Nua kơphê glăk pơplih đĭ trun ƀơi rơnoh 120.000 truh 125.000 prăk sa kg. Amăng blan 4, nua kơphê đĭ dong 20.000 prăk sa kg. Amăng blan 3, kơphê đĭ dong 15.000 prăk sa kg bơhmu hăng blan hlâo. Hăng rơnoh nua anai, anom bơwih ƀong pơhrui blơi sĭ kơ dêh čar tač rơngiao gơnam mă mơ̆ng đang hmua pơkă lăng: Tơdah blan 5 đĭ kah hăng blan 4, nua kơphê amra hmâo truh kơ 150.000 prăk sa kg. Yua kơ blah ngă hăng tơlơi ƀu hơđong ƀơi Ia Rơsĭ Mriah, kơƀah mrô gơnam, ƀing hna măh kơphê ƀơi kual Mi Kô̆ hơduah ĕp hơdră đĭ mrô djă pioh amăng mông bơngot kơ pơlir hơbit gơnam tam, pơjing pran pơgô̆ ngă nua kơphê jai hrơi jai đĭ hloh dong. Mrô kơphê ƀơi rŏng lŏn tơnah bơyan thun anai hrŏ trun năng ai ñu mơ̆ng 10-15%. Lơm anun, mrô kơphê dêh čar Việt Nam bơyan 2023-2024 pơkă lăng hlâo hrŏ trun 10%. Hăng mơnuih ngă đang kơphê sui thun ƀơi tơring čar Dak Lak, ơi Y Min Ayun mơ-ak ƀơi anăp rơnoh nua lăp pơhưč anai.

“Mơnuih ƀôn sang hmâo tơlơi mơ-ak lĕ nua kơphê amăng thun 2024 đĭ lu. Mơnuih ƀôn sang ƀing gơmơi čang rơmang nua sầu riêng, kơphê hăng tiu dưi djă pioh kơjăp truh kơ tơdơi anai pioh ba truh tơlơi trơi pơđao kơ mơnuih ƀôn sang, pơđĭ kyar bơwih ƀong sang anô̆ brơi kơ hơdôm bôh sang anô̆ mơnuih ƀôn sang ngă đang kơphê”.

Lu gơnam đang hmua phun amăng tơring čar Dak Lak anun lĕ; kơphê, mak ka, sầu riêng, pơdai…hơmâo pok prong anih ba sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Tơlơi anai ƀu djơ̆ kơnong pơgôp pơplih tơlơi hơdip kơ mơnuih ƀôn sang đôč ôh mơ̆ ăt pơgôp amăng pơhrui ngăn drăp hăng hơdôm rơbâo klai prăk mơng bruă bơwih ƀong ngă đang hmua, sĭ mơdrô pơ tač rơngiao. Thun 2024, gơnong bruă ngă hmua tơring čar Dak Lak gir run, čang rơmang tŏ tui ba gơnam đang hmua ba hyu sĭ lu anih. Sit biă ñu, nua sĭ hăng hơdôm gơnam đang hmua anun lĕ sầu riêng, kơphê, tiu, pơdai đĭ kơtang. Hrŏm hăng anun, gơnong bruă bơdjơ̆ nao ăt ĕp glông sĭ mơdrô pơ tač rơngiao yua anun prăk pơhrui mơng neh met wa đĭ tui mơn. Ơi Nguyễn Hoài Dương, Khua gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring čar Dak Lak brơi thâo, thun hlâo, rơnoh sĭ mơdrô pơ tač rơngiao mơng tơring čar tal blung a truh 1,6 klai đôlar Mi, thun anai, tơring čar tŏ tui tơlơi dưi amăng ngă đang hmua, sit biă ƀu đing nao pok prong sĭ mơdrô pơ tač rơngiao mơng gơnam đang hmua phun:

“Anih sĭ mơdrô lĕ yôm biă mă. Thun 2024, gơnong bruă amra kơsem min 16 tơlơi pơkôl sĭ mơdrô rơngiao mơ̆ Việt Nam hơmâo kĭ hăng hơdôm boh kual, hơdôm boh dêh čar kiăng tŭ mă hơdôm tơlơi dưi mơng hơdôm tơlơi pơkôl sĭ mơdrô rơngai anai hăng kơsem min hơdôm kual kiăng blơi mut gơnam mơng Việt Nam mơ̆ Dak Lak hơmâo tơlơi dưi mơng anun amra lăng glăi bruă ngă đang hmua kiăng pơhlôm djơ̆ hăng tơlơi rơkâo hiam hơdjă mơng hơdôm anih anom blơi mut mơng anun hrưn đĭ rơnoh yôm hăng sĭ mơdrô hơđong”.

Amăng mông gơnong bruă đang hmua rơnuk anai pơđĭ kyar djơ̆ tui hăng pơplih ayuh hyiăng, djuai ania Bahnar ƀơi să Glar, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai hmâo mă yua hơdôm jơlan gah ngă đang hmua, ngă tui hơdră phrâo. Amăng anun, neh wa hmâo pơlir laih hăng anom bơwih ƀong pioh pla hăng bơwih brơi phun kơphê tui glông bruă kơjăp, pơgang rah anih anom dô̆ djơ̆ rah hăng tơhnal pơkă gơnam sĭ kơ dêh čar tač rơngiao. Kơnang kơ mă yua hơdôm jơlan gah ngă đang kơphê kơjăp phik, neh wa Bahnar ƀơi să Glar ră anai amra sĭ kơphê hăng nua dlông hloh nua sĭ pơkă hrŏm mơ̆ng 10.000 truh 15.000 prăk sa kg. Lŏn drŏn ăt hmâo jing laih lŏn hiam hloh kơnang kơ bruă mă yua kơmok djah djâu, kơmok pơđăp hăng gah lui djop djuai jrao pơgang phun pla, put jrao ƀu klă. Ră anai, hmâo rơbêh kơ 214 bôh sang anô̆ djuai ania Bahnar ƀơi să Glar, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai gum hrŏm glông bruă ngă đang kơphê anăp nao yua kơmok djah djâu anai. Bruă ngă amăng tơlơi pơmin ngă đang kơphê ƀơi anai ƀu kơnong kơ jing yak anăp nao bruă bơwih ƀong ôh mơ̆ ñu dô̆ brơi ƀuh neh wa hmâo thâo tơhnal yôm phăn mơ̆ng bruă pơđĭ kyar bruă đang hmua tui jơlan gah kơjăp phik hăng klă kơ lŏn drŏn pioh djơ̆ tui klă hăng pơplih ayuh hyiăng. Ơi Lê Hữu Anh – Khua Anom mă bruă hrŏm gah đang hmua hăng Bruă bơwih kơ blơi sĭ gơnam Lam Anh, tơring glông Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai, brơi thâo:

 “Rơgao 4 thun pok pơhai hơdră kơphê pla tui jơlan gah kơjăp ƀu mă yua put jrao ƀu klă pơhlôm hăng ngă đang pla tui jơlan gah klă thơ bôh tơhnal ƀơi să Glar anih Anom mă bruă hrŏm gah đang hmua hăng Bruă bơwih kơ blơi sĭ Lam Anh pok pơhai, hăng mơnuih biă ñu lĕ neh wa djuai ania Bahnar lĕ ră anai ba glăi bôh tơhnal klă biă. Pơdah tui hơdôm thun, hơdôm sang anô̆ mơnuih ngă đang hmua pơplih ngă tui hơdră anai lĕ lu hăng ba glăi bôh tơhnal rơđah rơđông gah wai lăng, bơwih brơi đang phun pla; hơdră pơplih jơlan gah đang pla”.

Hơdôm thun anai, yua lu dơnao pơhlôm brơi ia yua, neh met wa djuai ania jarai ƀơi să Ayun, tơring glông Chư Sê, tơring čar Gia Lai hơmâo ngă hmua dua bơyan, đa hơmâo sang anŏ ngă 3 tal yua anun pơhrui glăi hơmâo hmăi. Neh met wa ngă đang hmua gir run pơplih pơkra, mă yua pơjeh phrâo. Yua anun hơdôm blah hmua pơdai ƀơi anai glăk pơhlôm brơi tơlơi hơdip trơi pơđao kơ neh met wa. Hơmâo thâo, hmua pơdai ƀơi să Ayun đơ đam rơbêh 100 ektar, lu hmua pơdai hơmâo ngă tui hơdră hơdjă kiăng pơhrui hơmâo hmăi, mơng anun anăp nao pơjing anăn apăn sĭ mơdrô braih mơng să Ayun. Amai Kpă H’Đan, dŏ amăng plơi Keo, să Ayun, tơring glông Chư Sê brơi thâo:

“Hlâo anun ƀơi Ia Bong anai ƀu hơmâo dơnao pơkŏng ia yua anun ngă bruă ngă hmua đang hmua, sit biă ñu lĕ ngă hmua pơdai mơng neh met wa bưp lu tơnap tap, mơng hrơi plơi Keo hơmâo gong gai tuh pơ alin bư̆ dơnao pơkŏng ia, hơdôm blah hmua pơdai lêng kơ djop ia yua, laih dong neh met wa thâo mă yua boh thâo phrâo yua anun pơhrui glăi hmâo hmăi, mơng anun ngă tơlơi hơdip kơ neh met wa ƀơi anai dưi pơplih tong ten, huăi rin rơpa kar hăng hlâo adih dong tah”. 

Să Ea Drông, plơi prong Buôn Hồ, tơring čar Dak Lak hmâo rơbêh kơ 4.800 ektar lŏn ngă đang kơphê; mơnuih ƀôn sang biă ñu ngă hmua pơdai, kơphê, tiu, rông rơmô, be, un... Ƀơi anăp bôh nik lu mơta gơnam mă mơ̆ng đang hmua tơblut amăng rơwang dir wir ƀu djơ̆ bơyan, trun nua, bơ̆ hlô mơnong, mơnŭ juăt hmâo ƀing hyu blơi juă nua sĭ hăng nua ƀiă, lu mơnuih ngă đang hmua hmâo khin hơtai ĕp jơlan nao phrâo, pơdŏng hơdôm grŭp mă bruă hrŏm, pơlir hơbit ngă đang hmua pioh djru nao rai tơdruă gah bôh thâo măi mok, prăk čan, anih anom pioh sĭ gơnam. Sa amăng hơdôm hơdră pơlir hơbit ƀuh rơđah ƀơi să Ea Drông lĕ pơdŏng hơdôm grŭp mă bruă hrŏm rông be. Kiăo tui anun, hăng tơlơi gum djru mơ̆ng Anom bruă bơwih ƀong – Anom mă yua plơi prong hăng hơdôm grŭp mă bruă kah hăng Hlăk ai plơi prong, Khul mơnuih ngă đang hmua, hơdôm bôh sang anô̆ hmâo tơlơi găn rơgao gum hrŏm pơlir hơbit pơdŏng grŭp mă bruă hrŏm, čan prăk blơi hlô rông, pơkra war hlô, tô nao rai lăi pơthâo gơnam pioh ĕp anih sĭ kơ gơnam pô sĭ.

Kah hăng ayong Y Chuông Mlô, ƀơi buôn Dhu, să Ea Drông, plơi prong Buôn Hồ, kơnang kơ tơlơi gum djru mơ̆ng Khul hlăk ai plơi prong hăng Anom bruă bơwih ƀong – Anom mă yua plơi prong Buôn Hồ, hmâo pơdŏng grŭp mă bruă hrŏm rông be buôn Dhu. Thun 2020, hăng ngăn rơnoh djru 100 klăk prăk, grŭp mă bruă hmâo blơi laih 25 drơi be ba glăi pơpha brơi 5 čô mơnuih amăng grŭp rông. Truh ră anai, rim thun grŭp mă bruă hrŏm sĭ hơdôm rơtuh drơi be ană hăng be ngă añăm, ba glăi lu prăk hăng hơđong kơ mơnuih amăng grŭp.

Ayong Y Chuông brơi thâo, bruă hơdai nao rông be tui hơdră grŭp mă bruă hrŏm lĕ hơdră ngă pơplih tañ hăng lăp djơ̆ hăng tơlơi kiăng phun pla, hlô rông ƀơi anai. Grŭp mă bruă hrŏm glăk kiăng pơhư prong hơdră anai truh hơdôm bôh sang anô̆ amăng buôn, mơ̆ng anun pơđĭ tui prăk pơhrui glăi kơ sang anô̆, djru pơplih tơlơi hơdip mơda kơ neh wa.

  “Rông be amuñ hloh bơhmu hăng hơdôm hlô rông pơkon, be ăt ƀiă hmâo tơlơi ruă, juăt bưp hloh lĕ ruă mơta hăng pơtuk. Hơdôm tơlơi ruă anai amuñ pơjrao, kah hăng ruă mơta thơ kơnong kơ blơi ia jrao tơdjoh hơdôm wot lĕ hlao mơn. Rông be ăt amuñ mơn amăng bruă ĕp gơnam ƀong kơ ñu, jum dar anai hmâo lu djuai phun mă hla kơ be ƀong kah hăng hla mit, keo, ƀơr,… ta dưi hơneč hyu mă, pĕ ba glăi kơ be ƀong”./.