Kr’bhâu manứih ơy vêy mặt đhị Hội trường đông văn hoá tỉnh Bắc Kạn đoọng pazưm đh’rứah ooy đợ pr’hát then, xa nưl tính pr’hay ha ngur âng lấh 300 ngh nhân, đợ apêê chắp kiêng pr’hát then 9 câu lạc bộ, zâp c’bhúh pr’hát then tước tơợ 7 tỉnh Bắc Kạn, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Bắc Giang lâng Hà Nội... xa nay bh’rợ nâu dzợ vêy ting pấh âng nghệ sỹ ưu tú Bích Hồng, Nghệ nhân ưu tú Duy Quang lâng bấc nghệ sỹ, nghệ nhân chr’nắp lơơng.

Apêê pấh lêy nắc bơơn lêy xơợng đợ tiết mục pr’hay chr’nắp, váih lalay cóh zâp zr’lụ then. Hát then-n’jưl tính cóh zâp zr’lụ k’tiếc zêng lêy xơợng độp tr’cơnh, ha dợ ooy cr’liêng pr’hát, bhiệc hát nắc vêy cơnh lalay đoọng liêm glặp lâng j’niêng cr’bưn âng zâp vel đông. Then Cao Bằng, Bắc Kạn ha ngur, Then Lạng Sơn bhui har lấh, then Hà Giang, Tuyên Quang độp đa đấh... apêê xơợng nắc bơơn lêy xơợng đợ tiết mục chi ớh p’cắh âng zâp nghệ sỹ chuyên nghiệp, nghệ nhân Then lâng hội viên câu lạc bộ Then tính zâp vel đông. Nghệ nhân Mã Thị Dạy, Chủ nhiệm CLB hát then n’jưl tính Sắc Chàm, tỉnh Bắc Kạn, đơn vị bhrợ têng xa nay bh’rợ nâu đoọng năl: “CLB Sắc Chàm âng zi k’đươi zâp CLB cóh tỉnh pr’zợc chô pấh giao lưu đh’rứah hát then, n’jưl tính lâng zâp pr’hát acoon cóh nắc zâp ngai zêng hâng hơnh pấh bhrợ. Ooy xa nay bh’rợ nâu nắc azi kiêng p’cắh tước đhanuôr Bắc Kạn lâng đợ apêê chắp kiênh then zâp tỉnh pr’zợc năl ghít lấh mơ ooy then âng Bắc Kạn. Lâng cung rơơm zâp ngai têêm ngăn, bhui har lấh mơ bêl pấh chi ớh ooy văn hoá bh’lêê bh’la âng acoon cóh đay.”

Kiêng zư lêy then ty nắc lêy chắp hơnh đợ apêê zư đợc then cơnh zư đợc đh’rông óih, lâng vêy râu lêy pay đoọng pa xiêr đợ râu j’niêng cr’bưn cắh liêm crêê. Đợ nghệ nhân năl ghít ooy then nắc đoo cắh choom cắh váih ooy bhiệc xay moon đợ râu chr’nắp nghệ thuật ty đoọng ha lang ha y chroo. Bhiệc pa chô cr’liêng pr’hát ooy phổ thông nắc buôn apêê năl xơợng liêm ghít lấh mơ ooy Then, lấh mơ nắc lang p’niên. Nâu đoo nắc cr’noọ zr’nưm ooy g’lúh tr’lưm, prá xay âng zâp câu lạc bộ.

P’căn Dương Thị Lan Anh, CLB pr’hát xa nưl Thành Đô, tước tơợ TP. Hà Nội đoỌng năl, cr’chăl hanua, bh’rợ pa choom then n’jưl tính cóh Thủ đô nắc ơy tơợp pa dưr pa xớc. Xa nay bh’rợ giao lưu nâu, Hà Nội nắc vêy 2 CLB ting pấh. CLB Thành Đô âng đơơng ooy Bắc Kạn mưy tiết mục pr’hay chr’nắp lâng râu pazưm đh’rứah lâng hát Văn ty lâng điệu then ty ahay: “CLB âng zi vêy k’dâng 30 cha nặc ặt chi ớh pa choom ta luôn, vêy đợ apêê pân đil Tày, hân đhơ cơnh đêếc cung vêy bấc apêê ađhi amoó nắc manứih Hà Nội. Hân đhơ cơnh đêếc, tu zêng chắp kiêng then nắc zêng pấh bhrợ, cơnh hi dưm nua vêy amoó đắh TP.HCM 11 giờ hi dưm boọ bhuông păr tước Hà Nội đoọng đấh loon lướt ooy Bắc Kạn pấh bhrợ xa nay bh’rợ nâu. Azi kiêng pr’hát then nắc bơơn zư đợc, pa dưr pa xớc lấh mơ.”

Ha ooy vêy manứih Tày-Nùng nắc cóh đêếc vêy zâp CLB then-n’jưl tính. K’ha riêng CLB then-tính glúh váih cắh mưy cóh zâp tỉnh Việt Bắc nắc bấc đhị cơnh cóh Hà Nội, TP.HCM, zâp tỉnh miền Đông Nam Bộ lâng Tây Nguyên... đợ CLB k’rong pazưm zâp apêê chắp kiêng râu pr’hat xa nưl bh’lêê bh’la âng acoon cóh đay, apêê pa choom đoọng đh’rứah lâng lấh mơ nắc lang p’niên lâng zên tự k’rong đoong. T’coóh Lâm Ngọc Du, Gíam đốc Trung tâm Văn hoá tỉnh Bắc Kạn đoọng năl: “Tơợ bh’rợ CLB hát then n’jưl tính Sắc Chàm, bhiệc zư lêy zâp râu chr’nắp văn hoá bh’lêê bh’la ooy hát then, n’jưl tính liêm choom bhlâng. Lâng bh’rợ âng CLB, lấh mơ xay bhrợ zâp bh’rợ c’moo nâu a’tốh âng Trung tâm văn hoá nắc dzợ vêy bấc bh’rợ chr’nắp lơơng dzợ đoọng bhrợ pa dưr zâp bh’rợ văn hoá. CLB cung ơy xã hội hoá ooy bhiệc chi ớh p’cắh đoọng ta mooi lêy, n’jứah zư đợc bh’rợ, n’jứah bhrợ pa dưr liêm đợ pr’hat then nâu. CLB bhrợ pa dưr c’moo 2019, tước đâu nắc ơy t’pấh lấh 60 cha nặc lâng xoọc vêy bấc ngai vêy cr’noọ kiêng moót chi ớh cóh CLB.”

Bh’rợ âng zâp CLB hát then, n’jưl tính lâng đợ apêê liêm ta níh, chắp kiêng lâng âng đơơng đợ râu t’mêê liêm đắh văn hoá, pr’hát xa nưl bh’lêê bh’la, chrooi pa xoọng liêm chr’nắp đoọng zư lêy lâng pa dưr bhứah liêm then Việt Bắc. cắh mưy zư lêy then, đhị pr’đơợ Việt Nam ơy lướt moót cóh bha lang k’tiếc, ahêê lêy bhrợ pa dưr đợ c’cir văn hoá phi vật thể ơy bơơn UNESCO moon nắc bh’nơơn pr’đươi du lịch. Ooy đâu, bh’rợ zư lêy pa dưr c’cir ting bơơn k’rang lấh mơ, zúp đoọng zâp c’cir nâu zư đợc đợ pr’hoọm chr’nắp, doọ choom bil pất lâng ting t’ngay ting clan bhứah zâp râu chr’nắp liêm tước đhanuôr cóh k’tiếc k’ruung lâng cóh k’tiêc k’ruung lơơng, crêê glặp lâng pr’ắt pr’dzoọng c’cir văn hoá phi vật thể p’cắh mặt âng acoon manứih./.

Giữ tiếng Then- Tính bằng lửa đam mê

                                  Công Luận

        Mới đây, hàng trăm nghệ nhân và những người yêu Then các tỉnh khu vực phía Bắc đã tham dự chương trình giao lưu hát then đàn tính và các làn điệu dân ca miền núi phía Bắc do Trung tâm Văn hóa tỉnh Bắc Kạn  đăng cai tổ chức. Chương trình đã cho thấy sức hút của loại hình văn hóa dân tộc này trong đời sống người dân cũng như vai trò của các câu lạc bộ, các nhóm sở thích trong việc gìn giữ, lan tỏa những câu then Việt Bắc.

       Hàng nghìn người đã có mặt tại Hội trường Nhà văn hóa tỉnh Bắc Kạn để hòa mình vào những câu then, tiếng tính mượt mà của hơn 300 nghệ nhân, những người yêu then của 9 câu lạc bộ, các nhóm hát then đến từ 7 tỉnh Bắc Kạn, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Bắc Giang và Hà Nội... Chương trình còn có sự tham gia của Nghệ sỹ ưu tú Bích Hồng, Nghệ nhân ưu tú Duy Quang và nhiều nghệ sĩ, nghệ nhân nổi tiếng khác.

      Khán giả được thưởng thức những tiết mục đặc sắc, mang đậm nét riêng biệt của các vùng then. Về cơ bản, hát then - đàn tính ở mỗi vùng miền đều có cung quãng giống nhau nhưng về lời hát, cách hát thì có nhiều dị bản để phù hợp với đặc điểm, cũng như phong tục của từng địa phương. Then Cao Bằng, Bắc Kạn mượt mà, sâu lắng, Then Lạng Sơn vui tươi, Then Hà Giang, Tuyên Quang mộc mạc, tiết tấu nhanh gọn... Khán giả được thưởng thức tiết mục biểu diễn của các nghệ sĩ chuyên nghiệp, nghệ nhân Then và hội viên câu lạc bộ Then tính các địa phương. Nghệ nhân Mã Thị Dạy, Chủ nhiệm CLB hát then đàn tính Sắc Chàm, tỉnh Bắc Kạn, đơn vị đăng cai tổ chức chương trình cho biết: "CLB Sắc Chàm chúng tôi mời các CLB ở tỉnh bạn đến giao lưu, trải nghiệm hát then, đàn tính và các làn điệu dân ca thì mọi người đều rất ủng hộ, hoan hỉ tham gia. Qua chương trình chúng tôi muốn quảng bá đến người dân Bắc Kạn và những người yêu then các tỉnh bạn hiểu hơn về điệu then của Bắc Kạn. Và cũng muốn mọi người thoải mái, phấn chấn hơn khi được tham gia vào văn hóa dân gian dân tộc mình như vậy".

       Muốn bảo tồn then cổ trước hết cần phải tôn vinh những người giữ then như giữ lửa, đồng thời có sự lựa chọn để hạn chế những sắc thái mê tín không còn phù hợp. Những nghệ nhân am hiểu về then là mắt xích không thể thiếu trong việc chuyển tải những giá trị nghệ thuật then cổ cho thế hệ tương lai. Việc đặt lời phổ thông cho Then để Then dễ tiếp cận hơn với giới trẻ và đời sống đương đại cũng là một hướng đi. Đó là nhận định chung thông qua gặp gỡ, trao đổi, giao lưu giữa các câu lạc bộ.

       Bà Dương Thị Lan Anh, CLB Dân ca Thành Đô, đến từ TP Hà Nội cho biết: Thời gian qua, phong trào học hát then đàn tính ở Thủ đô đã bắt đầu phát triển. Chương trình giao lưu lần này, Hà Nội có 2 Câu lạc bộ tham gia. CLB Thành Đô mang đến Bắc Kạn một tiết mục độc đáo với sự kết hợp hát Văn lời cổ với điệu then truyền thống: "CLB của tôi có khoảng 30 người sinh hoạt thường xuyên, thành phần rất nhiều, có nhiều chị em gốc người Tày, nhưng cũng nhiều chị em là người Hà Nội gốc. Nhưng vì đam mê điệu then mà tham gia, như tối qua có chị từ tận TP Hồ Chí Minh 23h mới đáp máy bay ra Hà Nội để kịp sáng lên Bắc Kạn tham gia chương trình này. Chúng tôi muốn tiếng hát then sẽ được lưu giữ, bảo tồn, nhân rộng và phát triển".

        Ở đâu có người Tày- Nùng, ở đó có các câu lạc bộ Then- tính. Hàng trăm câu lạc bộ Then- tính ra đời không chỉ  ở các tỉnh Việt Bắc mà hàng mà ở nhiều nơi như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, các tỉnh miền Đông Nam Bộ và Tây Nguyên… Những Câu lạc bộ tập hợp các thành viên yêu thích loại hình âm nhạc dân gian của dân tộc mình, họ truyền dạy cho nhau và đặc biệt là lớp trẻ bằng kinh phí tự huy động và lòng nhiệt tình. Ông Lâm Ngọc Du, Giám đốc Trung tâm Văn hóa tỉnh Bắc Kạn cho biết:"Từ hoạt động CLB hát then đàn tính Sắc Chàm, việc lưu giữ các giá trị văn hóa dân gian về hát then, đàn tính rất tốt. Với hoạt động của CLB, ngoài triển khai các hoạt động năm theo kế hoạch của Trung tâm Văn hóa thì còn có nhiều hoạt động khác nữa nhằm khơi dậy các phong trào văn hóa. CLB cũng đã xã hội hóa thông qua biểu diễn cho du khách, vừa để duy trì hoạt động và làm sống được những hoạt động then này. CLB thành lập 2019, đến nay đã thu hút được trên 60 hội viên và hiện có rất nhiều người có nguyện vọng tham gia câu lạc bộ."

        Hoạt động của các CLB hát then, đàn tính với những hội viên nhiệt huyết, đam mê đã và đang mang lại những làn gió mới trong văn hóa, văn nghệ dân gian, góp phần tích cực để gìn giữ và lan tỏa câu then Việt Bắc. Không chỉ bảo tồn then, trong bối cảnh Việt Nam đã hội nhập quốc tế, chúng ta cần phải biết khai thác những di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO ghi danh để tạo thành sản phẩm du lịch. Qua đó, công tác gìn giữ và phát huy di sản càng được quan tâm hơn, giúp các di sản này giữ được bản sắc, không bị mai một và ngày càng lan tỏa các giá trị tới cộng đồng trong và ngoài nước, đúng với tầm vóc di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại./.