Ntơm bah âk năm ma aơ, ƀư tĭng nau ntrŭnh bah Đảng, Ngih dak mpeh nau tăm tơm si gay nkŭm n’hâm tâm ăp yôk tĭng bôk nau kan, nau kan tăm bri tâm ăp xã nkuăl n’har bri bah n’gor Lạng Sơn hŏ geh âk mpưm kônh wa ăp rnoi uănh khlay ntuh kơl. Ntơm bah tăm bri, mât chăm bri ndrel ma sŏk ndơ geh tă bah bri, ri ma âk rnăk mô êng knŭng geh nau rêh đăp mpăn, hao ndrŏng ma hôm rgop nau mât njrăng bri.

            Tât ăp thôn ƀon bah xã Yên Khoái, nkuăl Lộc Bình, n’gor Lạng Sơn ăp ntŭk saơ da dê màu ndrih bah bri. Nê lah ăp bri tơm n’ho geh kônh wa ăp rnoi Tày, Nùng tăm tĭng nau kan bah Ngih dak. Dâk tâm nâm thôn Chi Ma, nô Hoàng Văn Bảy nchŏng ty tât tâm dâng jâng yôk Mẫu Sơn geh bri tơm n’ho ndri ueh, mbơh, nê lah bri tơm n’ho bah rnăk vâl ndrel băl păng moh lah Lê Văn Môn, đah rnoh bơi tât 17 ha. Bah năp năm 2002, dĭng lĕ rnoh tơm n’ho aơ lơi dơm, yôk chrăng ngăn tâm êp nkuăl n’har bri ri ma mô geh dơi tăm ôh, ri ma nô jă băl nơm tăm tơm n’ho. Jêh 20 năm, rnoh neh tăm n’ho hŏ geh rtăk gay ma tăch:

            “Kŏ mô geh mĭn lah tăm tơm n’ho gay ma geh dơi kơt aơ ôh. Rnôk bôk năp ri gâp mĭn lah nŭih tâm ƀon lan geh bri ri tăm bri gay ma sŏk long sŭnh nơih, mô kâp lăp bri bu êng. Ndri lah 2 hê oh nô tâm jă hăn tăm, ma tâm dăch ma Trung Quốc, du hê hăn ta nê ri klach, ri ma jă băl tăm nsum. Hăn kor rtăk ăp rnôk ri geh du khay rlau 10 rkeh đŏng”.

            Kônh wa tâm thôn Chi Ma neh tăm mô âk, ngăn lah neh bri yor ri ma ăp rnăk kŏ geh tăm tơm n’ho, tăm bri âk ri rlau 10 ha, rnăk đê̆ ri ntơm 1-2 ha. Tơm n’ho lah ntil tơm nơih tăm, ueh đah bri mih, nar, neh tăm ri ma tơm n’ho hao jêng ueh. Gay dơi kor rtăk tơm n’ho geh nau săk tam ngăn, nô Hoàng Văn Bảy, mbơh:

            ‘Rnôk aơ knŭng kor rtăk dơm. Ăp ôi ri hăn kor rtăk bar trong jêh ri du tơm nơm nsêt dŭng tâm dâng, rtăk hoch êng, lah saơ bêng dŭng ri nơm hăn sŏk nsĭt, yơn lah nơm kor ma mâp bri mih ri khuch lĕ, ân ân uănh ma bri mih nar đŏng”.

            Rnơm geh rnăk tơm n’ho ma rnăk nô Hoàng Văn Bảy ndrel âk rnăk êng tâm thôn Chi Ma hŏ geh ndâk ngih ueh, nâp, rvăt năp ăp ntil ndơ dŏng tâm rnăk vâl khlay prăk.

            Tâm thôn Nà Vang, xã Bính Xá, nkuăl Đình lập geh rnăk wa Hoàng Thị Thân lah ngoai tâm ăp rnăk leo trong tâm nau hun hao tăm bri tơm n’ho. Rlau 10 năm bah năp, rnơm ndơn mât njrăng bri ueh bah ntŭk Lâm trường 461, Rmôt kan văng sa, neh dak 338 rnăk vâl ndơn mât chăm rlau 30 ha bri tơm n’ho, hôm e lah rnăk tăm ntop tay 10 ha, tâm nê 16 ha tơm n’ho hŏ geh kor rtăk tă bah âk năm ma aơ:

            ‘Văng sa geh ngăn tă bah tơm n’ho, kŏ geh du gưl ƀư lŏ, yơn lah mô geh âk. Kor rtăk nơih lơn ƀư lŏ, du nar hăn chuh tơm, sŏk rtăk du tŏ kơt lah rtăk cao su. Mô geh lah hăn chuh lah sŏk nkre rtăk ôh, nơm chuh tơm 20 nar mơ geh du tŏ. Du tŏ nklăp 5,6 lạng, geh tơm ri 2,3 lạng dơm mô lah geh tơm ri rlau du kg. 20 nar nơm geh nklăp 5 tât 7 tạ”.

            Tơm n’ho lah ntil tơm jŏ năm mơ dơi geh rtăk (ân rtăk geh rlau 10 năm mơ). Kơt lah du đê̆ ntil tơm êng, ăp năm bôk năm rnôk tơm n’ho jê̆ nơm ân geh mât chăm mơ:

            ‘Năm bôk năp ân geh mât chăm 3 tŏ hăn mih gŏ, hôm 2 tât năm tal 2 ri nơm hăn muih pih 3 tŏ, tât năm tal 3 ri hăn muih nklăp 2 tŏ, năm tal 4 ri mô kâp hăn muih tay ôh. Ân ta nê lah dơi, bar năm he hăn muih du tŏ, hôm tơm pih păng mô dơi hao prehe tay ôh. Tơm n’ho aơ lah păng rŭng n’ha ri tâm neh mô hôm chăt pih. Ngăn lah neh ta aơ kŏ n’ik, ri ma păng mô geh ndrŭng chuh”.

            Xã Bính Xá, lah xã jêr ngăn, geh 14 thôn, ƀon, rlau 600 rnăk ƀon lan, đag 3.200 nŭih, rnoh neh bah xã geh rlau 143 km2, tâm nê, neh hôm e tăm ba, rlau 200 ha, hôm e lah yôk. Âk năm ma aơ, xã geh ntoh kơl tă bah bôk nau kan tăm bri, kơt: Nau kan tăm bri Việt-Đức, 327, bôk nau kan 661...ri ma yôk hŏ geh nkŭm ndrih bri, tâm nê ngăn lah tơm n’ho. Wa Đặng Đình Đức, Bí thư, Kruanh UBND xã Bính Xá mbơh, văng sa bah kônh wa geh tă rtăk tơm n’ho lah âk ngăn:

            ‘Lam xã geh rnoh tơm n’ho nklăp 8000 ha, nau geh bah ƀon lan ri kŏ đăp mpăn đŏng, du ngih geh 2-3ha, rnôk aơ geh ăp năm ntơm 200-300 rkeh, rnăk khlay ri ƀon lan gơih lơn. Rtăk ri du đê̆ tăch tât Trung Quốc, du đê̆ ri tăch ân công ty Lộc Bình”.

            Tâm Lạng Sơn rnôk aơ Lộc Bình ndrel Đình Lập lah 2 nkual geh rnoh bri tăm tơm n’ho têh ngăn, geh nklăp rnoh rtăk ăp năm ntơm 4000-500 tấn. Nau kan kor rtăk, mât chăm ân tơm n’ho lah du nau kan văng sa kơl an ăp kônh wa ăp rnoi mpôl đê̆ bah rhôn n’huch ach o ngăch ndrel nâp nâl tâm ăp năm êp aơ./.