K’noọ 60 c’moo, nắc cắh dzợ mặ p’gớt liêm r’boọt cơnh apêê p’niên xa dơơr, hân đhơ cơnh đêếc, nghệ nhân Ma Bio ting múa lâng pr’múa Arya âng manứih Chu Ru, zâp ngai nắc zêng c’jựch lêy lâng đợ mơ r’boọt liêm âng t’coóh.

Pân đil cóh k’coong ch’ngai nâu dưr ga mắc đhị râu văn hoá pr’hay chr’nắp. Tu cơnh đâu nắc xoọc bêl 7, 8 c’moo ha dợ, tr’pang têy âng Ma Bio ơy choom t’coọ crêê nhịp chiing, 2 dzung nắc ting bh’dzang crêê nhịp cha gâr pazưm lâng pr’múa Tamya âng pân jứih pân đil cóh vel đông. Lêy cóh mặt móh liêm tr’clá, pr’múa Arya múa p’gớt tr’xin, hân đhơ cơnh đêếc nắc lêy pr’hay liêm lấh mơ. Lấh mơ pr’múa Arya, nghệ nhân Ma Bio dzợ zư đợc lâng bhrợ pa dưr cớ bấc pr’múa lalay âng acoon cóh Chu Ru: “Acu pa bhlâng chắp kiêng c’bhúh văn hoá âng acoon cóh cu, nắc ơy moót ooy cr’noọ tr’mung âng cu, acu choom lêy pa choom đoọng ha pêê ađhi. Zâp pr’hoọm văn hoá nắc vêy đợ râu chr’nắp lalay, nắc acu kiêng zư,tu acu pa bhlâng kiêng pr’hoọm chr’nắp âng acoon cóh zi, nắc moót đhộ cóh a’ham âng cu.”

P’căn Ma Bio nắc mưy ooy 9 nghệ nhân văn hoá âng tỉnh Lâm Đồng bơơn cher đoọng ch’ner Nghệ nhân Ưu tú. Hân đhơ cơnh đêếc, tơợ đenh t’coóh ơy nặc nghệ sĩ lalua cóh loom đhanuôr vel đông. T’coóh moon: N’niên váih lâng dưr ga mắc đhị tọom Đạ Nhim ma bhưy chr’nắp, đhị k’tiếc vêy bấc pr’múa pr’hay âng manứih Chu Ru, bêl dzợ p’niên nắc k’căn bhặ bha dơng t’bếch lâng đợ nhịp chiing, điệu rơkel pr’hay ha ngur đhị acoon tâm. Lâng cr’noọ cr’niêng nắc bhrợ pa dưr pa liêm, zâp t’ngay p’căn Mai Bio ting ặt pa choom đoọng văn hoá âng acoon cóh đay đoọng ha lang p’niên. Tước đâu, zâp k’coon cha châu cóh vel Diom A zêng choom hát bấc pr’hát, pr’múa lâng choom chi ớh chiing, plong khèn bầu. Apêê ađhi nắc lang apêê p’têết pa dưr cr’noọ bh’rợ âng amế Ma Bio lâng zâp lang ha y chroo. Nghệ nhân Ma Bio moon: “Manứih acoon cóh xoọc đâu cung ơy xơợng pr’hát xa nưl xoọc đâu bấc. hân đhơ cơnh đêếc, acu kiêng zư pr’hoọm văn hoá âng acoon cóh đay. Acu kiêng zư pa dưr pr’hoọm văn hoá âng đay, lấh mơ nắc lâng k’coon cha châu, tô bhúh cu l’lăm. Acu nắc t’bhlâng t’đang k’đươi apêê a’châu tước pa choom đoọng acu pa choom đoọng, ha y chrooi doọ choom bil pất râu ty chr’nắp âng acoon cóh đay.”

Pân đil nghệ nhân Ma Bio dưr váih c’léh pr’dzoọng chr’nắp liêm âng acoon cóh Chu Ru. Tu t’coóh nắc manứih pân đil hắt bhlâng ơy đợc bhrợ tất lang tr’mung âng đay đoọng zư đợc lâng bhrợ pa dưr cớ đợ râu văn hoá âng đhanuôr Chu Ru đhị tâm k’ruung Đa Nhim, đhị zr’lụ k’tiếc k’coong ch’ngai ma bhưy chr’nắp. T’coóh Ma Bio cung nặc mưy ooy đợ nghệ nhân dzợ zư đợc bấc pr’đươi chr’nắp âng manứih Chu Ru. Zêng đợc pr’đươi nâu nắc đenh k’ha riêng c’moo ơy, lâng đhr’nông đông đh’rơơng âng t’coóh xoọc ặt cung lấh 100 c’moo. P’căn Ma Sa, chr’val Lạc Xuân, chr’hoong Đơn Dương đoọng năl: “Ooy zâp pân đil âng đhanuôr acoon cóh Chu Ru nắc a’ngắh Ma Bio nắc manứih choom chi ớh chiing goong, năl zư đợc văn hoá nâu. Cắh mưy cơnh đêếc, a’ngắh dzợ pa choom đoọng ha bấc lang k’coon cha châu đay. Acu lêy acoon cóh Chu Ru hâng hơnh, lướt ha ooy cung vêy zâp apêê ađhi k’tứi lướt chi ớh p’cắh zâp râu pr’hoọm chr’nắp âng acoon cóh đay. C’la a’ngắh cung k’rang ha y chroo truyền thống văn hoá bil tíc, ha dợ dzợ vêy t’coóh Ma Bio dzợ pa choom đoọng ha bấc lang apêê p’niên cơnh đâu nắc đoo chr’nắp liêm âng đhanuôr acoon cóh Chu Ru.”

Nghệ nhân Ma Bio ta luôn moon, dzợ c’rơ nắc dzợ t’bhlâng zư lêy, pa dưr lâng pazao đoọng quyền ha lang t’tưn đoọng đợ râu văn hoá chr’nắp liêm âng acoon cóh doọ choom bil pất ting c’moo c’xêê./.

Văn hóa dân tộc Chu Ru hồi sinh giữa đại ngàn

                           VOV5

Trên nền âm thanh vang vọng hòa quyện của âm 3 là nhịp chiêng, kèn bầu và tiếng trống, điệu múa Arya huyền thoại, điệu múa vô cùng quyến rũ và có ý nghĩa rất lớn mang tính cộng đồng cao của đồng bào dân tộc Chu Ru năm xưa, lại được hồi sinh giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ. Vũ điệu này đã được nghệ nhân Touneh Ma Bio, ở thôn Diom A, xã Lạc Xuân, huyện Đơn Dương, tỉnh Lâm Đồng nỗ lực lưu truyền, gìn giữ trong nhiều năm qua.

Đã gần 60 tuổi, nhưng khi nghệ nhân Ma Bio hóa thân cùng điệu múaAryacủa người Chu Ru, mọi người đều ngạc nhiên vì sự mềm mại của bà.

Cô gái miền sơn cước thụ hưởng sinh khí buôn làng và lớn lên giữa không gian văn hóa mê đắm hồn người. Có lẽ thế, cho nên ở tuổi lên bảy, lên tám, đôi tay của Ma Bio đã gõ đúng nhịp chiêng, đôi chân đã bước theo đúng nhịp trống hòa cùng điệu tamya của trai gái trong làng. Gương mặt ửng hồng, ánh mắt long lanh, động tác múa Arya nhẹ nhàng nhưng không kém phần quyến rũ. Ngoài vũ điệu Arya, nghệ nhân Ma Bio còn lưu giữu và làm sống lại nhiều vũ điệu khác của dân tộc Chu Ru. "Thực sự tôi rất yêu bản sắc văn hóa của dân tộc mình cho nên nó đã in sâu vào tâm trí của tôi, nên tôi mới có thể truyền đạt lại cho các em. Mỗi bản sắc văn hóa lại có những sự đặc sắc riêng cho nên tôi muốn lưu giữ là vì tôi rất yêu bản sắc dân tộc mình, nó đã in sâu vào máu của tôi rồi."

Bà Ma Bio là một trong 9 nghệ nhân văn hóa của tỉnh Lâm Đồng được phong danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Song, từ lâu, bà đã là nghệ sĩ thực thụ trong lòng bà con buôn làng. Bà thổ lộ: Sinh ra và lớn lên bên dòng Đạ Nhim huyền thoại, miền đất chất chứa nhiều vũ điệu huyền diệu của người Chu Ru, tuổi thơ chênh chao trên lưng mẹ, bà đã được ru giấc nồng bằng nhịp chiêng, điệu rơkel du dương len qua khe suối.Với ước vọng cháy bỏng phải khôi phục,hàng ngày bà Ma Bio cứ âm thầm lặng lẽ  truyền dạy văn hóa của dân tộc mình cho lớp trẻ. Đến nay, tất cả con cháu trong thôn Diom A đều thành thạo nhiều bài hát, điệu múa và biết đánh chiêng, thổi khèn bầu. Các em sẽ là thế hệ nối dài niềm đam mê đến bất tận của bà Ma Bio với thế hệ mai sau và mãi mãi.Nghệ nhân Ma Bio chia sẻ: "Người dân tộc thiểu số hiện nay cũng đã nghe nhạc hiện đại nhiều. Nhưng tôi muốn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Tôi có ý là để bảo tồn bản sắc văn hóa mình, đặc biệt trước tiên là với con cháu trong dòng họ tôi trước. Tôi sẽ cố gắng kêu gọi các em các cháu đến học để tôi truyền đạt lại để sau này không bị mai một truyền thống nét đẹp của dân tộc mình."

Nữ nghệ nhân Ma Bio trở thành biểu tượng kiêu hãnh của dân tộc Chu Ru. Bởi bà là người phụ nữ hiếm hoi đã dành cả cuộc đời mình để lưu giữ và làm sống lại những nét văn hóa của đồng bào Chu Ru trên dòng sông Đa Nhim, trên vùng đất cao nguyên  huyền thoại. Bà Ma Bio cũng là 1 trong những nghệ nhân còn lưu giữ khá nhiều vật dụng đặc trưng của người Chu Ru. Tất cả những vật dụng này đều có số tuổi hàng trăm năm và ngay cả ngôi nhà sàn bà đang ở cũng trên 100 năm tuổi.Bà Ma Sa, xã Lạc Xuân, huyện Đơn Dương cho biết:"Trong các phụ nữ của đồng bào dân tộc Chu Ru thì cô Ma Bio là người biết đánh cồng chiêng, biết lưu giữ văn hóa này. Không những vậy cô còn truyền dạy cho thế hệ con cháu mình. Mình thấy người dân tộc Chu Ru rất hãnh diện, đi đâu cũng có các em nhỏ đi biểu diễn các bản sắc dân tộc mình. Cá nhân cô rất lo sợ sau này truyền thống văn hóa bị mai một đi nhưng thật may có cô Ma Bio vẫn đào tạo được thế hệ các em như này là rất hãnh diện cho đồng bào Chu Ru."

Nghệ nhân Ma Bio luôn tâm niệm, còn sức khỏe là còn cống hiến gìn giữ, bảo tồn và trao quyền cho thế hệ mai sau để hồn cốt văn hóa của dân tộc mình không bị mai một bởi thời gian./.