Sui mơng anai 70 thun (lơ 24/6/1954) ƀing apăn bruă, ling tơhan hrŏm hăng tơhan hăng mơnuih ƀôn sang djop djuai ania tơring čar Gia Lai, hăng pran sông kơtang hơmâo mut hrŏm blah kơdong glăi ayăt, ngă tui gru grua sông kơtang ơi yă, ba truh tal blah dưi Đăk Pơ hing ang. Blah dưi Đăk Pơ arăng lăng kar hăng Điện Biên Phủ amăng kual V, anai lĕ tal blah wang prong hăng yôm phăn biă mă.

Tal blah dưi Đăk Pơ dưi pok phư glông jơlan phun, pơgôp ba glăi lu tal blah dưi hing ang pơkŏn amăng kual Ngŏ Gia Lai-Kon Tum, pơtrut kơtang hăng pơgô̆ ayăt Prang khŏm kĭ tơlơi pơkôl Geneve thun 1954, mơng anun pơđut hĭ blah wang kơdong glăi ayăt Prang ƀơi dêh čar ta. Đại tá, nai prin tha Lê Thanh Bài, Kơ-iăng khua anom bruă gru grua ling tơhan Việt Nam brơi thâo:

“Tal blah dưi Đăk Pơ dưi blah pơrai hĭ abih khul ling tơhan mrô 100 mơng ayăt Prang amăng jơlan mrô 19 An Khê, anai lĕ sa amăng hơdôm tal blah dưi hing ang mơng ling tơhan hăng mơnuih ƀôn sang kual Dap kơdư amăng 30 thun blah wang pơklaih rơngai lŏn ia. Tal blah dưi anai dưi pơgô̆ ayăt Prang khŏm kĭ tơlơi pơkôl Geneve, pơđut hĭ blah wang, tŭ yap tơlơi rơngai lŏn ia ta. Tal blah dưi anun kơđŏm glăi pran gum pơgôp mơng ling tơhan, mơnuih ƀôn sang kual V. Găn rơgao thun blan gơgrong kơdong glăi ayăt, pơjing ling tơhan kiăng ba glăi tơlơi dưi hing ang”.

Ngă tui gru grua sông kơtang, hăng tơlơi gơgrong hăng gir run hloh mơng djop anih anom kơđi čar, tơring glông Đăk Pơ, tơring čar Gia Lai hơmâo lu tơlơi dưi prong amăng man pơdong plơi pla phrâo. Ơi Nguyễn Viết Giảng, Kơ-iăng khua khul tơhan hơđăp tơring glông Đăk Pơ pơ-ư ang brơi thâo, mơng sa boh tơring glông tơnap tap, truh ră anai dưi yak nao pơđĭ kyar amăng bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam amăng djop mơta, hơđong kjăp. Tơlơi hơdip gru grua mơng mơnuih ƀôn sang ƀu pơdơi hrưn đĭ, gru grua djuai ania hơmâo djă pioh, lăi pơthâo.

“Ƀing gơmơi pơpŭ bơni biă mă rơnuk ơi yă, anong met wa, hăng hơdôm tal blah dưi hing ang, sit biă ñu lĕ blah dưi Đăk Pơ. Ngă tui gru grua anun, ƀing gơmơi tŏ tui pơjing lŏn ia, plơi pla hiam klă djơ̆ hăng gru grua hing ang anun”.

Hăng đơ đam rơbêh 500 km karê, mrô mơnuih lĕ 42 rơbâo čô, hăng 17 djuai ania dŏ hơdip hrŏm, gong gah tơring glông Đăk Pơ hơmâo akŏ bruă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă djop mơta. Rơngiao kơ akŏ bruă wai pơgang glai rưng, hăng kual glai rưng djop mơta kyâo pơtâo glăk hơmâo giăm 20.000 ektar, rơnoh pơhrui lu hloh amăng tơring glông ră anai lĕ pơđĭ kyar ngă đang hmua hăng hơdôm bruă pơkra pơjing gơnam pơlir hăng hơdôm tơlơi bơwih ƀong tui hơđăp mơng mơnuih djuai ania ƀiă. Thun hlâo tơring glông Đăk Pơ dưi ngă hăng rơgao 19 hơnong pơkă bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam ba tơbiă. Abih tih rơnoh pơhrui lĕ rơbêh 2.700 klai prăk, đĭ giăm 8% pơhmu hăng thun 2022. Pơhrui ngăn drăp kơnuk kơna hơmâo rơbêh 36 klai prăk. Pơhrui rĭm akŏ mơnuih dưm dưm 44,7 klăk prăk.

Thun 2024, tơring glông Đăk Pơ ba tơbiă sa, dua hơnong pơkă pơđĭ kyar bơwih ƀong huă-mơnuih mơnam anun lĕ: Rơnoh pơhrui mơng bơwih ƀong giăm 3 rơbâo klai; pơhrui ngăn drăp amăng tơring glông lĕ 33 klai prăk; pơhrui rĭm akŏ mơnuih giăm 48 klăk prăk; hơmâo 3 boh plơi pla amăng kual mơnuih djuai ania ƀiă đĭ plơi pla phrâo; mrô sang anŏ ƀun rin dŏ 5,17%.

Kiăng dưi ngă tui hơnong pơkă ba tơbiă, tơring glông Đăk Pơ, tơring čar Gia Lai đing nao git gai bơwih ƀong ngă đang hmua, pơplih phun pla, hlô rông anăp nao hơmâo lu gơnam sĭ mơdrô, pơtrut jao glăi, črâo brơi mă yua boh thâo phrâo amăng bơwih ƀong ngă hmua, tơlơi hơdip mơda; đing nao bruă ruaih pơjeh phun pla, hlô rông, boh thâo phrâo kiăng gơnam tam pơhlôm hiam hơdjă. Pơtrut pơsur, djru brơi bruă rông un, rơmô kơbao, mơnŭ bip pơƀut ha anih; ngă tui klă bruă pơgang klin kman ƀơi hlô rông. Hrŏm hăng anun, hrưn đĭ pran gơgrong, đing nao ngă tui khut khăt hăng tŭ yua hơdôm jơlan hơdră tui hơnong pơkă dêh čar; ngă tui klă bruă jao amăng pơplih yua boh thâo phrâo, pơplih ngă hră pơ-ar, pơhlôm djru brơi klă tui tơlơi kiăng mơng mơnuih ƀôn sang./.