Ooy đông đh’rơơng ty chr’nắp âng manứih Thái Tây Bắc, cắh choom cắh vêy ta pêếh óih. Bêl ahay, zâp pr’loọng đông manứih Thái buôn vêy bấc lang đh’rứah ặt ma mung, nắc đhr’nông đông đh’rơơng buôn vêy tơợ 3-5 gian, 2 cầu thang dzoọc glúh đợc đhị 2 đắh chêêl đông lâng lấh mơ nắc vêy 2 đhị ta pêếh óih cóh đông. Ta pêếh óih đắh dứp phòng bếch âng c’la đông, manứih Thái moon nắc chi phay cốc, ta pêếh đắh ngoai nắc pr’loọng đông moon chi pay pai. 2 đhị ta pêếh óih nâu nắc vêy pr’đươi chr’nắp lalay cơnh, cung cơnh vêy đợ râu choom điêng. T’coóh Cà Văn Chung, manứih năl ghít văn hoá Thái, cóh vel Co Pục, chr’val Chiềng Ngần, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La đoọng năl: “Ta pêếh óih chr’nắp lâng mưy đhr’nông đông đh’rơơng. Mưy đhr’nông đông têêm ngăn nắc lêy vêy ta pêếh óih, ha dợ ta pêếh nâu nắc ting cơnh j’niêng cr’bưn âng manứih Thái nắc apêê buôn k’đươi đắh đông n’đil bhrợ đoọng. ghít lấh mơ nắc apêê đhi noo đắh k’căn âng c’la đông nắc đoo chr’nắp lấh. Ha dang cắh k’đươi apêê bhrợ nắc ađay bhrợ cung choom. bhrợ xang, đắh apêê k’điêl nắc apêê p’cắh mặt câm óih tr’nơợp đoọng ha c’la đông. Ta pêếh nắc cung bhrợ p’cắh đoọng ha bhiệc têêm ngăn âng pr’loọng đông, vêy cơnh đêếc nắc vêy choom bhrợ cha liêm choom.”

L’lăm ahay, cóh zr’lụ vel bhươl k’coong ch’ngai cắh váih điện, tu cơnh đêếc ta pêếh óih n’jứah nặc đhị câm pa ang, bhrợ pa ngăn đoọng ha pr’loọng đông, n’jứah nặc đhị đoọng zâp ngai k’rong pazưm ắt tớt đh’rứah prá xay zâp râu tu bhiệc cóh đông. Tu cơnh đêếc, nắc cắh lấh buôn t’pắt lơi óih, lấh mơ nắc bêl hân noo ha ọt cha cêết cóh k’coong ch’ngai Tây Bắc. T’coóh Tòng Văn Hịa, cóh vel Mòng, chr’val Hua La, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La đoọng năl: “Ta pêếh chi phay cốc, buôn đợc đắh dứp, đăn lâng đhị bhuốih tô bhúh a’bhướp a’dích âng pr’loọng đông. Ta pêếh nâu cắh lấh buôn đươi đoọng zêệ cha cha zâp t’ngay, buôn đoọng zâp apêê t’coóh t’ha tớt ắt hang óih, zêệ đác ôộm trà. Bêl đông vêy ta mooi pấh cung ặt prá đhị đâu.”

T’cóoh Tòng Văn Hịa đoọng năl cớ, đhị ta pêếh óih đắh dứp phòng bếch âng pr’loọng đông, k’coon cha châu, lấh mơ nắc apêê ma mai, k’coon, pân đil cắh choom tự lêy câm zêệ, tớt đh’rứah lâng apêê ga rựa t’ha. Bhiệc nâu cung bhrợ p’cắh râu chắp nhêr a’dích a’bhướp, k’căn k’conh, zư lêy râu têêm ngăn chr’nắp âng pr’loọng đông: “Ha dợ ta pêếh chi phay pai, bơơn đợc cóh ngoai pr’lứch đông đh’rơơng. Đhị đâu nắc đhị đoọng z’zêệ ơ’úh âng pr’loọng đông lâng doọ vêy râu chấc điêng. Zâp râu bh’rợ âng pr’loọng đông lấh mơ nắc ta bhrợ đhị ta pêếh nâu. Hân đhơ bêl cóh đông vêy ngai t’mêê n’niên k’coon cung ặt cha đhị ta pêếh nâu tước bêl bịng 1 c’xêê nắc vêy bơơn chô phòng bếch âng diịc điêl, đoọng buôn zư lêy k’coon ma mung k’rơ.”

Xoọc đâu, xã hội ting pa dưr pa xớc, pr’ắt tr’mung bơơn pa dưr, pr’đươi pr’dua úh zêệ liêm buôn lấh. Hân đhơ cơnh đêếc, pr’loọng đông manứih Thái cóh vel bhươl nắc dzợ zư lêy ta pêếh óih nâu. Ooy zâp đhr’nông đông đh’rơơng âng đhanuôr xoọc đâu, ha dang cắh vêy 2 ta pêếh nâu cơnh ahay nắc cung lêy vêy m’bứi bhlâng mưy ta pêếh. Bhiệc nâu nắc lêy ta pêếh óih lalua chr’nắp ooy pr’ắt tr’mung âng đhanuôr./.

Ý nghĩa của bếp lửa nhà sàn

trong đời sống người Thái Tây Bắc

                                            Tòng Đức Anh

       Theo tập quán, người Thái thường ở nhà sàn. Trong mỗi nếp nhà sàn đó lại có hai gian bếp, ngoài để nấu nướng, bếp còn là nét đẹp trong tiềm thức của mỗi người con dân tộc Thái Tây Bắc.

        Trong nếp nhà sàn truyền thống của người Thái Tây Bắc, không thể thiếu bếp lửa. Ngày xưa, mỗi gia đình người Thái thường có nhiều thế hệ cùng chung sống, nên ngôi nhà sàn cũng thường có từ 3-5 gian;  2 cầu thang lên xuống nhà đặt ở 2 đầu hồi và đặc biệt có 2 gian bếp trong nhà. Gian bếp phía dưới phòng ngủ của gia chủ tiếng Thái gọi là chi phay cốc, gian bếp ngoài cùng của gia đình gọi là chi phay pai. 2 bếp lửa này  có công dụng và ý nghĩa nhân văn khác nhau, cũng như có những điều kiêng kỵ nhất định. Ông Cà Văn Chung, người am hiểu văn hoá Thái, ở bản Co Pục, xã Chiềng Ngần, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết:“Bếp lửa rất cần thiết đối với một cái nhà sàn. Một ngôi nhà ấm cúng thì phải có bếp lửa, mà bếp lửa này theo phong tục của người Thái thì người ta thường nhờ bên ngoại làm cho. Cụ thể là người anh em bên mẹ của chủ nhà là tốt nhất. Nếu không có thì nhờ anh em bên vợ của mình làm cho cũng được. Làm bếp xong, bên ngoại cũng chính là người đại diện nhóm bếp đầu tiên nhất cho gia chủ. Bếp lửa nó cũng thể hiện cho sự ấm cúng của gia đình thì gia đình mới làm ăn tốt đẹp và phát đạt”.

        Trước đây, ở vùng nông thôn miền núi không có điện, vì thế bếp lửa vừa là nơi thắp sáng, sưởi ấm cho cả gia đình, vừa là nơi để mọi người trong gia quây quần bên nhau bàn bạc, thống nhất mọi việc trong nhà. Chính vậy mà  ít khi người ta để  lửa tắt, nhất là trong mùa đông giá lạnh ở miền núi Tây Bắc. Ông Tòng Văn Hịa,  ở bản Mòng, xã Hua La, thành phố Sơn La, tỉnh Sơn La cho biết:“Gian bếp chi phay cốc, thường đặt ở phía dưới, đối diện với gian thờ tổ tiên của gia đình. Bếp này rất ít khi dùng để nấu nướng hàng ngày, thường chỉ để các cụ ông (người có tuổi) ngồi quây quần sưởi ấm, đun nước uống trà, điếu đóm theo thói quen. Khi nhà có khách quý đến thăm cũng sẽ trò chuyện tiếp khách tại vị trí này”.

Ông Tòng Văn Hịa cho biết thêm, ở gian bếp phía dưới phòng ngủ của gia chủ (chi phay cốc), con cháu, nhất là phận dâu, con, chị em phụ nữ  không được tự tiện sử dụng để đun nấu, hoặc ngồi ngang hàng với bề trên. Điều đó cũng có nghĩa thể hiện sự tôn trọng ông bà cha mẹ, giữ gìn tôn ty trật tự của gia phả: “Còn gian bếp chi phay pai, được đặt ở gian ngoài cùng nhất của nhà sàn. Bếp này là nơi dùng để đun nấu, ăn uống của cả gia đình và không có những điều kiêng kỵ riêng. Mọi sinh hoạt của gia đình chủ yếu diễn ra tại gian bếp này. Kể cả khi trong nhà có chị em sau sinh cũng ăn ngủ ngay cạnh bếp lửa này cho đến làm lễ đầy cữ cho bé ( đầy tháng) mới được chuyển về phòng ngủ của vợ chồng, để tiện cho việc chăm bẵm mẹ và bé được khoẻ mạnh”     
        Ngày nay, xã hội phát triển, đời sống kinh tế được nâng lên, thiết bị đun nấu cũng đa dạng và tiện lợi hơn trước. Nhưng cơ bản  gia đình người Thái ở trong bản vẫn duy trì bếp lửa. Trong các ngôi nhà sàn của bà con bây giờ, nếu không có 2 bếp lửa như xưa thì cũng phải có ít nhất một bếp. Điều này cho thấy bếp lửa thực sự có ý nghĩa trong đời sống của đồng bào./.