Bruă rơngaih mơñam băn ao khom hmâo tơlơi gir run, ƀăt bruă ăt kah hăng tơlơi pơčeh phrâo mơ̆ng ƀing thâo rơngaih mơñam. Ƀing đah kơmơi Bahnar mơ̆ng 13 – 14 thun hmâo pơphun dưi hmâo ƀing neh wa, ƀing adơi amai brơi nao pơ̆ đang pĕ kơpaih, rơwơi kơtruai, pih mrai, rơngaih mơñam pioh tơčôh jing sum ao, băn khăn, hơdôm gơnam mă yua hăng mrai rơngaih mơñam amăng tơlơi hơdip rim hrơi. Rơngaih mơñam dưi lăng lĕ tơhnal pơkă pioh pơsit bôh thâo, tơlơi ƀăt bruă mơ̆ng đah kơmơi, anun lu ñu đah kơmơi Bahnar đưm hlâo leng kơ ƀat bruă amăng rơngaih mơñam, rơwơi kơtruai, pih mrai. Dong mơ̆ng dô̆ anet, ƀing bơnai dra Bahnar hmâo ngă juăt laih hyu hơduah tơña, hrăm tui mơ̆ng hơdôm ƀing neh wa, adơi amai amăng sang anô̆, kơnung djuai. Pô thâo rơngaih mơñam Đinh Ply, ƀơi să Tơ Tung, tơring glông Kbang, tơring čar Gia Lai, brơi thâo:

“Tui hluai kơ rim mơnuih, hlơi hmâo pran jua hur har ƀudah hor lĕ mơ̆ng 13-14 thun gơñu hmâo pơhrăm laih hăng amĭ ama. Ngă mơ̆ng bruă anet, kah hăng: ngă băn gôm akô̆ ƀudah pơhrăm mơñam bơnga pioh tô nao rai tơdruă lông lăng hiưm hơpă ƀơƀrư̆ mơ̆ng jing băn ao”.

Tui hăng pô thâo rơngaih mơñam Đinh Thị Tớp, ƀơi să Tơ Tung, tơring glông Kbang, tơring čar Gia Lai, phara hăng ƀing đah rơkơi juăt bruă tơƀen kia, bruă mơñam bung bai lĕ, đah kơmơi đing nao hăng bruă hrăk rơngaih mơñam. Yua anun yơh, amăng rim sang anô̆ djuai ania Bahnar abih bang kah hăng leng kơ hmâo khung anguh pioh mơñam. Pô thâo rơngaih mơñam Đinh Thị Tớp hơdor glăi:

“13 thun lĕ kâo thâo ƀơƀiă laih. Truh 15, 16 thun lĕ thâo rơngaih mơñam hreč laih hăng rơngaih mơñam wot băn prong. Kâo kiăng khăp bruă rơngaih mơñam lĕ rơkâo amĭ pơtô brơi, ƀu hmâo nai pơtô ôh. Drơi pô kâo hor ngă bruă anai lĕ kâo ngă”.

Kiăng hmâo băn mơñam hiam, đah kơmơi Bahnar khom ngă lu bruă mơ̆ng pla kơpaih, rơwơi kơtruai, pih kơpaih mrai, añrŭ mrai, păng mrai laih anun mơ̆ng rơngaih dô̆ mơñam. Amăng rơwang prăp lui gơnam pioh mơñam, kơpaih tơdơi kơ pĕ ba glăi čơhmu krô, mă đuăi djah djâo, pih kơpaih, rơwơi kơtruai hăng yua gơnam glit kơpai rơwơi mă hrĕ mrai kiăng hmâo kơpaih klă, mrai hiam, gêh gal pioh phuă mrai. Tơdơi kơ hmâo mrai, gơñu mă yua blâo kơsua kul mă kơpaih dlông 20cm, laih anun ba kơpaih mut amăng gơnam rơwơi truai dui mrai. Đinh Thị Tớp brơi thâo dong:

“Blung a ăt mă kơpaih mơn, pơkra kơpaih giong lĕ dui mrai, dui mrai giong ba nao añrŭ mrai poh mo. Lơm giong lĕ phang thu krô laih anun kul hĭ ñu giong pioh rơngaih mơñam. Lu črăn bruă ngă biă”.

Kiăng pơjing sa blah băn phara ha jăn, ƀing Bahnar thâo pơñen, ƀat bruă amăng ruah mă hăng pơhrua ia mrai. Hmâo ia mrai lĕ kơnang kơ djop mơta djuai phun kyâo glai hăng rim ia mrai leng kơ hmâo sa anô̆ tŭ yua phara ha jăn, tơlơi kiăng lăi phara ha jăn mơ̆ ƀing Bahnar kiăng lăi pơthâo amăng băn ao mơñam mơ̆ng pô. Đinh Ply, ƀơi să Tơ Tung, tơring glông Kbang, tơring čar Gia Lai, lăi nao kơ tơlơi pơmin mơ̆ng ƀing Bahnar, ia jŭ lĕ ia phun ñu, pơđom pioh jă hloh gah băn ao mơñam. Ia mriah pơdah ia mrai mơ̆ng apui, mơ̆ng drah, lăi nao pran jua hơdip, tơlơi hrưn đĭ, dưi poh mo hăng phun K’xang, kơbai. Ia kơñĭ lăi nao bơngač yang hrơi, tơlơi pơkĕ hrŏm djơ̆ nao hrŏm kơplah wah ană mơnuih hăng glai klô, poh mo hăng hơbơi kơñĭk ƀudah mă mơ̆ng phun kmếch. Ia mơtah kiăng lăi nao rơngit adai, mơ̆ng phun hla dưi añrŭ mrai hăng kơtăk phun truông-nhây ƀudah phun kpai:

“Bruă anai kiăng thâo pơñen ƀu dưi ngă hlua mă ôh. Bruă anai sui biă hăng lu mơta. Ia bơnga mơ̆ng Dap Kơdư jing 4 mơta ia mrai: Jŭ, mriah, kô̆ hăng kơñĭ. Anun lĕ ia pơdah jă rơđah mơ̆ng mơnuih ƀơi Dap Kơdư”.

Băn ao juăt buh rim hrơi gah djuai ania Bahnar ƀiă bơnga pơhrôp mơ̆ juăt ñu lĕ sa ia jŭ ƀơƀiă hăng jŭ tĭt. Kơnong kơ hơdôm blah băn ao mă yua amăng hơdôm phiăn jơnum ngui ƀudah djă kông pơdô̆ rơkơi bơnai kah mơ̆ng pơhrôp lu bơnga. Nao hrŏm hăng anun lĕ hơdôm mơta gơnam pơhrua nao kah hăng hrĕ kă akô̆, kơdung băk čual nao rai hăng añŭ prăk.

Ră anai, bruă rơngaih mơñam băn ao gah djuai ania Bhanar ƀơi Gia Lai hmâo laih sa dua pơplih pioh lăp djơ̆ hăng tơlơi kiăng mơ̆ng tơlơi hơdip mơda samơ̆ ăt djă pioh mơn hơdôm bruă mơ̆ ơi yă pioh glăi. Yua kơ ñu hmâo bôh tŭ yua pơgang hơdôm bôh thâo đưm mơ̆ng djuai ania, laih anun ngă rơđah đĭ anô̆ hiam kơ pô buh băn ao, lơm buh đĭ hăng dlông drơi băn ai djuai ania Bahnar./.