Cơnh lâng ma nứih pân đil Thái Tây Bắc, khăn Piêu nắc muy hun cóh xa nập xạp, chroi đoọng bhrợ pa liêm p’xoọng c’léh liêm âng apêê đoo. Cóh pr’ặt tr’mông, khăn Piêu bơơn lêy cơnh nắc pr’hêl, muy râu đoọng pa cắh cr’noọ cr’niêng, loom luônh âng ma nứih pân đil Thái. Cóh pr’ặt trmông a bhô dang, khăn piêu bơơn đươi dua đoọng đớc cơnh bhiệc bhan chắp hay, Bhiệc bhan bhuốih a bhô đong chúih da, đươi dua cóh bhiệc bhan Xên phăn bẻ ( cút bé), bhiệc bhan Xên bản, xên mường ( bhuốih vel bhươl)… pa bhlâng nắc bêl vêy ngai cắh ma mông khăn piêu bơơn đươi bhrợ  râu đơơng âng. P’căn Hoàng Thị Mai, 71 c’moo, nghệ nhân ưu tú acoon cốh Thái cóh ven Bó, phường Chiềng An, thành phố Sơn La đoọng năl: “Khăn Piêu choom moon nắc pa bhlâng chr’nắp cơnh lâng ma nưuíh Thái. Apêê  pân đil bêl ra văng chô ooy đong k’díc hắt bhlâng nắc choom íh bhrợ 30 bêệ khăn Piêu đoọng ha da da cha chúih, đhi noo n’đắh đong ca díc. Bêệ khăn Piêu cắh muy bhrợ pa liêm ha ma nứih pân đil nắc dzợ chr’nắp ooy a bhô dang. Bêl vêy ma nứih cắh ma mông, díc điêl muy bêệ khăn piêu nắc pác bhrợ bơr, k’díc muy pâng, k’điêl muy pân đoọng pa đhum ngai lấh cắh ma mông, ha dợ ngai dzợ ma mông nắc k’đhơợng zư đớc đoọng brương tr’nu bơr díc điêl đh’rứah cắh dzợ nắc n’pâng khưan piêu n’nắc pa đhum plum mặt nắc clang n’đắh tôh vêy a nhi đoo bơơn tr’lum.”

Khăn piêu vêy chr’nắp cơnh đêếc tu cơnh đêếc cơnh lâng ma nứih pân đil Thái a hay, tơợ bêl dzợ tứi apêê đoo âi bơơn pa choom đoọng íh bhrợ khăn piêu pa liêm. C’léh x’rắ liêm đhị khăn piêu cắh muy pa cắh râu z’hai t’bách âng apêê pân đil Thái, nắc dzợ choom xay moon manứih pân đil n’nắc vêy zay ta bách cắh.

Đoọng choom bhrợ muy bêệ khăn piêu nắc choom z’lấh pa bhlâng bấc bh’rợ ga lêếh. Bhai bhrợ khăn piêu nắc bhai bhoóc taanh lâng k’páih nha nhar, xa xil dal muy choọng. Xang bêl bơn chơơih pay muy bêệ bhai crêê loom vêy tước apêê bh’rợ c’bhum tơợ ta roọm đoọng vêy pr’hoọm tăm. Cắh muy c’bhum bhai, chỉ đoọng his khăn piêu công bơơn c’bhum k’đháp lấh, pr’hoọm âng chỉ công bơơn pay tơợ pr’hoọm âng apêê tơơm n’loong, pô, ha la bhơi nhấc. Khăn Piêu âng ma nứih Thái cắh vêy pa chăm cóh prang khăn nắc muy k’rong pa chăm đhị mị n’đắh đưl âng khăn. C’léh liêm âng nghệ thuật íh khăn piêu nắc apêê a đhi a moo íh bha lắh n’đắh la lang n’đhang c’xrắ dưr váih n’đắh muy. Tu cơnh đêếc, đoọng bơơn íh muy bêệ khăn piêu liêm ting bh’rợ truyền thống, kiêng pân đil Thái choom năl ghít cr’đhơợng xa nay dáp n’jéh k’páih, cơnh lâng bấc râu x’rắ la lay cơnh: p’lêê boy, chữ  dô, tơơm nloong, pô… xang íh, a đhi a moó đươi bhai bhrôông bhrợ pa liêm toor trúih khăn lâng t’boọ pa nóh. Apêê đoo bhrợ ng’cơnh choom pa nóh n’nâu crêê cơnh tu c’xai. Pân đil Thái buôn pơng Piêu vêy pa nóh tra pêê, n’đhang bêl đoọng khăn Piêu ha pêê t’coóh t’ha, ma nứih apêê chắp hơnh nắc đoọng piêu vêy pa nóh mơ 5 bêệ nắc a tếh. A moó Lù Thị Chum ặt cóh vel Híp, chr’val Chiềng Ngần, thành phố Sơn La đoọng năl p’xoọng: “Đoọng íh khăn piêu nắc choom pay muy bêệ bhai taanh liêm âi c’bhúh pa tăm. K’páih íh bấc pr’hoọm, bêl íh cắh choom z’lấh ô năc vêy liêm lâng mr’cơnh. Pa nóh nắc choom pay bhal bhrông bhứah 1 cm, cóh cr’loọng váih muy piêl vil. Pa nóh piêu xang bêl bơơn bhrợ xang nắc pa zum ooy đưl piêu. Bêl a hay a mế pa choom đoọng íh piêu ha cu, nâu câi a cu kiêng pa choom đoọng ha ca coon brương tr’nu năl íh khăn piêu đoọng râu liêm pr’hay âng acoon cóh doó choom bil pật.”

Nâu câi zấp râu ting t’ngay ting pa dưr, lang p’niên ma nứih Thái bấc ngai cắh dzợ năl íh Piêu. Đoọng zư đớc, pa dưr chr’nắp âng khăn Piêu cóh pr’ặt tr’mông, bấc c’moo đăn đâu, bấc vel đong cóh Tây Bắc âi k’rang k’rong bhrợ pa dưr vel bh’rợ ty đanh, cóh đêếc vêy bh’rợ t’taanh, íh khăn piêu, apêê pr’đươi n’đoóh a doóh, đơơng âng g’lúh thi íh piêu dưr váih muy cóh bấc cr’liêng xa nay pa bhlâng cóh bêl bhiệc bhan âng vel bhươl. P’căn Quàng Thị Vin, Chủ tịch Hội liên hiệp pân đil thành phố Sơn La moon: “Đoọng zư đớc, pa dưr lâng bhrợ t’mêê c’léh liêm pr’hay âng acoon cóh Thái, zấp c’moo, cóh bhiệc bhan pô ban, Hội pân đil bơơn k’đươi k’đhơợng bhrợ tr’thi íh khăn piêu. Nâu đoo nắc pr’đơợ đoọng a đhi a moó bơơn k’rong tr’lum pa cắh z’hai, pr’choom z’hai đh’rứah. Lâng pa bhlâng, cóh bấc bêl bhrợ têng khăn piêu cơnh đâu công nắc bêl đoọng p’too moon ha ca coon cah chau brương tr’nu bơơn zư đớc c’léh liêm pr’hay âng acoon cóh Thái zr’lụ Tây Bắc tơợ a conh a bhướp a hay đớc đoọng./.”

Vẻ đẹp tình yêu trong chiếc khăn Piêu của phụ nữ Thái

                       PV Chẻo Thu

Với đồng bào Thái đen Tây Bắc, khăn Piêu có ý nghĩa về mặt tâm linh, được ví như một tín vật trong tình yêu, một phần của trang phục làm nên vẻ đẹp riêng có của người phụ nữ. Chiếc khăn piêu cũng là một trong những tiêu chí để đánh giá người phụ nữ Thái. Vì thế là phụ nữ Thái đen trước kia ai cũng phải biết thêu, làm khăn Piêu. 

        Với người con gái Thái đen Tây Bắc, khăn Piêu là một phần trong bộ trang phục, góp phần tô điểm thêm nét đẹp của họ. Trong đời sống, khăn Piêu được coi như món quà, một tín vật hay là nơi gửi gắm tâm tư, tình cảm của người con gái Thái. Trong đời sống tâm linh, khăn piêu đựơc dùng để đặt lễ như Lễ tạ ơn, Lễ cúng ma nhà họ ngoại, sử dụng trong lễ Xên phăn bẻ (chém cổ dê), lễ Xên bản, xên mường (cúng bản cúng mường)… Đặc biệt khi nhà có tang, khăn Piêu được dùng làm lễ vật trong tang lễ. Bà Hoàng Thị Mai, 71 tuổi,  nghệ nhân ưu tú dân tộc Thái ở Bản Bó, Phường Chiềng An, thành phố Sơn La cho biết thêm: “ Khăn Piêu phải nói là rất có ý nghĩa với người Thái. Những người con gái trước khi về nhà chồng ít nhất phải thêu được 30 chiếc khăn Piêu để kỷ niệm cho bố mẹ, họ hàng bên nhà chồng. Chiếc khăn Piêu ko chỉ làm đẹp cho người phụ nữ mà còn có ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Khi có người khuất, vợ chồng một chiếc khăn Piêu phải chia đôi, chồng một nửa vợ một nửa để đắp lên mặt lúc khuất, còn người ở lại phải giữ một nửa để sau này hai vợ chồng cùng khuất đi rồi thì nửa khăn piêu đó lại đắp lên mặt để khi lên thiên đàng tìm thấy nhau. ”

        Khăn Piêu có ý nghĩa là vậy nên đối với người con gái Thái đen xưa, ngay từ lúc còn bé họ đã được mẹ hướng dẫn thêu, làm khăn Piêu kỹ càng từ đường kim mũi chỉ, cách pha màu sao cho hài hoà. Nét hoa văn độc đáo trên chiếc khăn piêu không những thể hiện sự khéo léo của các cô gái Thái, mà còn có thể đánh giá được người thiếu nữ có đảm đang, chăm chỉ hay không. 

        Để làm được chiếc khăn piêu phải trải qua rất nhiều công đoạn hết sức tỉ mỉ. Vải làm khăn piêu là vải trắng tự dệt với sợi nhỏ, mịn, thường dài một sải. Sau khi chọn được miếng vải ưng ý sẽ đến các công đoạn nhuộm vải công phu từ chàm để thu được sải vải màu đen. Không chỉ nhuộm vải, chỉ dùng để thêu khăn piêu cũng được nhuộm kỳ công, màu sắc của chỉ cũng được lấy từ màu sắc của các loại cây cỏ, hoa lá có từ thiên nhiên. Khăn piêu của người Thái không phải trang trí ở toàn bộ diện tích của khăn mà chỉ tập trung trang trí ở hai đầu. Nét đặc biệt của nghệ thuật thêu khăn piêu là các chị em thêu ở mặt trái nhưng hoa văn lại hiện ra ở mặt phải. Vì thế, để thêu được một chiếc khăn piêu đẹp theo lối truyền thống, đòi hỏi người phụ nữ Thái phải nắm chắc nguyên tắc kỹ thuật đếm sợi vải, với nhiều loại hình khối hoa văn khác nhau như: hình quả trám, chữ dô, hình cây, hoa… Thêu xong, chị em dùng vải đỏ làm nẹp viền theo mép khăn và đính cút piêu (Các cút Piêu được làm từ vải đỏ được cuộn tròn, bên trong lõi là sợi vải). Người cuộn phải rất khéo léo sao cho cút piêu này giống hình ngọn cây dương sỉ. Bình thường phụ nữ Thái thường đội Piêu có cút chùm ba, nhưng khi tặng Piêu cho người bậc trên, người mình yêu quý thì tặng loại piêu có cút chùm năm trở lên.  Chị Lù Thị Chum ở Bản Híp, xã Chiềng Ngần, Thành phố Sơn La cho biết thêm: “Để thêu khăn piêu thì phải lấy miếng vải sợi tự dệt của dân tộc Thái được nhuộm chàm đen. Chỉ thêu phải đủ màu, khi thêu không được vòng qua ô thì khăn mới đẹp và đều. Cút piêu phải lấy vải đỏ rộng 1cm, bên trong bọc lõi chỉ rồi cuộn tròn lại. Cút piêu sau khi được làm xong được ghép lại khéo léo vào đầu piêu. Ngày xưa thì mẹ truyền dạy thêu piêu cho mình biết rồi, bây giờ thì muốn truyền dạy cho con cháu sau này biết thêu khăn piêu để bản sắc dân tộc mình không bị lẵng quên”

         Xã hội ngày một phát triển, lớp trẻ người Thái đen bây giờ nhiều người không biết thêu Piêu. Để gìn giữ, phát huy giá trị của khăn Piêu trong đời sống, những năm gần đây, nhiều địa phương ở Tây Bắc đã quan tâm đầu tư phát triển làng nghề thủ công truyền thống, trong đó có nghề kéo sợi dệt vải, thêu dệt khăn piêu, các mặt hàng thổ cẩm, đưa cuộc thi thêu Piêu thành một trong các nội dung chính trong các dịp lễ hội của bản mường. Bà Quàng Thị Vin, Chủ tịch Hội liên hiệp phụ nữ thành phố Sơn La nói: “ Để bảo tồn, để phát huy và sáng tạo nét văn hoa độc đáo của dân tộc Thái, hàng năm, trong lễ hội mùa hoa ban, hội phụ nữ được giao chủ trì và tổ chức thi thêu khăn piêu. Đây là cơ hội để chị em được hội tụ, được giao lưu học hỏi  kinh nghiệm, cách sáng tạo lẫn nhau. Và đặc biệt, trong những dịp tổ chức thi khăn piêu như thế này cũng là dịp để truyền dạy cho con cháu sau này giữ gìn được nét độc đáo của dân tộc Thái vùng Tây Bắc từ ông cha ta xưa để lại”./.