Klei Khan mơ̆ng Lăn Dăp Kngư
Chủ nhật, 10:44, 21/04/2024 VOV TayNguyen VOV TayNguyen
VOV4.Êđê - Hŏng dŭm djuê ana ti Lăn dap kngư, klei khan bŏ hŏng knhuah dhar kreh, sa ktuê êlan hƀuê ênuk ăt msĕ mơh dŭm klei hriăm hlăm klei hdĭp mâo kriê pioh mơ̆ng dŭm ênul gưl. Grăp klei khan jiă knhuah dhar kreh, msĕ si ênai kwang prŏng kdrưh hlăm klei hdĭp êpul êya dŭm djuê ana ti krĭng lăn prŏng liă lia mâo leh dŭm êbâo thŭn hƀuê ênuk. Snăn, klei khan lăn dap kngư dưi dlăng jing mngăt êwa, jing hdruôm hră “Yuôm bhăn” mơ̆ng mnuih ƀuôn sang Lăn dap kngư.

 

Hlăm sang krum dlông, dôk ti djiêo kpur pui dôk trơ̆ng krah mlam, pô thâo mbruă mda asei Y-Wôm Knul ti ƀuôn Akŏ Dhông, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak hŏng asăp êdu êun yăl dliê kơ klei Khan “Mdrŏng Dam”. Mta phŭn klei yăl dliê jing phŭn agha, yăl dliê kơ klei hdĭp mơ̆ng Mdrŏng Dam – sa čô jhŏng ktang êdi hlăm klei Khan Êđê: “Mdrŏng Dam jing anak êkei mơ̆ng Hbia Kñĭ leh anăn êdam Dam Bhu mdrŏng sah. Mô̆ Mdrŏng Dam jing H’Bia Êsun siam mniê. Klei siam mơ̆ng H’Bia Êsun ngă kơ phung khua kiă hlăm krĭng mâo klei trih êdi. Jing sa čô thâo mbruă, mâo klei hing ang, Mdrŏng Dam kreh nao lua mnah, pŏk mlar ƀuôn sang hlăm dŭm tĭng…”

Hŏng klei yăl dliê mơ̆ng pô thâo mbruă, sa wăl hƀuê ênuk lŏ wĭt pŏk hŏng phung jhŏng ktang jiă kma êa mil klei yăl dliê đưm, klei dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă mơ̆ng ƀuôn sang, dŭm yan huă blăm mnăm thŭn hlăm knhuah gru dhar kreh mnuih Êđê. Êjai pô thâo mbruă mmuñ Khan, grăp čô dôk djiêo gah leh anăn hmư̆ ênai mmuñ Khan kwang hlăm sang krum dlông. Mbĭt hŏng dŭm kdrêč yăl dliê, pô mbruă ayŭ sa kdrêč ênai đĭng ƀuôt, ngă kơ phung dôk hmư̆ lŏ mâo klei ñŭ kma jăk hĭn.

Hluê si pô thâo mbruă Y-Wang H’Wing, ti ƀuôn Triă, să Ea Tul, kdriêk Čư̆ Mgar, čar Dak Lak, mơ̆ng đưm đă lă êlâo, klei Khan ăt mâo mnuih Êđê mpŭ, kriê pioh leh anăn dlăng jing mnơ̆ng kriê pioh hlăm dhar kreh, jing boh tŭ dưn hlăm ai tiê, jing mnơ̆ng yuôm bhăn hlăm yang ƀuôn:

Kyuadah mơ̆ng đưm đă lă êlâo mnuih Êđê mâo klei duê, klei blŭ êlam săng lu. Phung thâo Khan, thâo kưt, thâo duê diñu yua klei anăn čiăng bi êdah klei pô čiăng lač, wăt hlăm klei mtă mtăn kơ anak čô, klei bhiăn djuê ana, klei bi dôk ung mô̆. Hluê anăn srăng dưi mtă mtăn kơ grăp čô dŭm klei jăk, klei djŏ, mtô lač kơ anak čô…Dŭm boh blŭ anăn dưi bi êdah hŏng klei blŭ duê.

Klei Khan lŏ pia jing Hri, Ot Ndrông, amâodah H’mon (hluê si djuê ana mdê mdê). Grăp klei khan mâo sa ai klei yăl dliê kơ klei tuôm găn mơ̆ng djuê ana, hlăm anăn mâo dŭm klei tŭ dưi mơ̆ng phung jhŏng ktang răng mgang ƀuôn sang, bi kdơ̆ng hŏng phung jhat ƀai. Phung hlăm klei Khan amâo mâo čiăng lač kơ sa čô, ƀiădah bi ala kơ klei hmăng hmưi mơ̆ng djuê ana, bi ala kơ dŭm klei bi kdơ̆ng kyua klei kpă ênô. K’iăng nai prŏng, nai prĭn Ƀuôn Krông Tuyết Nhung, ti sang hră gưl prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư brei thâo: Klei Khan bi êdah kơ hƀuê ênuk đĭ kyar djuê ana leh anăn dŭm klei mjĕ giăm lu tĭng.

Grăp klei Khan yăl lu kơ sa klei djŏ tuôm hŏng lu akŏ. Mâo klei khan yăl dliê kơ klei bi blah, klei bi mguôp djuê ana. Mâo dŭm klei Khan yăl dliê kơ klei khăp ung mô̆, gŏ sang, ăt mâo mơh klei yăl dliê kơ klei mă bruă knuă amâodah yăl dliê kơ klei đăo knang. Leh anăn ti tluôn anăn jing pŏk rup siam msĕ si drei ƀuh hlăm boh sĭt djŏ tuôm hŏng klei hdĭp yang ƀuôn mơ̆ng dŭm djuê ana krĭng Lăn Dăp Kngư.

Grăp klei yăl dliê Khan jing sa klei klei yăl dliê dlông. Tơdah čih kluôm ênŭm hŏng dŭm boh blŭ mơ̆ng sa klei khan srăng dlông mơ̆ng 3.000 – 4.000 pruê̆ blŭ, ăt mâo klei khan dlông truh dŭm pluh êbâo pruê̆ blŭ. Mdê hŏng dŭm klei khan mơ̆ng lu anôk dhar kreh mkăn dlông rŏng lăn, Klei khan krĭng Lăn Dăp Kngư dưi djŏ pioh hlăm klei mĭn leh anăn lŏ čuê hŏng ƀăn êgei êjai pô yăl dliê. Hlăk mblang kơ klei anei, Thạc sĩ Nguyễn Quang Tuệ, khua kiă adŭ bruă dhar kreh, knơ̆ng bruă dhar kreh, mjuăt asei mlei leh anăn hiu čhưn ênguê čar Gia Lai brei thâo:

Mnuih ti krĭng Lăn Dăp Kngư êlâo dih amâo mâo boh hră, amâo mâo hdruôm hră. Čiăng djŏ pioh djăp mta knŏng hŏng klei hdơr đuč yơh. Leh anăn klei Khan jing sa hlăm dŭm sang hjiê djă pioh jih jang dŭm klei hưn hlăm hƀuê ênuk, kơ dhar kreh, kơ klei hdĭp mda ala ƀuôn mơ̆ng diñu. Kyuanăn klei khan mâo bruă klam, mâo kơhưm yuôm bhăn hlăm klei hdĭp mda mơ̆ng mnuih krĭng Lăn Dăp Kngư.

Hlăm boh sĭt, klei khan dưi yăl dliê hlăm dŭm mlam mâo klei ngă yang, klei djiê brŭ, klei huă ƀơ̆ng, grăp čô bi dôk gŭ ti djiêo kpur pui. Pô mmuñ khan yăl dliê êdu êun, klei yăl dliê hmư̆ jăk êdi. Hluê si ai tiê, ya klei mâo, pô mmuñ mđĭ asăp, mtrŭn asăp, ênai blŭ ênguôt, truh kơ mngă mgưp asăp mniê, asăp êkei, ênai ksơ̆k mtâo, asăp yang. Msĕ si mâo klei bi êdah mdê mdê hŏng grăp pô diñu yăl dliê, msĕ si ñŭ kma hlăm sa anôk mkăn leh anăn grăp blư̆ yăl dliê jing sa blư̆ đĭ truh hnơ̆ng. Msĕ sơnăn nanao, mâo dŭm klei Khan yăl dliê hlăm sa mlam, ăt mâo mơh dŭm klei khan yăl dliê mơ̆ng mlam anei truh kơ mlam mkăn, mâo đa đa truh kơ jih sa hruê kăm.

Boh sĭt mơ̆ng klei khan jing dŭm klei duê, klei mmuñ bi kmlah, jing klei mbruă hluê si wăl pô bi êdah amâodah msĕ si hlăm klei dôk hdơr mơ̆ng pô yăl dliê. Diñu yua dŭm hdră bi mkă, mă mnơ̆ng anei bi hmô kơ anak mnuih, bi đăo knăm čiăng bi êdah knuih kniêng, klei thâo mơ̆ng pô diñu yăl dliê, mkŏ mjing klei jăk êdi hlăm klei khan, ngă kơ phung dôk hmư̆ msĕ sĭt mŭt dôk mbĭt hlăm klei yăl dliê. Pô ksiêm duah dhar kreh djuê ana Linh Nga Niê Kđăm lač, kyua klei mbruă mơ̆ng phung thâo mbruă anăn yơh dưi mkŏ mjing dŭm klei čih lă lar hlăm yang ƀuôn.

Anăn jing dŭm klei yăl dliê hŏng klei duê jing lu jơr, jing sa hjiê klei čih yăl dliê mơ̆ng ƀơ̆ng êgei jăk siam êdi mơ̆ng mnuih krĭng Lăn Dăp Kngư, mâo boh tŭ dưn yuôm bhăn êdi, klei mbruă mơ̆ng phung đưm jing yuôm bhăn êdi. Klei mmuñ khan krĭng Lăn Dăp Kngư jing sa mnơ̆ng kriê pioh yuôm bhăn, jăk siam leh anăn lu jơr.

Phung thâo mbruă yăl dliê klei khan jing dŭm djiê hdĭp, đru kriê pioh mnơ̆ng mđĭ ai yuôm bhăn mơ̆ng mnuih krĭng Lăn Dăp Kngư. Êngao kơ klei hdơr jăk, pô thâo mbruă ăt thâo săng klă kơ knhuah gru djuê ana, mâo klei ktuê dlăng kơh dưi bi êdah dŭm klei khan jăk yâo anăn. Kyua akŏ phŭn mơ̆ng klei khan jing anak mnuih, jing phung jhŏng ktang êdah êdi mơ̆ng djiê ana, jing klei ktưn hưn mơ̆ng yang ƀuôn leh anăn mâo mnuih ƀuôn sang mpŭ êdi. Anăn jing dŭm klei yăl dliê kơ Dam Săn, Dam Yi, Dam Bhu, Dam Bha, Dam Noi, Buh Klông, Tiông, Jông, Jŭ… găp klei khan nao mbĭt hŏng klei hdĭp êpul êya yang ƀuôn, bi êdah djăp tĭng êlan klei hdĭp mơ̆ng krĭng Lăn Dăp Kngư, mơ̆ng anak mnuih, wăl hdĭp, truh kơ ai tiê, hƀuê ênuk, dhar kreh…Kyuanăn, klei khan dưi dlăng msĕ si “hdruôm hdră djăp” mơ̆ng sa djuê ana.

VOV TayNguyen

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC