Tiô kơxô̆ ki chêh riân dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo (CDC) kong pơlê Dak Lak, ing apoăng hơnăm 2024 troh nôkố, kong pơlê Dak Lak ai 5 ngế xua pơreăng rơxok, tung mê 3 ngế a tơring Krông Pač, 1 ngế a tơring Krông Ƀuk ƀă 1 ngế a tơring Čư̆ Mgar. Mâu ngế ki kố pơrá ối châ rak vế dêi ivá châ chăn tâng hlê plĕng ‘na túa pơreăng rơxok. Tâi tâng 5 ngế ki hlâ mê pơrá ôh tá lăm pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng rơxok drêng tro chó, miếo kâ. Nếo a chê kố cho môi ngế muăn kơdrâi 10 hơnăm a cheăm Ea Kuêh, tơring Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak. Hdrối mê, cho a hâi lơ 1/5 ngế ki kố hlo râ cho mâu tơdroăng ki ăm ‘nâi, xâu, ối xêh môi ngế. Hâi lơ 3/5, ngế hdrêng mê châ djâ lăm pơlât a Hngêi pơkeăng kân Kơpong Tây Nguyên ƀă thế séa ngăn pơreăng rơxok. Rơtế tung hâi, rơpŏng hngêi pâ ăm muăn lo ing hngêi pơkeăng. Hâi lơ 4/5, ngế ki hlâ a hngêi. Tiô rơpŏng hngêi ngế ki hlâ, kơtăn ing hâi ki hlo râ dâng 1 khế muăn tro chó kâ a kŏng ‘na hơ-ếo ƀă ôh tá lăm pâk vaccine hbrâ mơdât pơreăng rơxok. Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc – Kăn phŏ pơkuâ Tíu xiâm Hbrâ mơdât châi tamo kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Ôh ti xê to tung hơnăm kố mê tung pơla 5 hơnăm a chê kố, tơdroăng ki pơreăng rơxok a kong pơlê Dak Lak tối krê ƀă lâp tơnêi têa tối tơdjuôm hlo ôh tá tơniăn. Hơnăm ki lâi pin xuân ai troh pŭn, pơtăm ngế hlâ xua pơreăng rơxok, cho a mâu tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm. Kố cho tơdroăng ki ngin tơmiât cho pá khât tung hnoăng cheăng hbrâ mơdât pơreăng rơxok. Nôkố, tiô séa ngăn ‘na pơreăng rơxok a kuăn kiâ dêi Khu xiâm pơlât mơnăn ƀă chêh riân dêi Khu ngăn mơnăn mơnoâ kong pơlê ăm hlo kơlo ki ai trếo tung châ ƀă virus  a kuăn kiâ a mâu thôn pơlê, cheăm, bêng gá hên. Xua mê, tâng ôh tá tơkŭm po pâk vaccine ăm mâu khu chó, miếo, ôh tá rak ngăn krâu mâu khu ki mê tơdroăng ki tâ tú pơreăng rơxok ing kuăn kiâ ngi mơngế kô ôh tá tơniăn”.

Tiô tối tơbleăng dêi Khu ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât lâp plâi tơnêi WHO, pơreăng rơxôk gá tro hên hĭn tung lâp plâi tơnêi. Rêm hơnăm ai lối 10 rơtuh ngế tro kuăn kiâ kâ nhôm cho kuăn kiâ ki rơxok kâ athế châ pơlât hbrâ mơdât ƀă vaccine mơdât rơxok. Dâng 60 troh 70 rpơâu ngế hlâ xua túa pơreăng kố, ki hên châ tối tơbleăng a mâu kong têa kơpong nhiệt đới. Xuân tiô WHO, nôkố tá hâi ai môi túa pơkeăng ki lâi pơlât prêi pơreăng kố. Drêng ngế ki tro pơreăng mê hiăng râ, kơxô̆ ngế hlâ cho tâi tâng. Maluâ vaccine ƀă huyết thanh mơdât pơreăng rơxok hiăng ai ing ton nah la xuân ối ai hên kuăn pơlê ôh tá hlê plĕng ƀă ôh tá vâ tơmâng lơ xâu pâk vaccine kô trâm tơdroăng ki tơdjâk mê chiâng ôh tá vâ lăm pâk klêi kơ’nâi chó, miếo kâ. Nâ Nguyễn Bích Loan (ối a bêng Tân Lập, Pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak), tối:

“Á ‘nâi ing hdrối nah troh nôkố tâng tro chó, miếo kâ mê pin athế lăm pâk vaccine hbrâ mơdât rơxok. Laga, á xuân tâng ai mâu ngế ki ‘nâi tối tiah kố vaccine hbrâ mơdât rơxok mơni kô ai tơdjâk ki ê, ƀă vâi hdrêng gá chía rơ-iô. Laga, a chê kố kuăn á gá xah ƀă chó kŭn ƀă tro chó kâ. Klêi kơ’nâi djâ kuăn troh tíu xiâm pâk vaccine, á châ mâu ƀok thái pơkeăng tối tiah kố mâu vaccine hbrâ mơdât pơreăng rơxok ôh tá rơ-iô môi tiah mâu tơdroăng ki vâi tối ing hdrối mê. Mê hiâm mơno á chía tơniăn tâ hên, á tơmiât tơdroăng pâk vaccine mơdât pơreăng rơxok cho kal khât”.

Tiô kơxô̆ chêh riân dêi Tíu xiâm Hbrâ mơdât châ tamo, ing apoăng hơnăm 2024 troh nôkố, tung lâp kong pơlê Dak Lak hăng ai lối 2.500 ngế troh a mâu tíu khăm pơlât vâ pâk vaccine hbrâ mơdât rơxok ƀă lối 400 ngế athế pâk tơ’nôm huyết thanh mơdât rơxok xua hbáu kâ trâu lơ a chê mâu châ chăn rơ-iêo môi tiah thần kinh trung ương. Tơdroăng mê ăm hlo, hên ngế kuăn pơlê hiăng hlê plĕng troăng hơlâ ki má môi vâ rak vế ivá châ chăn drêng tro chó, miếo rơxok kâ cho pâk vaccine mơdât rơxok ƀă huyết thanh mơdât rơxok rế rĕng rế ‘ló.

Pơreăng rơxok ai môi tơdroăng mê cho gá tơkŭm pơreăng, drêng ‘nâi ah mê hiăng râ. Tung pơla tơkŭm pơreăng klêi kơ’nâi tro chó kâ hmâ to lâi măng tĭng, lơ kô ton tâ to lâi khế thăm nếo lối hơnăm ngăn tung tơdroăng ki râ lơ ôh ƀă tíu ki tro chó kâ hôm a chê troăng kơxá hveăn há xiâm há lơ ôh. Xua mê, ai ngế ki ‘nâ pơreăng rơxok pro drêng hbáu ki tro chó kâ mê hiăng xêt, ôh tá hlo xếo hbáu ki tro chó kâ, thăm nếo vâ hiăng piu tơdroăng ki tro chó kâ. Drêng a chê troăng kơxái hveăn xiâm, kuăn pơlê pôi tá tơngôu, tơkôm, mê kal lăm troh a tíu khăm pơlât vâ châ tiâ mơnhên pâk vaccine hbrâ mơdât rơxok rế rĕng rế ‘ló klêi kơ’nâi tro chó, miếo kâ vâ rak vế ivá ƀă châ chăn dêi tơná.

Pơreăng kôk rơxok cho pơreăng tâ tú rơ-iô. Xua mê, vâ kum kuăn pơlê hlê nhên tâ ‘na pơreăng  ƀă túa hbrâ mơdât, kơ’nâi kố cho tơdroăng tơpui tơno nhên ƀă ƀok thái pơkeăng Lê Phúc - Kăn phŏ pơkuâ Tíu xiâm Séa ngăn pơreăng kong pơlê Dak Lak.

-Bok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi pơreăng kôk rơxok cho ki klâi? Xiâm ki pro chiâng ai pơreăng, mâu tơdroăng ăm ‘nâi drêng hiăng ai pơreăng ƀă ki tơdjâk ‘mêi troh ivá mơngế ki tro?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Pơreăng kôk rơxok cho pơreăng tâ tú nhóm B tung Luât hbrâ mơdât pơreăng tâ tú. Xiâm dêi pơreăng kôk rơxok mê cho xua ing vi rus kôk. Virus kôk rơxok tâ tú ing kuăn kiâ ‘mot troh kuăn mơngế. Virus kôk rơxok hmâ rêh ối a chó ƀă miếo ki hên, ƀă rêh ối a mâu kuăn ki ki ê. Virus kôk rơxok ki hên tâ tú a mơngế ing têa hế drêng chó lơ miếo kâ hlối ‘mot virus kôk rơxok, virus ki kố tơkŭm hên a têa hé, drêng kâ kuăn mơngế kô ‘mot ăm kuăn mơngế virus ing têa hé troh a mơngế. Nôkố, tiô tíu xiâm ngăn ‘na tơdroăng tâ tú tung lâp plâi tơnêi, drêng hiăng tâ pơreăng kôk rơxok kô hlâ. Drêng tâ pơreăng, ngế ki tâ pơreăng kô ối ôh tá triăn, tâ môi tiah  ti lâi hía tung châ, tâng ó tâ kô xâu kơ têa, xâu khía, xâu eăng mâ hâi.

-Kuăn pơlê hmâ tối vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok tơdjâk ‘mêi troh troăng veăn ngôa ƀă ivá, mê vâi ôh tá vâ pâk mơdât drêng nếo klêi tro chó, miếo kâ. Ƀok thái pơkeăng tối ăm ‘nâi pế tơdroăng ki hmâ tối mê hôm tro há lơ ôh, ti lâi ti mê?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Nôkố vaccine hbrâ mơdât kôk rơxok ôh tá tro klâi  ƀă gá xêt tung mơdât pơreăng kôk rơxok. Hdrối nah kơtăn kố  15 hơnăm, Việt Nam ai mơjiâng pro vaccine hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok.  Kơmăi kơmok mơjiâng pro a pơla mâu hơnăm ki mê nah vâi mơjiâng pro vaccine  ing mô dêi ngôa kơnái mê xuân ai môi iâ tê ki pro chiâng tơdjâk pro ai tơdroăng châi ki ê xua ing pâk vaccine mê kuăn pơlê chiâng tô tuăn. Laga  sap hơnăm 2007 troh nôkố, Khu xiâm ngăn pơkeăng Việt Nam hiăng pơtê mơjiâng pro vaccine ing ngôa mô dêi kơnái ƀă hiăng rôe mâu túa vaccine hbrâ mơdât kôk rơxok ing mâu kong têa ê ki mơjiâng pro ƀă kơmăi kơmok mơjiâng tế bào. Mâu túa vaccine mê pâk xêt ôh tá tro klâi ƀă troh nôkố ôh tâng tối ai tơdroăng châi ki lâi tơdjâk, ôh tá môi tiah ing pâk vaccine pro ai tơdroăng châi ki ê xua ki pro ƀă mô dêi ngôa kơnái. A tối khât ăm kuăn pơlê vâ kuăn pơlê hmiân tuăn ‘na pâk vaccine hbrâ mơdât kôk rơxok gá tơniăn ăm ivá, ôh tá tơdjâk troh troăng veăn ngôa.

-Drêng tro chó, miếo kâ, kuăn pơlê kô châ pâk  mâu rôh vaccine môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Drêng tro chó miếo kâ, kuăn pơlê thế pâk 5 xôh vaccine ƀă tơdroăng kuăn pơlê ôh tá kâi rak tơniăn chó  ki hiăng tro kâ tơná.  Klêi tro chó kâ, tâng kroăng chó thế ngăn, kơ’nâi 10 hâi tâng chó ki mê ối rêh kô pâk 3 xôh vaccine mơdât kôk rơxok. Tâng ôh tá kâi rak ngăn chó ki hiăng kâ tơná kô thế pâk 5 xôk vaccine. Rôh pâk ki apoăng  klêi tro chó kâ, 3 hâi kơ’nâi mê kô pâk rôh má 2, mê 7 hâi kơ’nâi pâk rôh má péa kô pâk tơ’nôm rôh má 3, troh a 14 hâi  kơ’nâi mê pâk rôh má pŭn, ƀă 21 hâi kơ’nâi ing mê kô pâk rôh ki pơtối cho rôh má pơtăm. Mê hiăng klêi pâk 5 rôh vaccine ki hbrâ mơdât pơreăng kôk rơxok. Pakĭng mê nếo, tâng tíu ki tơlêa heăn a xua chó kâ gá kân lơ a chê kơpong troăng veăng xiâm,  kăn ƀô̆ ngăn pơkeăng kô hnê tối tơ’nôm vâ hlối pâk vaccine mơdât pơreăng hlối pâk kháng huyết thanh vâ pro pơlĕm trếo ki ‘mêi xua ing virus kôk rơxok.

-Klêi tro chó miếo kâ, kuăn pơlê thế pro ti lâi tíu chó miếo kâ mê ƀok thái pơkeăng hôm ai tơdroăng hnê tối klâi vâ mơdât pơreăng ăm kuăn pơlê ‘nâi?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc:  Kố cho tơdroăng pêi pro ki kal ƀă ai pơxúa kân tung tơdroăng vâ tah mâu trếo ‘mêi dêi virus. Tâng kâi pơlât prêi tíu tro rong kô kơdroh trếo ‘mêi ki têi virus ‘mot  tung châ. Klêi tro chó lơ miếo kâ, thế pơtrâ a têa kơneăng xếo tíu ki heăn tơlêa a tíu chó miếo kâ, tiê tah mơheăm, xếo ăm ton sap 5-10 phut. Ăm têa lo têi, vâ virus dế kreăng a tíu hbáu hơnĕng chó kâ heăn tơlêa mê  lo pa kong. Klêi mê xo kơpêi, xo kơpêi xut pơ’lâng a tíu heăn tơlêa. Malối ôh tá chiâng pâng xi tíu ki tro heăn tơlêa xua tro chó miếo kâ, ah virus lơ tâ tú rế hía. Klêi xếo kô chiâng xi têa pơkeăng ki kơdê pơreăng tiê pik a tíu tơleâ heăn ƀă klêi mê lăm pôu hngêi pơkeăng vâ châ ƀok thái pơkeăng hnê  thế pâk vaccine. ôh tá chiâng ôu pơkeăng nhâ loăng vâ pơlât tíu tơleâ heăn xua chó kâ.

Vâ hbrâ mơdât pơreăng, thế rak ngăn krâu mâu chó. thế kroăng tung kơdroăng, drêng chó lo pagong thế krâ kế krêu a mông ƀă thế hlối ngăn ivá chó mê lơ chôm lơ ôh. Drêng păn chó thế pâk ăm chó vaccine. Drêng tro chó miếo kâ thế tối ăm kơ koan  tíu ngăn pơkeăng,  mâu thái pơkeăng xếo tíu tro chó miếo kâ hlêi hnê mâu tơdroăng thế pêi pro malối thế pâk vaccine brâ mơdât pơreăng kôk rơxok.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng !