Đhị tỉnh Quảng Ninh, ma nưih Cao Lan ma mông coh muy bơr vel bhươl âng chr’hoong Ba Chẽ lâng k’rong bâc bhlâng coh vel Khe Pụt Trong, chr’val Thanh Sơn lâng vel Bắc Tạp, chr’val Đạp Thanh. Cơnh lâng ma nưih Cao Lan coh chr’hoong Ba Chẽ, coh apêê g’luh hat tr’ơơi bha booch moot apêê t’ngay bhiêc bhan, têt toc, apêê đoo buôn xâp xa nâp âng ma nưih đay. Râu liêm bhlâng coh xa nâp pân đil Cao Lan năc bêệ a dooh bơơn hrợ têng p’têêt pa zum lâng 2 pr’hoọm  coh piing năc pr’họom bhrộ, coh dup năc pr’hoọm t’viêng ngot. Ha dang lươt cha ơh bhiêc bhan năc bơơn p’têêt pr’hoọm bhrông coh piing, t’viêng ngot coh dup.

Bêệ a dooh tơơp lêy căh cơnh kị n’đhang năc bơơn p’têêt ih pa bhlâng k’đhap. Tuôr a dooh đăn cơnh lâng bêệ a dooh t’mêê, a dooh bhrợ đhr’lêê cha chrêêh đhị đha đhưa lâng ka ber dzang ooy n’đăh nar a toọm, bơr n’đăh c’đoo xẻ tà, đưl a dooh dal tươc ch’luung âng ma nưih xâp. A moó Vi Thị Tuyến, Phòng Văn hóa chr’hoong Ba Chẽ đoọng nă: “Đha nuôr Cao Lan vêy xa nâp pa bhlâng liêm pr’hay ooy x’ră bhơi k’tang vêy x’ră măt t’ngay, acoon ma nưih xay truih ooy bh’rợ bhiêc bhan bhrợ têng ha rêê đhuôch p’têêt lâng pr’ăt tr’mông zâp t’ngay âng đha nuôr. Coh loom x’ră ăt đhị đưl a dooh vêy hình vuông lâng vêy hình xi mănh. Ximanh cơnh đh’riêng pr’hat năc xi mănh coh plêêng a đhi liêm bhlâng. Hình vuông a cu pa chăp năc pa căh đoọng ha k’tiêc. Plêêng k’tiêc ăt tr’lum đh’rưah.”

Muy râu la lay cớ coh xa nâp pân đil Cao Lan coh chr’hoong Ba Chẽ vêy la lay t’piing lâng ma nưih Cao Lan coh Yên Bái, Tuyên Quang, đh’rưah lâng vêy c’leh mr’cơnh lâng ma nưih Cao Lan coh Bắc Giang. Nghệ nhân Lục Văn Bình, chr’val Thanh Sơn, muy xa nâp âng ma nưih pân đil Cao Lan pa zêng muy a doóh dal coh clang nguôi, muy bêệ xr’nap coh cr’loọng, n’đooh công bơơn taanh lâng bhai t’viêng ngot, coh dzung puôl coh sà cạp lâng quai sà cạp ta taanh lâng têy, coh ping acọ vêy pơng khăn:“Xa nâp âng ma nưih Cao Lan năc zâp đoo x’rắ zêng pa căh ha zâp râu a đhăh dzăm. N’đăh hoọng năc vêy x’ră a tứch, a xêêh, vêy apêê x’ră pa căh đoọng ha hân noo choor châc. A dooh năc a dooh dal. Lâh a dooh pân đil xâp n’đooh căh vêy xâp quần. A dooh coh nguôi chọ cr’têêng, vêy 2 cr’têêng, muy năc pr’hoọm t’viêng, bơr năc pr’hoọm rơơc căh câ pr’hoọm bhrộ, n’đhang buôn năc cr’têêng vêy bhrợ t’vaih x’ră liêm.”

Coh xa nâp zâp t’ngay âng đha nuôr Cao Lan, pân đil xâp a dooh bơơn k’ih tơợ bhai c’bhum t’viêng ngot, dal lâh tr’col, têy vêy cơnh boop luôi. N’dup đưl a dooh năc k’ih t’bọo lâng bhai bhooc, hình vuông. Tu bêệ a dooh căh đươi dua đhr’lêê tu cơnh đêêc bêl xâp pân đil Cao Lan đươi dua 2 t’clăh bhai pr’hoọm, buôn năc pr’hoọm t’viêng lâng bhrông, đoọng bhrợ cr’têêng coh clang nguôi. Bơr n’đăh tuôr a dooh k’ih p’têêt bhai bhooc, tăm c’chăl, coh đeêc bhai tăm vêy ca ih x’ră ting xa nay âng ma nưih Cao Lan.

Ting đhr’niêng ma nưih Cao Lan coh Ba Chẽ, cơnh lâng ma nưih pân đil bêl pay k’dic năc choom vêy xr’nap lâng bơr bêệ bhai xr’nap. Apêê đoo moon, bêl pay k’dic năc căh vêy bơr bhai xr’nap n’nâu năc bơơn moon ma nưih pân đil n’năc âi vêy k’dic l’lăm,  tu cơnh đêêc bơr bhai xr’nap n’nâu pa bhlâng chr’năp. Tu cơnh đêêc, buôn năc ma nưih pân đil choom căh xâp xr’nap, năc muy xâp a dooh coh cr’loọng, n’đhang pân đil t’mêê chô ooy đong k’dic năc căh choom căh xâp. Apêê đoo lêy ooy xr’nap âng pân đil t’mêê chô ooy đong k’dic năc apêê đoo vêy bơơn năl ađoo n’đil n’năc ng’cơnh. Pân đil n’đoo căh xâp xr’nap năc apêê đoo moon ma nưih pân đil n’năc âi vêy k’dic l’lăm. Nghệ nhân Lục Văn Bình đoọng năl p’xoọng:“Râu la lơơp bhlâng năc coh đha dhưa âng c’mâr năc vêy xr’nap, năc choom năl đha đhưa dóo choom n’leh. Đhêêng cơnh xr’nap c’leh cơnh năc muy da dul n’đhang căh vêy da dul cơnh c’xu, năc đoo hình vuông apêê đoo  pa dưr choch n’đhang ga lop ooy t’bơơi, bơr n’đăh năc ga lop  prang a chăc.”

Đhị bêl đêêc, bêệ n’đooh âng pân đil Cao Lan bơơn k’ih z’zăng buôn, li dhơr ooy dup đoọng ha ma nưih xâp lươt ra vach u buôn lâh. N’đooh buôn vêy pr’hoọm t’viêng ngot lâng dal tươc ch’luung, vêy bêệ cr’têệng bơơn chọ pa nhâm đhị  tr’vêêng. Cơnh muy bơr c’bhuh acoon coh n’lơơng, xa nâp âng ma nưih Cao Lan coh chr’hoong Ba Chẽ xooc đâu bâc năc bơơn đươi dua coh apêê t’ngay bhiêc bhan, xay xơ, căh câ vêy g’luh liên hoan văn nghệ âng vel bhươl, chr’val. Tươc Ba Chẽ moot apêê t’ngay n’nâu năc muy lêy ooy xa nâp âng pân đil năc âi choom năl ma nưih n’năc ma nưih Cao Lan./.

Gìn giữ nét đẹp trên trang phục đồng bào dân tộc Cao Lan ở Quảng Ninh

                                       VOV5

Cao Lan là một trong hai nhóm của dân tộc Sán Chay (gồm Cao Lan và Sán Chỉ) sinh sống tại nhiều tỉnh như: Yên Bái, Tuyên Quang, Phú Thọ, Thái Nguyên, Bắc Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh.Tại Quảng Ninh, đồng bào Cao Lan vẫn giữ gìn bộ trang phục của dân tộc mình để mỗi dịp tết đến, xuân về hay lễ hội… họ lại khoác lên mình bộ trang phục này để đi trẩy hội, ca múa.

Tại Quảng Ninh, người Cao Lan sống rải rác ở một số thôn bản của huyện Ba Chẽ và tập trung nhiều nhất là ở thôn Khe Pụt Trong, thuộc xã Thanh Sơn và thôn Bắc Tập, thuộc xã Đạp Thanh. Với người Cao Lan ở huyện Ba Chẽ, trong các cuộc hát đối đáp giao duyên vào những ngày hội hoặc lễ tết, họ luôn mặc bộ trang phục truyền thống. Điểm nổi bật nhất trong bộ trang phục phụ nữ Cao Lan là chiếc áo, thân áo được thiết kế dài được nối bởi 2 màu bên trên màu nâu, bên dưới màu chàm. Nếu đi chơi làng, chơi hội thì được nối thân trên màu đỏ, bên dưới màu chàm.

Chiếc áo thoạt nhìn đơn giản nhưng lại được cắt nối khá cầu kỳ. Cổ áo gần giống với chiếc áo tân thời, áo mở nẹp chéo trước ngực và kéo sang cài khuy bên sườn phải, hai bên nách xẻ tà, vạt áo dài đến ngang bắp chân của người mặc. Chị Vi Thị Tuyến, Phòng văn hóa huyện Ba Chẽ, cho biết: "Đồng bào Cao Lan có trang phục rất là độc đáo về hoa văn có hình cỏ cây hoa lá có hình mặt trời, hình con người phản ánh về lễ tiết sản xuất nông nghiệp gắn với đời sống hàng ngày của người ta. Trước hoa văn ở chỗ vạt áo có hình vuông và có cả hình ngôi sao. Ngôi sao như câu hát là ngôi sao trên trời em đẹp nhất. Hình vuông tôi nghĩ tượng trưng cho đất. Trời đất giao thoa với nhau".

Một đặc điểm nữa là trang phục phụ nữ Cao Lan ở huyện Ba Chẽ có khác so với người Cao Lan ở Yên Bái, Tuyên Quang, đồng thời có nhiều nét tương đồng với người Cao Lan ở Bắc Giang. Nghệ nhân Lục Văn Bình, xã Thanh Sơn, một trang phục hoàn chỉnh của người phụ nữ Cao Lan gồm một áo dài bên ngoài, một cái yếm ở bên trong, váy cũng được dệt bằng vải chàm, ở chân cuốn sà cạp với quai xà cạp dệt thổ cẩm, trên đầu có đội khăn: “Bộ trang phục của người Cao Lan thì tất cả các hoa văn đều tượng trưng cho tất cả một số linh vật. Ở đàng sau thì có hoa văn con gà, con ngựa, có các hoa văn tượng trưng cho mùa màng bội thu thể hiện trên hoa văn trang phục của người phụ nữ. Áo thì là áo dài. Ngoài áo thiếu nữ mặc váy không phải mặc quần 2 ống. Áo ngoài choàng thắt đai, có 2 đai, một là màu xanh, hai là màu vàng hay màu nâu, nhưng thường thường là đai sẽ nổi tạo thành một hoa văn.”

Trong trang phục hằng ngày của đồng bào Cao Lan, phụ nữ mắc áo được may từ loại vải nhuộm chàm thẫm, dài quá đầu gối, tay chẽn hơi rộng ngang. Dưới gấu áo đáp liền nhau những miếng vải trắng, hình vuông. Do chiếc áo ko sử dụng cúc nên khi mặc người phụ nữ Cao Lan sử dụng 2 dải vải màu, thường là màu xanh và đỏ, để làm thắt lưng bên ngoài. Hai bên cổ áo may đáp vải trắng, đen xen kẽ, trong đó vải đen có thêu các hoa văn theo truyền thống của người Cao Lan. 

Theo phong tục người Cao Lan ở Ba Chẽ, đối với người con gái khi lấy chồng phải có cái yếm và đôi dải yếm. Họ cho rằng, khi lấy chồng mà không có đôi dải yếm này thì được coi là người phụ nữ tái giá, vì vậy đôi dải yếm này rất quan trọng. Chính vì thế, bình thường người phụ nữ có thể không cần mặc yếm, mà chỉ cần mặc áo bên trong, nhưng cô dâu mới về nhà chồng bắt buộc phải có dải yếm. Người ta nhìn vào dải yếm của cô dâu thì họ sẽ biết được cô dâu như thế nào. Cô dâu nào không có dải yếm thì họ cho là người phụ nữ tái giá. Nghệ nhân Lục Văn Bình cho biết thêm: "Tế nhị nhất là trong ngực của thiếu nữ có cái yếm bọc hẳn lên, tức là ngực không hở tý nào. Riêng cái yếm biểu tượng như một trái tim nhưng không phải trái tim như bình thường, là hình vuông nhưng người ta dựng lên cái góc nhưng trùm lên cằm, hai bên nó trùm lên tượng trưng bao phủ cho con người.”

Trong khi đó, chiếc váy của phụ nữ Cao Lan được may khá đơn giản, hơi xoè phía dưới giúp người mặc đi lại dễ dàng hơn. Váy thường có màu chàm và dài đến bắp chân, có chiếc dây lưng được thắt ôm khít lấy eo rồi buông dài xuống ở phía trước. Giống như một số dân tộc khác, trang phục truyền thống của người Cao Lan ở huyện Ba Chẽ hiện nay chủ yếu được mọi người sử dụng trong các ngày lễ tết, ngày hội, ngày cưới, hoặc có cuộc liên hoan văn nghệ của thôn bản, của xã. Đến Ba Chẽ vào những ngày này chỉ cần nhìn vào trang phục của người phụ nữ là có thể nhận ra tộc người Cao Lan./.