Thŭn 2024, hnơ̆ng đĭ kyar GRDP mơ̆ng čar Kon Tum mâo 8,2% dôk tal 24 hlăm lăn čar leh anăn dôk tal 1 ti dŭm čar Lăn Dap Kngư. Mbĭt hŏng anăn, mnơ̆ng dhơ̆ng hlăm čar (GRDP) kah knar grăp čô mơ̆ng čar Kon Tum mâo giăm 64 êklăk prăk, êgao hdră kčah mâo leh leh anăn đĭ giăm 10% mkă hŏng thŭn 2023. Mbĭt hŏng klei hơ̆k mơak kơ klei đĭ kyar bruă duh mkra – ala ƀuôn mơ̆ng čar, mnuih ƀuôn sang čar Kon Tum ăt lŏ mâo klei hơ̆k mơak ti anăp dŭm boh tŭ dưn klei mă bruă knuă leh sa thŭn mă bruă suăi êmăn. Klei hơ̆k mơak mơ̆ng mnuih ƀuôn sang dưi mđĭ dua blư̆ êjai lu boh mnga mâo ênoh msĕ si kphê, ksu…, bruă dưn yua klei kreh knhâo mrâo mrang đru mđĭ hnơ̆ng boh mnga ba wĭt boh tŭ dưn kdlưn hĭn hlăm sa ênhă lăn.

Klei hơ̆k mơak lŏ čuê klei hơ̆k mơak, hlăm thŭn 2024, čar Kon Tum mâo 3.650 gŏ sang, lu jing gŏ sang mnuih djuê ƀiă dưi tlaih ƀun. Ayŏng A Rủ, ti ƀuôn Kon Klôc, să Đăk Mar, kdriêk Đăk Hà hơ̆k mơak brei thâo, Têt hriê, yan mnga truh hŏ gŏ sang ayŏng ăt msĕ mơh dŭm gŏ sang mkăn hlăm ƀuôn bŏ hŏng klei hơ̆k mơak čhuang mŭt hlăm thŭn mrâo 2025.

“Thŭn mrâo 2025 mnuih ƀuôn sang hơ̆k mơak sơnăk. Hlăm thŭn 2024 mrâo êgao hŏ sang kâo mă bruă knuă ăt mâo klei myun, kphê mâo ênoh. Thŭn mrâo, êpul kdŏ čhuang mơ̆ng ƀuôn mâo čar iêo jak nao rang mdah, hơ̆k mơak êdi. Thŭn 2024 êgao leh, truh 2025 truh, kâo hmăng hmưi jih jang mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn mă bruă knuă mâo klei myun hĭn, hmăng hmưi thŭn kơ anăp kphê lŏ mâo boh mâo ênoh hin, kphê ăt msĕ mơh čiăng kơ mnuih ƀuôn sang mâo thĭm hnư hrui wĭt leh anăn ƀuôn sang mâo klei hdĭp trei mđao, yâo mơak”.

Ti să Ia Me - să krĭng taih kbưi hŏng wăl krah kdriêkk Čư̆ Prông, čar Gia Lai hlăm ƀrô 50 km. Mnuih ƀuôn sang lu jing mnuih Jrai. Kyua mâo hdră đru, mnuih ƀuôn sang bi mlih ana pla mjing, yua hdră mnêč kreh knhâo, mđĭ hnơ̆ng mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn hnơ̆ng jăk. Lu gŏ êsei tlaih ƀun, mđĭ prăk hrui wĭt leh anăn klei hdĭp mda. Hdră kñăm ala čar mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo ăt đru leh kơ anôk bruă krĭng ƀuôn sang dưi mđĭ lu, lu êlan klông, êlan klei pui leh anăn êa jua dưi mđĭ. Klei anei amâo djŏ knŏng mjing klei găl kơ bruă mkra mjingôh ƀiădah lŏ mđĭ klei hdĭp mnuih ƀuôn sang. Dhar kreh mnuih Jrai dưi kriê pioh leh anăn mđĭ lar, bi mguôp hŏng ênoh yuôm mrâo mrang, mjing sa êpul êya bi hgŭm, kjăp ktang. Klei bi mlih anei đru yuôm bhăn hlăm klei mđĭ kyar bruă duh mkra - ala ƀuôn să Ia Me, mđĭ klei hdĭp mnuih Jrai. Khua mduôn Kpuih Duat, să Ia Me, kdriêk Čư̆ Prông mơak.

“Êlâo dih dleh dlan snăn sang hŏng čuôr hlang,  mtih kđuh, ară anei bi mlih leh, mkra sang prŏng siam hĭn. Ară anei bi mlih ƀuh mơ̆ng bruă huă ƀơ̆ng doh êƀăt. Êlâo dih amâo mâo snăn ôh, klei hdĭp mnuih Yuăn amâodah Jrai bi mlih lu, mâo sang, mâo kbăng êa. Êlâo dih brei mă êa hlăm lŏ, mmă êa hnoh, ênao êa. Ară anei dưi ƀiă leh. Lu gŏ êsei mnuih ƀuôn sang tlaih ƀun, kpưn kơ mdrŏng. Jih jang ƀuôn  sang đĭ kyar, mâo êlan gu drŏng, bê tông msĕ si ƀuôn Kueng, ƀuôn Sươm êlan bê tông jih leh, knŏng dôk ƀiă ka bi leh leh anăn lŏ dơ̆ng gĭr bi leh”.

Dŭm thŭn giăm anei, mnuih ƀuôn sang Bahnar ti ƀuôn Wâu, să Čư̆ Á (ƀuôn prŏng Pleiku, čar Gia Lai) čŏng pô bi mlih ênhă mdiê lŏ kreh amâo mâo êa jing pla djam mtam čiăng mđĭ hnư hrui wĭt. Msĕ gŏ sang ayŏng Phúc mâo giăm 5 sào lŏ. Êlâo dih, ñun knŏng pla mdiê sa ayu, bi yan puih mnga lui hĕ kyua amâo mâo êa, hlăm thŭn amâo mâo djăp huă. Ară anei ñu mlih jing pla êtac cô ve, kmŭn, ya ut, djam hbei…Kyuanăn klei hdĭp gŏ sang ƀrư̆ ƀrư̆ đĭ kyar. Thŭn mrâo 2025 anei, gŏ sang ayŏng rŭ mdơ̆ng leh 1 boh sang kjăp, blei lu mta mnơ̆ng yuôm msĕ si huôm bi êăt, măi boh mnơ̆ng čiăng drông tết. Ayŏng Phúc brei thâo, ti ƀuôn Wâu, să Čư̆ Á ( ƀuôn prŏng Pleiku, čar Gia Lai)

“Gŏ sang kâo mâo 5 sào lăn pla dŭm mta ana ƀơ̆ng boh leh anăn djam mtam msĕ si kmŭn, djam hbei, trŏng, leh anăn dŭm mta djam pioh ngă lagim. Bruă pla djam mtam dưi mđĭ hnư hrui wĭt kơ gŏ sang leh anăn mprăp kơ wưng knhal jih thŭn, blei mnơ̆ng yua tết, êngao kơnăn lŏ dưi blei tivi, huôm êăt yua hlăm gŏ sang. Thŭn mrâo hmăng hmưi grăp čô mâo lu klei myun mă bruă knuă đĭ kyar, hrăm mbĭt mđĭ kyar klei hdĭp mda”.”                       

Gŏ sang ayŏng K’Thiện, alŭ Hàng Ka, să Lộc Bảo, kdriêk  Bảo Lâm, čar  Lâm Đồng jing sa gŏ êsei mnuih K’Ho tal êlâo ti čar jhŏng bi mlih ênhă lăn amâo jing ba pla durian. Kyua kriăng ksiêm hriăm leh anăn mđing hmư̆ mnêč pla mjing mơ̆ng adŭ mtô bruă lŏ hma, gru hmô mkra mjing mnuih ƀuôn sang hlăm čar leh anăn kơ klei ba yua hlăm đang war pô, durian K’Thiện hriê kơ prŏng jăk. Thŭn 2024 mrâo êgao, durian ñu mâo prăk hrui wĭt êbeh 500 êklăk prăk, jing gŏ êsei ƀĭng lŏ hma mkra mjing mbruă mơ̆ng alŭ Hàng Ka. Mâo prăk hrui wĭt l anăn mơak yan mnga, drông Tết hŏng mnuih ƀuôn  sang ăt mơak hĭn mơh. K’Thiện brei thâo, lăm dŭm thŭn kơ anăp klă sĭt đang durian srăng lŏ dơ̆ng đĭ lu mkă hŏng ară anei, bruă duh mkra gŏ sang srăng dưi mđĭ leh anăn hơĭt hĭn. K’Thiện brei thâo.

“Êlâo kơ pla durian snăn kâo pô ksiêm hriăm kơ hdră mnêč, tơdah pla mjing msĕ êlâo, amâo yua hdră mnêč snăn amâo jăk ôh. Khădah snăn, tơdah bi liê kriê dlăng djŏ hdră, pla ming mjeh jăk snăn durian srăng ƀa prăk hrui wĭt lu. Leh 5-6 thŭn kriăng kriê dlăng, djŏ msĕ si pô mĭn, đang durian gŏ sang ba leh prăk  hrui wĭt lu, ênoh leh anăn phŭn hrui wĭt hơĭt”.

Ayun Y Hmoan (aê Sao – k’k’iêng thŭn 1957), mduôn ti ƀuôn Tri Ga, săDliê Yang, kdriêk Ea Hleo, čar Đắk Lắk. Lu thŭn ngă khua mduôn ti ƀuon Tri Ga, asei ñu pô leh anăn gŏ sang hluê ngă djŏ nanao hdră êlan mơ̆ng Đảng, klei bhiăn lăn čar, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang hlăm ƀuôn amâo mâo hmư̆ klei arăng mplư. Hur har hlăm dŭm mta bruă yang ƀuôn, khădah thŭn leh khua ƀiădah ñu ăt hur har mđĭ kyar bruă duh mkra hŏ sang, bi hmô kơ anak čô. Gŏ sang ñu mâo 2ha kphê pla pluă hŏng lu mta ana ƀơ̆ng boh, grăp thŭn hrui wĭt dŭm êtuh rrklăk prăk.

“Hơ̆k mơak êdi kyua ƀuôn sang pô hmư̆ leh anăn đăo knang kơ dŭm hdră mtrŭn mơ̆ng Đảng leh anăn knŭk kna. Hlăm gŏ sang kâo ăt lŏ dơ̆ng gĭr ktưn kpưn đĭ, mă bruă knuă, truh thŭn mrâo ăt mâo leh hdră êlan lŏ pŏk phai ênhă pla mjinig kphê, rŭ hĕ kphê leh khua, amâo mâo boh, kâo mduôn leh ƀiădah ăt suaih pral, ăt djă êdeh ka nao hma”.

Tết giăm truh hŏng mnuih ƀuôn sang kluôm ala, mnuih ƀuôn sang lăn dap Kngư ăt dôk mơak mñai mprăp drông thŭn mrâo. Thŭn êgao, ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma msĕ si kphê, tiu, durian ti hnơ̆ng hơĭt leh anăn yuôm, đru kơ mnuih ƀuôn sang mâo prăk hrui wĭt jăk. Thŭn mrâo kyua anăn  mơak hĭn.

Hruê knhal jih  thŭn, gŏ sang Điểu Suynh, bon N’Doh, să Đắk Wer, kdriêk  Đắk R’Lấp, čar  Dak Nông bi kuh kŭm, mơak mñai drông Tết. Thŭn êgao gŏ sang mâo boh mnga lu  tơdah 3 ha kphê pla pluă tiu mâo hrui wĭt êbeh 1,2 êklai prăk. Điểu Suynh brei thâo, thŭn anei gŏ sang ăt blei mprăp kơ Tết djăp ênŭm hĭn, mơak hĭn hŏng ƀuôn sang.

“Thŭn êgao klă sĭt jing thŭn mơak hŏng gŏ sang kâo leh anăn mnuih ƀuôn sang hlăm bon N’Doh, ênoh kphê, tiu, durian đĭ, prăk hrui wĭt lu. Mnuih ƀuôn sang hơĭt ai tiê leh anăn mơak mŭt hlăm thŭn mrâo hŏng klei čang hmăng srăng lŏ dơ̆ng mâo sa thŭn mâo boh mnga lu. Kâo ăt hơêč hmưi kơ mnuih ƀuôn  sang kluôm ala, mnuih ƀuôn sang ti ƀuôn sang thŭn mrâo jăk mơak, trei mđao, tŭ dưi.”

Võ Ngọc Anh, Pô mâo klei dưi Khua Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa să Dak Wer brei thâo, thŭn êgao mkra mjing găl ênưih, mnơ̆ng dhơ̆ng lŏ hma phŭn msĕ si kphê, tiu, durian mâo ênoh, mnuih ƀuôn sang drông Tết mơak mñai. Jing să tal êlâo ti Dak Nông djăp hnơ̆ng čuăn krĭng ƀuôn sang mrâo bi hmô, mlan 10-2023, bruă đảng, bruă sang čư̆ êa leh anăn mnuih ƀuôn sang Dak Wer lŏ dơ̆ng gĭr mkŏ mjing krĭng ƀuôn  sang mrâo mrang năng hdĭp.

 “Jih bruă Đảng, bruă sang čư̆ êa leh anăn mnuih ƀuôn sang lŏ dơ̆ng bi lar gru hmô ngă leh jăk. Lŏ dơ̆ng ksiêm dlăng, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing krĭng ƀuôn sang mrâo, hdră kñăm knhal tuč čiăng kơ mnuih ƀuôn sang trei mđao, jăk mơak, rơ̆ng klei hdĭp mda mă bruă knuă kjăp sui.

Jing leh klei mưn, grăp wưng Tết nguyên đán knhuah gru mơ̆ng djuê ana Việt Nam, ƀuôn K’Dung, să H’Ra, kdriêk Mang Yang, čar Gia Lai mkŏ mjing klei huă ƀơ̆ng mbĭt ti sang roong ƀuôn. Ai êwa tết hơ̆k mơak hĭn êjai mâo dŭm êpul tông čing nao hgŭm. Hlăm ƀuôn ăt rơ̆ng 3 êpul tông čing mâo Êpul mduôn, êpul êdam êra leh anăn êpul phung mda asei. Tlam hruê 30 tết ( thŭn anei jing hruê 29 tết), êjai bruă ƀuôn, bruă sang dưi ngă jih, grăp êpul mnuih ƀuôn sang ti ƀuôn K’Dung blŭ tlao hơ̆k mơak ti sang knhuah gru ƀuôn, mbĭt hŏng mlam tông čing drông thŭn mrâo. Ayŏng Ƀlin, sa čô hlăm êpul tông čing ƀuôn K’Dung, să H’Ra, kdriêk Mang Yang, čar Gia Lai brei thâo:

“Bruă mkŏ mjing klei tông čing jing hơ̆k mơak êdi, kyua mnuih ƀuôn sang dưi bi tuôm, blŭ tlao, mjĕ mjuk. Mnuih ƀuôn sang lač jăk kơ bruă sang čư̆ êa să, kdriêk đru leh kơ mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing klei tông čing, drông thŭn mrâo. Hŏng êpul tông čing leh anăn mnuih ƀuôn sang anei jing klei hơ̆k mơak prŏng sơnăk, lač jăk kơ Đảng, knŭk kna.”  A Dơng: TH

Ti ƀuôn dhar kreh H’Way, să Hà Tam, kdriêk Đak Pơ, hlăm hdră čuăl mkă  mđĭ kyar hiu čhưn ênguê čar Gia Lai. Ƀuôn mâo bruă sang čư̆ êa bi liê mkŏ mjing wăl sang roong, sang drông tue leh anăn sang pơ̆k mñam hŏng ênoh bi liê dŭm êklai prăk. Sang roong dưi mkra hŏng kyâo hŏng čuôr tôl. Hlăm lam lu hră bi mni. Tinei ăt mâo bi liê wăl sang pơ̆k mñam čiăng mđĭ kyar bruă pơ̆k mñam djuê ana. Amai Nhet - sa čô mnuih ƀuôn sang ƀuôn H’Way brei thâo mnuih Bahnar tinei răng kriê leh anăn mđĭ lar klei dhar kreh djuê ana msĕ si čing čhar, pơ̆k mñam, hrĭ mñam…. Hruê Tết amâo djŏ knŏng mkŏ jing ti grăp boh sang ôh ƀiădah êpul êya ƀuôn sang ăt dưi mkŏ mjing mbĭt ti sang kƀĭn ƀuôn.

“ Jih thŭn  mă bruă suăi êmăn leh, jih thŭn hđăp drông thŭn mrâo ăt mkŏ mjing mơak, mnăm kpiê čeh, mâo mnŭ ƀơ̆ng mnŭ, nao blei mnơ̆ng ƀơ̆ng mkŏ mjing huă mnăm thŭn mrâo, yăl dliê kơ klei hdĭp… ti ƀuôn ăt mkŏ mjing ƀơ̆ng Tết hlue si êpul, grăp êpul mkŏ mjing, đŭng điŏ, huă mnăm, hơêč hmưi klei jăk hĭn”