Xua mê, nôu pâ, rơpŏng hngêi kal rĕng hlê tơdroăng ki mơhno ăm hlo hdrêng dế tro châi klêa, rak ngăn, pơlât tro túa vâ mơdât pơreăng pơhlêh chiâng râ. Tiô tơdroăng ki ai khât a kong pơlê Dak Lak.

To lâi khế kố, Khoa Nhi tổng hợp (Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên) pơtối tơdah xo ƀă pơlât ăm ngế ki châi klêa. Ki hên vâi hdrêng mot pơlât tung hngêi pơkeăng ƀă mâu tơdroăng ki ăm hlo cho hêa, châi pơtok, lăm mơdroh lo to têa, tơngê râ, ôh tá vâ ôu kâ, hên ngế chiâng tâi têa tung châ, kơdroh troăng xik.

Môi tiah muăn V.Đ.T (8 khế, a cheăm Čư̆ San, tơring MDrak, kong pơlê Dak Lak) mot pơlât a Kơbong pơlât vâi hdrêng xua muăn lo hêa hên ƀă châi klêa êak lo têa. Klêi khăm, muăn châ tối cho châi klêa hlối êi xôu. Klêi 3 hâi pơlât, mê muăn hiăng chía tâ, kơxô̆ rôh muăn hêa, lăm ti dế hiăng chía tâ. Nâ Sòng Thị Xóa, nôu muăn tối:

“Muăn châi klêa hiăng châ 3 măng tĭng, ngăn muăn rơlâi rơlo, drêng ối a hngêi pơkeăng tơrimg ôh tá chiâng pâk ‘mot xơrôm mê chiâng djâ muăn troh a hngêi pơkeăng kong pơlê. Drêng muăn êak lo têa, muăn châi pơtok, krôu, á pin gá lăm lâp lu tíu vâ muăn pôi tá krôu lôi râ. Drêng nếo tro, muăn êak môi hâi môi chât to lâi xôh, rế hía rế kơdroh môi hâi lăm 5 xôh, mê nếo 3 xôh troh 4 xôh. Muăn ki rơmúa xuân tro châi klêa, muăn ki má péa mê mot pơlât tung hngêi pơkeăng hiăng ton la tá hâi prêi. Châi klêa ƀă hêa mê gá chiâng xĭng têa tung châ muăn ôh ti ai ivá”.

Ngế ki ê nếo cho muăn P.N.N.V (15 khế, a bêng Tân Hòa, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak). A hngêi hlo muăn tơngê, kơ-ôk, êak lo têa mê rơpŏng hngêi djâ lăm khăm. A Hngêi pơkeăng kơpong Tây Nguyên, mâu ƀok thái pơkeăng tối muăn tro châi pơtok êak lo têa troăng klêa. Klêi mot tung hngêi pơkeăng, mâu ƀok thái pơkeăng pâk ‘mot ăm xơrôm hlo hiăng chía tâ iâ. Nâ N.T.T.H, nôu muăn ăm ‘nâi:

“Klêi mot pơlât tung hngêi pơkeăng châ mâu ƀok thái pơkeăng pâk ‘mot ăm xơrôm, ăm ôu pơkeăng mê troh nôkố muăn hiăng chía tâ iâ lăm ti dế, hiăng chía tâ iâ ha, hêa la muăn xuân ối krôu. Hâi ki muăn râ má môi cho môi hâi muăn ti dế 7 – 8 xôh tung môi hâi, hêa xuân môi tiah mê há, drêng kâ gá hêa lối 10 xôh. Á hlo túa pơreăng kố gá tơdjâk troh hdrêng, tơdroăng ki ôu kâ dêi muăn hlối chiâng ôh ti lŏn tâ nếo, muăn to krôu hên tâ, chiâng hrế. Nôkố ối a hngêi ối môi ngế muăn nếo mê vâ hbrâ mơdât pơreăng, pin athế mơgrúa lĕm ăm muăn, ăm muăn kâ kâ tôu, ôu chên”.

Êak lo têa cho môi tung mâu túa pơreăng ki hmâ trâm a vâi hdrêng. Tiô Khu ngăn pơkeăng pơlât lâp plâi tơnêi, kố cho môi tung mâu xiâm kối pro hdrêng hlâ a mâu kong têa dế mơnhông tơtêk. Malối, nôkố dế mot tung rơnó tôu, kong tôu ó pro kế kâ tơ’lêi chôu, phông mê drêng kâ chiâng châi klêa. Xua mê, tơdroăng ki hbrâ rơnáu ki rơkê plĕng tung rak ngăn hdrêng drêng châi klêa ƀă hbrâ mơdât cho tơdroăng ki kal khât.

Tiô Tiê̆n sih, Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh, Ngế pơkuâ Kơbong pơlât hdrêng, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, to lâi khế achê kố, vâi hdrêng tro châi klêa mot pơlât tung hngêi pơkeăng tâk hên tâng vâ pơchông ƀă mâu khế apoăng hơnăm. Ki hên hdrêng châ pơkâ thế pơlât a hngêi la xuân ai mâu tơdroăng vâi hdrêng ki râ athế koi pơlât tung hngêi pơkeăng vâ séa ngăn xâu môi tiah xĭng têa, lơ vâi hdrêng ai ivá ki tơviah môi tiah tro châi tamo ing tơxĭn, piê, hrế. Ki khât, hên nôu pâ, rơpŏng hngêi tá hâi hlê tơdroăng pơreăng châi klêa êak lo têa a kuăn tơná. Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh tối:

“Châi klêa êak lo têa cho môi tung mâu xiâm kối pro vâi hdrêng hlâ hên tung lâp plâi tơnêi. Tiô riân ngăn dêi Khu ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi, châi klêa êak lo têa cho xiâm kối pro vâi hdrêng sap ing 2 khế troh 5 hơnăm hlâ hên má péa, bu kơ’nâi pơreăng êi xôu. Tơdroăng pơhlêh chiâng râ apoăng hdrêng kô trâm tâng tro châi klêa êak lo têa la ôh tá teăm pơlât gá kô xĭng têa tung châ, tro hơbáu râ, pơreăng chiâng râ tâ kô pro hdrêng mê hlâ. Mâu tơdroăng pơhlêh ki ê kô trâm tâng pơlât châi klêa ôh tá tro tơdroăng cho rô̆i loăn điê̆n giải, rô̆i loăn thăng ƀăng kiềm toăn ƀă mâu tơdroăng ki pơhlêh ki ê. Mâu tơdroăng ki pơhlêh ton xŏn mơni kô trâm cho hrế, rô̆i loăn troăng klêa ton hâi, rô̆i loăn xua ôh tá tơdâng tơ’mô tơdroăng ki hrik xo tơmeăm trếo kơhiâm mot tung châ”.

Mâu ƀok thái pơkeăng chuyên khoa hnê pơchân mâu nôu pâ, rơpŏng hngêi kal nhên tung pế pơchên, ‘măn rak kế kâ, mơgrúa lĕm châ chăn hdrêng, malối cho tung pơla kong prâi tôu ó, môi tiah nôkố. Kâ tôu, ôu chên cho pơkâ thế kal tơdrŏng. Tâng ôh tá mơhúa hdrêng tro châi klêa, kal djâ hdrêng lăm khăm vâ châ kăn ƀô̆ khăm pơlât hnê túa ki rak ngăn, ôu pơkeăng, pôi tá hmôu pơ rôh ôu xêh pơkeăng mơdât êak ăm vâi hdrêng ôu.

-Mâu tơdroăng kal tơtrŏng ‘na pơreăng châi klêa a vâi hdrêng

Châi klêa râ cho tơdroăng châi hmâ trâm a vâi hdrêng la xuân tơ’lêi tâng vâ hbrâ mơdât. Vâ mâu nôu pâ kô hlê tơ’nôm ‘na pơreăng châi klêa mê vâ rak ngăn krâu tâ ăm kuăn ‘nĕng, ngế chêh hlá tơbeăng hiăng tơpui tơno ƀă Tiê̆n sih, ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh - Ngế pơkuâ khoa nhi Tổng Hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. 

Ô ƀok thái pơkeăng, xiâm ing lâi pro chiâng châi klêa a vâi hdrêng ?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh:  Ai hên xiâm pro chiang châi klêa, tung mê ai 3 khu ki xiâm. Má môi, cho khu xiâm pơreăng pro tâ tú ing troăng klêa, kố cho  xiâm. Pơtih vâi hdrêng kâ, xah pêi, ối achê mâu xiâm ki ai pơreăng pro châi klêa ing virus lơ ing vi khuẩn krêa a mâu tơmeăm xah, a kế kâ. Má péa, cho xua mâu pơreăng ôh tá tơdjâk troh tâ tú ki pro chiâng ou rơtốu môi tiah mâu tơdroăng châi ki ê ‘na hrik mot tung châ, tơhĕn ing ôu têa tôi, ôu kâ trếo kơhiâm lĕm ôh tá mot tung châ, mâu pơreăng ‘na ki chiâng pơ’lêh tơ ê. Má pái, cho xua mâu tơdroăng châi ki ê dêi tung châ mê cho pơreăng pro châi a troăng klêa’’.

-Mâu tơdroăng ăm ‘nâi ki lâi a vâi hdrêng ki tro châi klêa, ô ƀok thái pơkeăng ?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh:  Mơhno ăm hlo nhên, ƀă tơ’lêi ‘nâi má môi cho hdrêng pơyâng to têa kơpêng 3 hdroh tung môi hâi măng. Ai hên tơdroăng ki xiâm ƀă hên kơlo pơrá phá vâ mâu ƀok thái pơkeăng tơbleăng tối tơdroăng ki pơlât ăm hdrêng. Ăm pin hlo mê cho a mơdrêh to têa, ngế hdrêng châi klêa hlối kơ o , hâ môh, ‘nâ lo môh, tơngê. Ki xiâm xua tung châ ôh tá châ ‘mot mâu trếo lĕm, ‘na tung châ pơrah ôh tá mot trếo kơhiâm, châi klêa xua tung châ ôh tá ôh tá lĕm kâ kế lĕm, ôh tá mot mê xiâm mơhno ăm hlo mơdrêh lo to têa, ‘nâ hía kô hlối ai mơheăm’’.

-Mâu nôu pâ thế rak ngăn vâi hdrêng ki tro châi klêa môi tiah lâi, ô ƀok thái pơkeăng?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh: Má 2, kal ăm vâi hdrêng ôu hên têa. Mâu nôu pâ kal thế tơtrŏng kơxô̆ têa ăm vâi hdrêng ôu thế hên tơ’mô ƀă kơxô̆ têa ngế hdrêng hiăng lo tâi drêng hêa lơ drêng lăm pơyâng. Pin thế nhôm ngăn hên iâ to kéa lâi vâ ăm vâi hdrêng ôu tơ'nôm têa vâ hlâu. Pơtih vâi hdrêng châi klêa 5 hdroh, rêm hdroh hdrêng hía dâng 200ml têa, tâi tâng vâi hdrêng hía 1.000ml mê thế ăm vâi hdrêng kâ ôu tơ’nôm rêm hâi vâ hnó a têa ki hiăng lo tâng ôh ăm ôu hên tâ vâ hdrêng tơniăn ôh tá mơhía. Má 3, vâi hdrêng châi klêa pơyâng lo têa thế djâ vâi hdrêng lăm pơlât a hngêi pơkeăng ki achê má môi vâ khăm, klâ ngăn túa pơreăng châi, pơlât teăm tơdrêng, ví pôi tá chiâng râ ó. Malối, nôu pâ thế pêi pro tro tiô hnê mơhno dêi ƀok thái pơkeăng ‘na rak ngăn, kâ trếo kơhiâm, ôu tơ’nôm têa, mơgrúa krúa ăm vâi hdrêng vâ vâi hdrêng rĕng prêi drêng pơlât.

-Ƀok thái pơkeăng hnê tối ti lâi vâ hbrâ mơdât châi klêa ăm vâi hdrêng?

Ƀok thái pơkeăng Trần Thị Thúy Minh:  Ăm ngế hdrêng kâ, ôu, rêh ối tíu krúa lĕm, kâ tôu, ôu chên, mâu tơmeăm hdrêng râng, xah hêi thế châ kơdê pơreăng, kơdê pơreăng rêm hâi lơ kơdê pơreăng môi khế môi hdroh. Malối mâu ngế păn rak ngăn hdrêng thế xếo kŏng rêm hâi ăm krúa lĕm ƀă kơbŏng xua kơpeăng kŏng dêi mơngế ki păn roăng xuân tơ’lêi cho xiâm ki ai pơreăng pro chiâng châi klêa pơyâng lo têa ƀă mâu pơreăng pro châi ki ê a hdrêng.

-Mơnê kơ ƀok thái pơkeăng!

        Iâ phut kơ’nâi kố nếo pó vâi krâ nhŏng o ƀă pú hmâ tơmâng Tơdroăng pơtâng hnê tối hbrâ mơdât pơreăng kôk rơsôk 

          Pơreăng kôk rơsôk rơ-iô, ngế tro pơreăng kôk rơsôk xua chó miếo kâ. Drêng tro tâ pơreăng kôk rơsôk mê hlâ 100% mê ôh tá ai pơkeăng pơlât prêi.

          Pơreăng kôk rơsôk cho pơreăng tâ tú rơ-iô, tâ tú ing kuăn kiâ kong troh mơngế, ki hên cho xua tíu kâ xua kuă kiâ kong ki ai virus kôk rơsôk. Tâng ôh tá pơlât, hbrâ mơdât teăm tơdrêng mê cho rơ-iô kô tơ’lêi hlâ.

          Vâ hbrâ mơdât pơreăng kôk rơsôk, Khu xiâm pơkuâ ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât pơchân kuăn pơlê kal pêi pro mâu troăng pêi kơ’nâi kố:

          Pâk tŭm ăm chó, miếo ki păn ƀă vêh pâk rêm hơnăm tiô pơchân dêi kơvâ pơlât mơnăn.

          -Ví chó miếo ki tơviah, kơtâu hmâng vâ lơ ai mâu tơdroăng ki mơhno pakong dêi pơreăng kôk rơsôk.

          -Ôh tá chiâng xah hêi. ‘nhêk chó, miếo.

          -Ôh tá kơ’nêi hmâng vâ chó, miếo; chó lo a troăng kân thế truâ môk.

          Drêng tro chó, miếo kâ, kơpuah, chá a kéa kơlêa kal:

          -Xếo inhên tíu ki tro chó kâ ƀă têa lơ kơƀŏng đi đo tung 15 phut, tâng ôh tá ai kơƀŏng mê thế xếo ƀă têa krúa – kố cho troăng pơlât pơtân apoăng châ tơƀrê  vâ ‘’kơdroh kơxô̆ virus kôk rơsôk a tíu ki tro chó kâ kơlêa) kơdroh tro tâ pơreăng kôk rơsôk drêng tro chó kâ, miếo kâ.

          -Kơdroh pro thăm râ tíu chó kâ ƀă ôh tá chiâng kân xi tíu chó kâ.

          -Kơ’nâi mê pơtối xếo tíu tro chó kâ ƀă côn 70%, côn iod lơ Povidone, Iodine.

          Pâk vaccine hbrâ mơdât pơkeăng kôk rơsôk cho troăng ki má môi vâ ví pơreăng kôk rơsôk.

          -Troh a tíu khăm pơlât achê má môi vâ châ hnê mơhno ƀă pâk pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng Kôk rơsôk teăm tơdrêng.

          -Ôh tá xúa pơkeăng rêi nhâ hlá loăng, ôh tá pơlât xêh, ôh tá kơnôm jâ pôa pơchâu pơlât pơreăng kôk rơsôk.