Ală hìu rơng kòn cau Thái dê tàm càr Sơn La, hìu lơh mờ ù bơh cau Tày, cau Nùng dê tàm càr Lạng Sơn, cau Hà Nhì dê tàm càr Lào Cai halà ală hìu bơh cau Mông dê tàm Lạng Sơn, Sơn La...geh rơndăp lơh kơlik hìu ram tàm kàl mrềt mờ mrềt niam tàm kàl duh mờ gơ jăt bal bồ tơngoh jak gơrềng tus duh khuai, niam chài. Bulah bè hơ̆, ală hìu do geh sền là ờ hềt lơh geh tơl jơnau sồr tàm bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa. Uă hìu bơnhă gam geh hòi jà nàng sang jơh ală hìu bơh yau do nàng lơh ală hìu lơh geh tơl jơnau sồr 3 kră (kơlik hìu kră, rơkàng hìu kră, bơnàng hìu kră) lơh ai ală hìu ờs mờng bơh yau cèng jăt bal jơh ală bồ tơngoh jak chài làng bol ƀòn ơm kis bơh yau, bồ tơngoh jak làng bol rài yau bơh ală jơi bơtiàn dùl êt nă cau dê geh pơhìn roh rơhời.

Mờ dùl broă lơh geh lam lơh jrô ơnàng làm uă bè ƀòn lơgar pa den broă lơh kră mờ gĭt wă ờ di bè hơ̆ den là sơbơng roh ngan. Jơh nùs jơh tồr ngan bơh broă niam chài ƀòn lơgar, mò Nguyễn Thị Phương Châm, Kwang ătbồ Viện Kơlôi sơnơng Niam chài, Viện Hàn lâm Khoa họk Xã hội Việt Nam, đơs là: tàm do, bơta pràn niam chài ờ hềt geh wă wờng di, tơl, tài bè hơ̆ den tàng ờ hềt ngui niam chài niam ngan rlau jơh ai bơtàu tơnguh in. Mò Nguyễn Thị Phương Châm, đơs: Ală jơnau niam chài tàm ƀòn lơgar, bol he ngui broă jàu, ngui măt sền kòn bơnus rài pa tŭ do dê sền tàm hơ̆ mờ đơs là, hơ̆ là ờ gam gơhờp tai, lơyài bơtàu tơnguh. Bơta hơ̆ di ngan pal sang tĕ. Mùl màl ală jơnau niam chài hơ̆, tŭ neh geh ai ngui tàm rài kis mpồl bơtiàn bơh cau lơh broă sa dê, hơ̆ là neh geh bơta kwơ dờng màng ngan gơwèt mờ rài kis khi dê. Bơh măt sền bơh ală cau lơh broă sa dê, bol he rơ̆p gŏ hơ̆ là bơta pràn bơtàu tơnguh. Niam chài ờs mờng bơh yau ờ hềt tŭ lơi gơ lơh kơryan bơta lơi bơtàu tơnguh ờ, mìng geh bơtàu tơnguh ờ ngui geh niam ngan rlau jơh bơta pràn niam chài ai he in lơm gơ dê.

Sền bè bơta kwơ niam chài tàm bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa, tềng đăp bơta geh ngan do, Ƀộ trưởng Ƀộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn ồng Lê Minh Hoan gŏ gơlơh kơlôi sơnơng ngan tềng đăp bơta “tàm đòm” ờ gŏ sac rwah. Yal bè bơta geh ngan tŭ lòt jŏ tiah ngài rê wơl, uă cau nisơna gŏ gơlơh krơi mơya gơlơh bè kwèng, tồn lah kwèng mơya ñchi gơlơh krơi wơl taih. Gŏ ờ geh bơta lơi hơ̆ neh gơ mŭt jrô tàm bồ tơngoh jơnau kah he dê. uă tiah pa rlau, mơya ndrờm bè gơlơh ờ niam ngan, ờ geh hwềng “lơh ndrờm bal jơh”, gơlơh ờ gơhờp ngan mờ ù tiah ƀòn lơgar. Jăt Ƀộ trưởng Ƀộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn ồng Lê Minh Hoan, đơs: hìu đam ờs mờng bơh yau jăt tàm ù tiah mờ niam chài ƀòn ơm kis bơh yau tàm tiah hơ̆ dê. Tơl ƀòn geh phan geh is krơi is. Tơl jơi bơtiàn geh gàr wơl tềl kah ală rài kis niam chài is. Tŭ do, drà tàm ƀòn, chờ hờp tàm bơrlŭ bal mờ bơta gơlơh pơlai soh. Ƀòn jơnhoa tai, ƀòn dờng rlau, mơya kòn bơnus gơlik wơl ơm ngài gơ̆p. Ồng Lê Minh Hoan, đơs: Tŭ kòn bơnus jòi kờñ rài kis phan bơna niam rlau, den ờ gơtùi pleh klàs bơta tam pìt bè bơta kwơ, nùs nhơm lơh ngan tam klăc bal ƀòn lơgar rơhời ờ gam tai. Tŭ hơ̆, “đèng hìu cau lơi hìu cau hơ̆ àng, sre hìu cau lơi hìu cau hơ̆ lơh”, bơta tàm pơndrờm tàm ƀoah, tàm gơjrañ lơh roh tĕ nùs nhơm làng bol ƀòn lơgar. Kòn bơnus sùm geh bàr bơta nùs nhơm: niam mờ ờ niam. Niam chài dong lơh tàm pơnring nùs nhơm, lơh gơlik geh nùs nhơm niam, tơrmù nùs nhơm ờ niam. Nùs nhơm niam dong lơh gơlik geh mpồl bơtiàn ƀòn lơgar bơnĕ bơnài.

Măt sền bơh Cau chài rơndăp lơh hìu đam, ồng Hoàng Thúc Hào, Phó Kwang ătbồ Mpồl cau chài rơndăp lơh hìu đam Việt Nam đơs là, cồng nha lơh geh bè ƀòn lơgar pa rơ̆p mìng pa kơlôi tus khà lơm. Tơngai tus pal sền tàm bơta niam. Hơ̆ là ală cơng tàng jơnau đơs tơngŏ bè bơta niam bè gùng ƀòn, jơng gùng hìu, chi che, măt dà, hiòng dà hòr....ƀươn soh ngan, mơya lơh gơs nùs nhơm gơ̆p ƀòn bơh cau Việt Nam dê. Bal mờ hơ̆, bơta tờm ală broă lơh tiah drà là ală broă lơh sùm sùm. Lơh tiah drà ƀòn lơgar, dilah gròi sền niam, den niam chài rơ̆p tìp geh uă bơta pràn. Đơs sùm ală bơta ờ hềt dipal tàm broă đòm jăt broă rơndăp lơh mùl gŏ ai uă tiah bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa in, ồng Hoàng Thúc Hào, Cau chài rơndăp lơh hìu đam, sồr: Cau lơh broă niam chài xã, thôn, ƀòn, hìu gơdờp mờ dà tih...Bơta do tam gơl. Bol añ sồr sền wơl, lơh bè lơi geh gĭt nđờ rbô hìu tam pà jăt 7, 8 tiah niam chài, mơya hơ̆ là hìu tờm bơh sơnrờp, bal mờ hơ̆ geh bơnah rơcăng lài, tam gơl gơtùi. Bol he geh bơta pràn cau rơndăp lơh hìu đam, ală cau lơh rơndăp ù tiah uă ngan lơh broă tàm ală ƀòn dờng dờng, tài bơh tàm hơ̆ den hơ̆ sồng geh sră pơrgon lơh sa, ai tàm ală tiah ƀòn lơgar, ờ geh cau apah cau rơndăp lơh hìu đam lơi ờ. Hơ̆ là jơnau tơrgùm bal jơh ală bơta, ală bơta kờñ pal tam gơl tàm chài rơndăp lơh hìu đam.

Bơ̆t bơtàu ƀòn lơgar pa là sơlơ gàr niam nùs nhơm kòn bơnus. Tŭ mờ mìng tŭ làng bol gĭt wă mờ sền gŏ geh, den hơ̆ sồng prăp gàr is mờ ngui niam ală bơta kwơ niam chài. Mìng tŭ niam chài gơ mŭt tàm tơl hìu bơnhă, den ală sră jờng rơ “niam chài” hơ̆ sồng gơ lòt mŭt ngan ngồn mờ tam gơl gơ gơs là bơta pràn drơng bơtàu tơnguh in. Tŭ ală bơta kwơ niam chài geh rơnàng kơnòm să sền dờng màng dờp rò mờ bơtàu tơnguh di pal mờ gùng dà rài pa tŭ do dê, niam chài den hơ̆ sồng gam sùm.