. Lấh mơ, t’coóh ta luôn pa choom đoọng ha lang p’niên acoon ađhi manứih Hrê zư lêy đợ râu chr’nắp liêm văn hoá âng acoon cóh đay: “Azi kiêng Đảng lâng Nhà nước k’rang lêy zooi zúp đợ nghệ nhân âng zi bơơn xay moon, pa choom đoọng ha coon a’châu ha y chroo năl cơnh pr’hoọm chr’nắp âng vel bhươl đay. Tơợ boọp p’rá, bhiệc ặt cha tước j’niêng cr’bưn âng manứih Hrê.”

Cr’chăl hanua, chr’hoong Ba Tơ ơy bhrợ têng k’zệt lớp pa choom pr’hát xa nưl, n’toong chiing, bhrợ têng tr’coọ xa nưl acoon cóh đoọng ha coon ađhi manứih acoon cóh Hrê. Đhị bhiệc pa choom đoọng âng zâp nghệ nhân t’coóh t’ha, bấc pân jứih, pân đil Hrê nắc choom năl đợ pr’hát acoon cóh ty chr’nắp âng acoon cóh đay, choom chi ớh chiing 3, chiing 5, đươi dua liêm choom bấc râu tr’coọ xa nưl ty chr’nắp cơnh n’jưl Brook, chiing ka-la, a’luốt ling la... T’coóh Lê Cao Đỉnh, Phó Trưởng phòng Văn hoá-Thể thao chr’hoong Ba Tơ đoọng năl, cr’chăl bhiệc bhrợ lớp, chr’hoong Ba Tơ ta luôn bhrợ têng zâp bh’rợ văn hoá ty chr’nắp, đoọng đhanuôr vêy g’lúh chi ớh, lêy xơợng, chrooi pa xoọng zư lêy lâng pa dưr đợ chr’nắp liêm văn hoá acoon cóh: “Azi bhrợ têng bấc bh’rợ văn hoá pr’hay chr’nắp âng manứih Hrê, hân đhơ lâng vật thể lâng phi vật thể. Văn hoá ty chr’nắp âng manứih Hrê bhrợ pa dưr lang p’niên t’bhlâng zư lêy nắc mưy bh’rợ đoọng pa dưr pa xớc du lịch ooy cr’chăl nâu a’tốh cóh vel đông chr’hoong Ba Tơ.”

Đhị chr’hoong k’coong ch’ngai Trà Bồng, bh’rợ zư lêy lâng pa dưr 2, 3 c’cir văn hoá acoon cóh Cor bơơn đhanuôr t’bhlâng bhrợ têng, chrooi pa xoọng zư lêy pa dưr zâp râu chr’nắp văn hoá. Đhanuôr Cor cóh Trà Bồng xoọc zư đợc lấh 500 bộ chiing goong lâng zâp râu tr’coọ xa nưl ty chr’nắp. Vel đông cung ơy bhrợ pa dưr bấc j’niêng cr’bưn, bhiệc bhan ty chr’nắp âng đhanuôr Cor cơnh: bhiệc bhan đắh ta rí, hơnh déh ha roo t’mêê, bhiệc ngã rạ... đhị zâp bhiệc bhan, xa nưl chiing goong, xa nưl n’jưl Bro, n’jưl Katak, zâp pr’hát xa nưl Xà Ru, A Giới... nắc dưr chr’va xưl cậ. nghệ nhân Hồ Văn Biên, cóh vel Bắc, chr’val Trà Sơn, chr’hoong Trà Bồng moon, bhiệc pa choom đoọng ha lang p’niên nắc zúp đoọng đợ chr’nắp văn hoá âng acoon cóh đay doọ choom bil pất: “Acu choom chi ớh chiing tơợ đha đhâm tước đâu. Xoọc đâu t’coóh đhưr ặ, nắc lêy pa choom đoọng ha lang p’niên zư lêy pr’hoọm liêm chr’nắp âng manứih Cor.”

Đhị zâp chr’hoong k’coong ch’ngai tỉnh Quảng Ngãi xoọc dzợ 300 nghệ nhân manứih Cor, Cadong, Hrê vêy cr’noọ lâng bhiệc zư lêy, pa dưr zâp râu chr’nắp liêm văn hoá phi vật thể âng acoon cóh. Bấc vel đông nắc ơy pa dưr liêm choom zâp bh’rợ tu chr’nắp âng đơơng thu nhập ha đhanuôr cơnh Taanh n’đoóh a’doóh, taanh c’rêê, cram, zêệ búah n’dza... Bấc bh’rợ bhrợ têng pa dưr pr’hoọm văn hoá âng zâp acoon cóh cung bơơn pa dưr cơnh zr’lụ zư lêy văn hoá Cor đhị chr’hoong Trà Bồng, zr’lụ zư lêy lâng pa dưr chr’nắp văn hoá vel Làng Teng, chr’val Ba Thành, chr’hoong Ba Tơ, Trung tâm zư lêy văn hoá Hrê đhị chr’hoong Sơn Hà... ooy đâu, zúp đhanuôr zâp acoon cóh zư lêy pa dưr chr’nắp văn hoá p’têết pazưm lâng pa dưr pa xớc du lịch cộng đồng. P’căn Đinh Thị Thanh Hường, Chủ tịch UBND chr’hoong Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi đoọng năl: “Bhiệc zư lêy pa dưr pr’hoọm chr’nắp acoon cóh, zâp c’moo bơơn chr’hoong k’đươi moon liêm ghít lâng bơơn zâp vel đông lâng đhanuôr đươi bhrợ. Đoọng n’jứah pa dưr pr’hoọm văn hoá âng acoon cóh, n’jứah p’têết pazưm đhanuôr đoọng đhanuôr năl, đh’rứah pa dưr pa xớc pr’ắt tr’mung pr’loọng đông./.”

Quảng Ngãi: Bảo tồn phát huy di sản văn hóa vùng cao

         PV Vinh Thông/ VOV miền Trung

Kho tàng văn hóa truyền thống của đồng bào vùng cao tỉnh Quảng Ngãi rất đa dạng và phong phú. Những làn điệu dân ca Ta lêu, Kachoi da diết của người Hrê, những thanh âm độc đáo của cây đàn Kađác, kèn Amáp của người Cor, tiếng chiêng rền vang núi rừng hay những điệu múa đặc trưng của đồng bào Ca Dong… đang được chính những người con dân làng nâng niu gìn giữ, lưu truyền.

Đây là những âm thanh tại phiên chợ với chủ đề “Đặc sắc văn hóa dân tộc Hrê” được tổ chức tại trung tâm thành phố Quảng Ngãi. Ngay lần đầu tiên được tổ chức, chợ phiên độc đáo này thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.

       Tại đây, mọi người tận mắt chiêm ngưỡng tài hoa của các nghệ nhân người Hrê qua các màn biểu diễn dệt thổ cẩm làng Teng, xem biểu diễn cồng chiêng, nghe đàn  hát dân ca Ta lêu, Kachoi…  Nghệ nhân Phạm Văn Sây ở thôn Làng Teng, xã Ba Thành, huyện Ba Tơ, một trong những người tâm huyết với văn hóa dân tộc mình cho rằng, việc tổ chức những hoạt động văn hóa cộng đồng như thế này giúp người dân có điều kiện tiếp cận, tìm hiểu kho tàng văn hóa truyền thống phong phú của dân tộc Hrê. Nhiều năm qua, Hồ Văn Sây được ví như sứ giả của bà con Hrê khi mang tiếng hát, tiếng chiêng đi biểu diễn khắp nơi. Đặc biệt, ông luôn tích cực truyền dạy cho lớp con em người Hrê lưu giữ và bảo tồn những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc mình. "Tôi rất muốn Đảng và Nhà nước quan tâm giúp đỡ những nghệ nhân chúng tôi được truyền bá, dạy lại cho con cháu sau này biết được bản sắc của mình. Từ lời nói, cách ăn ở đến phong tục tập quán của người Hrê."

       Thời gian qua, huyện Ba Tơ đã tổ chức hàng chục lớp truyền dạy dân ca, dân vũ; đánh chiêng, chế tác nhạc cụ dân tộc cho con em đồng bào Hrê. Qua  việc truyền dạy của các nghệ nhân cao tuổi, nhiều nam, nữ thanh niên Hrê đã thuộc được các làn điệu dân ca truyền thống của dân tộc mình, biết đánh chiêng 3, chiêng 5; sử dụng thành thạo nhiều loại nhạc cụ truyền thống như đàn Brook, Ching Ka-la, sáo ling la … Ông Lê Cao Đỉnh, Phó Trưởng phòng Văn hóa- Thể thao huyện Ba Tơ cho biết, bên cạnh việc mở lớp, huyện Ba Tơ thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa truyền thống, cộng đồng, để người dân có dịp biểu diễn, thưởng thức, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc: "Chúng tôi tích hợp tổ chức đậm nét văn hóa truyền thống của người Hrê, kể cả vật thể và phi vật thể. Văn hóa truyền thống của người Hrê  đánh thức được thế hệ trẻ không quay lưng mà họ coi đó là một nhiệm vụ để phát triển du lịch cộng đồng trong thời gian đến trên địa bàn huyện Ba Tơ."

        Tại huyện miền núi Trà Bồng, Đề án "Bảo tồn và phát huy một số di sản văn hóa dân tộc Cor" được bà con đồng bào tích cực hưởng ứng, góp phần lưu giữ, phục hồi các giá trị văn hóa truyền thống. Cộng đồng người Cor ở Trà Bồng hiện lưu giữ hơn 500 bộ cồng chiên và các loại nhạc cụ truyền thống. Địa phương cũng đã phục dựng nhiều nghi lễ, lễ hội truyền thống của đồng bào Cor như: lễ ăn trâu, lễ mừng lúa mới, lễ ngã rạ... Qua các lễ hội, tiếng cồng chiêng, tiếng đàn Bro, đàn Katak, các làn điệu dân ca  Xà ru, A giới… tiếp tục ngân vang. Nghệ nhân Hồ Văn Biên, ở thôn Bắc, xã Trà Sơn, huyện Trà Bồng tâm sự, chính việc truyền dạy cho lớp trẻ sẽ giúp những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc mình không bị mai một. "Mình đánh chiêng từ hồi thanh niên đến bây giờ. Bây giờ mình già yếu rồi, mình phải truyền dạy cho thế hệ trẻ gìn giữ, bảo tồn bản sắc, hồn chiêng của người Cor."

        Tại các huyện miền núi tỉnh Quảng Ngãi hiện còn 300 nghệ nhân người Cor, Cadong, Hrê tâm huyết với việc gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể của dân tộc. Nhiều địa phương đã khôi phục thành công các nghề truyền thống mang lại thu nhập cho bà con như: dệt thổ cẩm, đan mây tre, nấu rượu cần… Nhiều mô hình sinh hoạt cộng đồng mang đậm bản sắc văn hóa của từng dân tộc cũng được phục dựng như: Khu bảo tồn văn hóa Cor tại huyện Trà Bồng; Khu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thôn Làng Teng, xã Ba Thành,  huyện Ba Tơ; Trung tâm Bảo tồn văn hóa Hrê tại huyện Sơn Hà… Qua đó, giúp bà con các dân tộc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển kinh tế và du lịch cộng đồng. Bà Đinh Thị Thanh Hường, Chủ tịch UBND huyện Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi cho biết: "Việc bảo tồn phát huy bản sắc dân tộc, hàng năm được huyện chỉ đạo rất cụ thể và được các địa phương và người dân đồng tình ủng hộ. Để vừa phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc vừa mang tính kết nối cộng đồng để bà con đoàn kết, cùng nhau phát triển kinh tế gia đình./."