Kơtêi kơtâu têi nôkố pro ai dâng 10,8 rơtuh ngế hlâ rêm hơnăm tung lâp plâi tơnêi ƀă kơxô̆ ki kố tiô tối kô rế tâk xua kơxô̆ mơngế tung lâp plâi tơnêi dế tâk ƀă hlối rĕng krâ. A Việt Nam, kơxô̆ mơngế tro kơtêi kơtâu têi  xuân tâk rĕng, mâu ki tro mê rế hlo hên a mâu hơnăm ối nếo,  vâ tối kơxô̆ mơngế tro kơtêi kơtâu têi a mơngế ki pơpêng 18 hơnăm ai hên châ 30,1%. Kơvâ ngăn pơkeăng pơlât tơbleăng tối ôh ta tơniăn ‘na kơxô̆ mơngế tro kơtêi kơtâu têi  rế tâk hên môi tiah nôkố. 

Hneăng hôp hơnăm kố a Cần Thơ ƀă pơxá inâi “tơrŭm kơtêi kơtâu têi  ƀă mâu tơdroăng châi ‘na plâi nuih ƀă pơhlêh chiâng tơ- ê”, mê ai 26 chuyên đề ƀă veăng ai vâ 170 ngế  chêh hlá tơbeăng troh ing mâu tíu pêi cheăng chêh ‘na plâi nuih - kơtêi kơtâu têi tung lâp tơnêi têa xuân môi  tiah tung lâp plâi tơnêi.

Kố cho rôh ki vâ tối ăm ‘nâi hên mâu tơdroăng tí tăng hriăn plĕng ‘na khoa hok ing tâi tâng mâu tơdroăng tăng ‘nâi plĕng apoăng tung tơdroăng tăng ‘nâi kơtêi kơtâu têi  ƀă mâu pơreăng ki tro. Yăo sư Tiê̆n sih Huỳnh Văn Minh, Kăn hnê ngăn Hội Tim mạch học Việt Nam ăm ‘nâi:

“Hneăng hôp ôh tá xê to tơkŭm tơpui to ‘na tơdroăng kơtêi kơtâu têi mê ối tơpui hên mâu tơdroăng ki nếo, dế kal tơmâng môi tiah nŭm nheăn, lối piê luâ râ, ôh tá tơniăn lipid mơheăm; xuân môi tiah mâu tơdroăng châi ‘na drô troăng kơtôu mơheăm, châi kơkốu, plâi nuih kơtâu ôh tá tro, kơtêi plâi nuih kơtâu, ôh tá tơniăn; mâu tơdroăng pro châi ki ê ing kơtêi kơtâu têi mê  pro cho châi plâi nuih, mơheăm ôh tá tâk troh a ngôa; mâu  tơdroăng ki nếo tơdjâk troh mê môi tiah tâ tú tiô mơheăm ƀă mâu khu pơkeăng pơlât ki nếo vâ pơlât tơdroăng châi kố’’.

Kơtêi kơtâu têi tâng ôh tá châ pơlât prêi, ton ah kố pro ‘mêi troh hên tíu tung châ, tối cho a mâu kơ koan xiâm tung châ. Kơtêi kơtâu têi ai 3 rôh, drêng pơreăng pơxiâm rế têi rôh má 3 cho rôh ki rế râ, hmâ trâm pro mơheăm ôh tá tâk troh a ngôa xua kơtê troăng mơheăm ngôa lơ ai mơheăm kơtóu tât tung troăng mơheăm ki djâ tâk troh ngôa pro mơheăm chiâng tơkŭm a ngôa, châi plâi nuih peăng hơ-vá. Ƀă mơheăm ôh tá châ kơtâu tiu troăng veăn troh a ngôa, mơhé ngế ki châi mê hiăng pơlât prêi, la ki pro châi tơdroăng ki ê nếo xo ah hmôi kô râ  ƀă ngế ki mê, rơpŏng hngêi ngế ki châi kô pá pôu râng rak ngăn, ai ki ‘nâ châi ti mê bê chât hơnăm pơlât ta kâi prêi... Ƀok thái pơkeăng chuyên khoa Lại Văn Nông, Ngế pơkuâ Hngêi pơkeăng Hngêi trung Đại học  Y Dược Cần Thơ  tối, mâu tơdroăng tăng ‘nâi plĕng ‘na khoa hok xuân môi tiah tơdroăng tơrŭm pơlât, hnê xúa kơmăi  tung pơla pơlât kơtêi kơtâu têi châ tơpui a hneăng hôp kố pro pơxúa hên tâ ‘na rak ngăn ivá kuăn pơlê tung kơpong:

“Hneăng hôp cho rôh ki kal vâ tơpui mâu tơdroăng cheăng tăng ‘nâi plĕng khoa hok ing mâu tơdroăng chêh tơbleăng tâi tâng, mâu tơdroăng tăng ‘nâi plĕng chuyên đề, mâu tơdroăng ‘nâi plĕng trâu tâ nếo tung tâi tâng mâu tơdroăng ‘na kơtêi kơtâu têi ƀă mâu tơdroăng châi ki rơtế tro, vâ pêi rế tơƀrê tơdroăng cheăng hbrâ mơdât, ‘nâi nhên tro tơdroăng châi  drêng khăm, pơlât ƀă pơlât ngăn mơngế châi ‘na kơvâ plâi nuih tối tơdjuôm ƀă pơlât kơtêi kơtâu têi tối krê”.

Ki khât, hên mâu ngế kơtêi kơtâu têi xuân tâ tung châ dêi tơná ôh tá ai tro klâi, bú ‘nâi drêng châi ko, vĕng vế kong, pôu prĭng ko, hâ nuih ‘nâ hía  râ tâ mê kô pro mơheăm ôh tá châ kơtâu tiu troăng hveăn troh a ngôa... xua mê, kơtêi kơtâu têi tối cho  “pơreăng kơdê mơngế ki ôh tá ăm ‘nâi’’.

Ki khât dế rế hlo ôh tá tơniăn nôkố: Hên mâu ngế drêng tro mơheăm ôh tá châ kơtâu tiu troăng hveăn troh a ngôa, mot pơlât a khoa hồi sức cấp cứu mê mâu ngế tung rơpŏng hngêi nếo ‘nâi  gá tro kơtêi kơtâu têi, kơtêi tâk đi đo, la ôh tá hlo ăm ai tơdroăng châi, tơdroăng tơviah ki  klâi ‘’ xuân ối mo lĕm’’ mê chiâng tơngôu ôh tá vâ lăm khăm ƀă pơlât, ‘nâ hía pơlât ôh tá tro tơdroăng, bú la lâi mot pơlât a khoa hồi sức cấp cứu mê ngế ki châi ƀă rơpŏng hngêi nếo hlo ‘nâi tơdroăng pơlât kơtêi kơtâu têi ƀă thế ‘nâi rak tơná cho tơdroăng kal ‘nâng, la drêng mê cho ôh tá teăm xếo.

Kuăn pơlê ƀă mâu vâi krâ nhŏng o kal pơhlêh tơdroăng rêh ối vâ ví tro mâu tơdroăng ki pro tơ’lêi kơtêi kơtâu têi ƀă pơlât kơtêi kơtâu têi, mê cho:

-Pôi tá ôu hât, pôi tá ôu drôu ƀiê̆r, malối mâu kơnốu. Kố cho tơdroăng kơtăng má môi vâ hbrâ mơdât châi plâi nuih ƀă pa kong plâi nuih.

Tơdroăng ôu kâ:  Thế kơdroh kâ xăng po hên,  tâng ôh tá kâ hên kô gum kơdroh kơtêi kơtâu têi. Mơngế kơtêi kơtâu têi thế kâ mâu kế kâ ai hên kali, kâ hên plâi tum, kâ ká, kâ prá, pôm prế, rơngá, pôi tá kâ rơmâ ƀă pôi tá kâ klêa kliâm chu, ro, chó, kơpôu xua tung klêa kliâm mâu kuăn ki ki mê ai hên acid piê, pro phâi  ƀă ai cholesterol tơ’lêi pro chiâng pơchêh troăng mơheăm.

Kơdroh piê ƀă thế kơhnâ hriâm pơtâp ivá: Kơdroh piê kô kâi kơdroh kơtêi kơtâu têi tung châ mơngế ki lối piê ƀă tâng kơdroh piê kô pơxúa lĕm tro ƀă mơngế ki châi nŭm nheăn, ‘mêi tung lipit mơheăm; mê pơtối rak kơlo kơxô̆ khô̆i dêi châ  BMI < 25  (BMI iâ tâ 25).

Ví  pôi tá stress: ‘Nâi rak ivá tơná ƀă rak tơniăn ăm rêm ngế vâ hbrâ mơdât ƀă ví pôi ta ai tơdroăng tơhôu dêi rơpó ki ôh tá tơxâng ai; đi đo pro ăm tơná tơniăn ro tung tuăn ngôa, ối hơniâp ro đi đo, ôh tá tơchĕng hên.

Tâng pó tro kơtêi kơtâu têi chôa, tơdroăng pêi pro tro thế pơhlêh tơdroăng rêh ối môi tiah nếo tối kơpêng mê kô kơdroh kơtêi kơtâu têi, kơtêi kô chu a kơlo ki hmâ la ôh tá êa ôu pơkeăng. Ƀă mâu ngế ki hiăng pơtâp ôh tá kâ hên, kâ iâ, kơhnâ pơtâp ivá ƀă mâu tơdroăng pêi pro ki ê vâ pơlât kơtêi kơtâu têi ki ôh tá êa ôu pơkeăng la kơtêi pó xuân ôh tá kâi chu kơdroh, drêng mê nếo chiâng ôu pơkeăng vâ rak ngăn dêi kơtêi