Cho khu ki djâ troăng ahdrối tung kơvâ tê ngi kong têa ê kơphế dêi kong pơlê Dak Lak, Kŏng ti pêi cheăng tiô rơnó môi khu Tê rôe ngi kong têa ê lơ 2 khế 9 Dak Lak Simexco Dak Lak hiăng pêi pro tơdroăng mơnhên krá tơniăn sap ing hơnăm 2009. Tiô pôa Nguyễn Tiến Dũng, Kăn pơkuâ Mơnhông pêi chiâk deăng krá tơniăn, tơdroăng Khu tơrŭm châu Âu tơbleăng ăm pêi pro luât pơkâ mơdât rôe ing kong têa ê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng a tơnêi ai xiâm kối pro hía kong, hiăng pro pá ăm khu tê mơdró.

Ƀă mâu kơpong pêt tơdjêp krá tơniăn sap ing 2009, Simexco Dak Lak hiăng rĕng pêi kêi đeăng mâu hô sơ, mơ-éa ki kal tơxâng pơkâ EUDR ƀă 9.500ha, pêi lo châ lối 35.000 tâ̆n/hơnăm. Nôkố, khu tê mơdró xuân dế rơtế vâ chê 80.000 rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng, mơjiâng vâ chê 100.000 ha kơphế tiô pơkâ EUDR.

“Rêm hơnăm, ngin tê ngi kong têa ê hên kơphế, sap ing 5 rơpâu troh 70 rơpâu tâ̆n a kơchơ mơdró châu Âu. Nôkố, ngin hiăng hbrâ tâi tâng mâu tơdroăng vâ tơxâng châ mâu pơkâ dêi châu Âu ‘na pêt mơjiâng kơphế ôh tá pro hía kong. Drêng ai hnê mơhno inhên dêi Khu tơrŭm châu Âu rơtế ƀă Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng Mơnhông mơdêk thôn pơlê cho tíu ki xiâm mê ngin kô chiâng krâ tiô mâu pơkâ kố’’.

Dak Lak cho kơpong pêt kơphế kân má môi lâp tơnêi têa, ƀă ƀăng deăng dâng 210.000ha, pêi lo tơdâng châ 28 tă/ha, tâi tâng châ dâng 558.000 tâ̆n kơphế pơ’leăng. Kơphế cho tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki xiâm tung tơdroăng cheăng kâ kong pơlê Dak Lak. Hơnăm 2023, pêi lo liăn tê ngi kong têa ê kơphế dêi kong pơlê châ lối 760 rơtuh dollars Mih, châ 18% kơxô̆ liăn tê ngi kong têa ê kơphế dêi lâp tơnêi têa. Xua mê, Khu xiuâm pơkuâ ‘na Chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê hiăng rah xo Dak Lak mơjiâng mâu troăng pêi tiô EUDR vâ po rơdâ lo mâu tơring ki ê tung kong pơlê.

Tơdrêng amê, séa ngăn ƀăng deăng kơphế (tá hâi ai mơ-éa mơnhên hnoăng xúa tơnêi); ƀăng deăng pêt a tơnêi kong hdrối lơ 31/12/2020; séa ngăn, mơnhên mâu tíu pro hía kong, tơdroăng kơdroh kong klêi kơ’nâi hâi lơ 31/12/2020, pơkâ mâu troăng tŏng gum kuăn pơlê pêi chiâk deăng kơpong ki ôh tá lĕm rêh ối achê kong. Pôa Trịnh Đức Minh, Kăn hnê ngăn Khu tơrŭm kơphế Ƀuôn Ma Thuột, kong pơlê Dak Lak tối, kố cho tơdroăng pêi ki kal vâ kơvâ kơphế kâi trâng ƀă troăng mơnhông nếo dêi kơchơ mơdró.

“Tâng pin pêi lĕm tơdroăng kố kô tâk kơxô̆ kơphế rôe a kơchơ mơdró châu Âu. Môi tung mâu tơdroăng xiâm mê cho ôh tá ăm ‘nhê kong ƀă xúa mâu troăng pêi ki ê môi tiah pêt chiâk deăng, pêt kong pêi tơdrêng, pêt tơvât mê pin kô châ mâu pơkâ mê. Ƀă pin thế ‘nâi vâ mơnhông kơvâ kơphế tro troăng tơtro ƀă troăng prôk tơdjuôm dêi lâp plâi tơnêi cho cheăng kâ krúa lĕm kong prâi, cheăng kâ krá tơniăn’’.

Tiô pôa Nguyễn Hoài Dương, Kăn pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă Mơnhông thôn pơlê kong pơlê Dak Lak, nôkố, mâu tơring tung kơpong mơnúa dế pêi pro rĕng tơdroăng pêi pro. Mâu khu tơrŭm cheăng tơnêi têa ngế krê hiăng tơrŭm ƀă Dak Lak mơjiâng ƀă kơ-êng pêi pro a khu kih thuât tŏng gum, tá: troăng ki tơxâng EUDR; khu troăng kơdroh ki ôh tá tơniăn lĕm (mơnhên, tơleăng tơdroăng ko ‘nhê kong; séa ngăn, gâk ngăn, vêh pêt mơjiâng kong; troăng pêi tăng cheăng pêi ăm rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng).

Xiâm kối ki tro dêi khu kih thuât kố cho mơnhên ăm mâu khu ki rôe tơmeăm a châu Âu hlo kơphế Dak Lak ôh tá troh ing kơpong ‘nhê kong. Ki rơhêng vâ tối cho tơkŭm tung tơdroăng pơtâng tối mâu pơkâ dêi EUDR troh rêm kăn ƀô̆ pơkuâ mâu râ, mâu khu tê mơdró/kŏng ti tung kong pơlê ƀă kuăn pơlê. Tơdrêng amê, thăm vêh tơkŭm po pêt mơjiâng tung mâu ƀăng deăng hiăng ai vâ ví pro tơdjâk tơdroăng pêi pro mâu pơkâ EUDR.

“ ‘Nâi nhên, hlê plĕng dêi kuăn pơlê xuân hiăng veăng tung mâu mơnhên lâp plâi tơnêi ƀă mâu kơpong kơphế mơnhên. Ing mê ki kơnâ, ki dâi lĕm châ tâk tơxâng. Ki kơnâ kal khât tâ cho tơdroăng ki loi tơngah, inâi ƀă tơdroăng ki tơniăn tíu tê chôa ‘lâng châ pro krá tơniăn ƀă rế hía rế châ mơdêk. Mê cho mâu ki kơnâ djâ ăm ing tơdroăng vêh tơkŭm po pêt mơjiâng’’.

Pơkâ Mơdât ko ‘nhê kong dêi Khu tơrŭm Châu Âu (EUDR) păng ‘nâng xêt a khế 12/2024 ƀă mâu khu tê mơdró kân xúa sap ing hâi 30/6/2025 ƀă mâu khu tê mơdró krâ kơvâ ƀă kŭn. Mâu tơdroăng ki hbrâ, thăm xúa mâu troăng pêt tơmeăm krá tơniăn, thăm tơrŭm cheăng, tơrŭm mâu khu râ ƀă tối ăm dêi pó túa ki rơkê tơtro pơla khu tơnêi têa ƀă ngế krê, kơphế Dak Lak kô kâi trâng ƀă mâu pơloăng mơnúa kố ƀă pơtối mơnhên tíu cheăng dêi tơná tung kơchơ mơdró lâp plâi tơnêi. Pơkâ nếo dêi EU xuân cho roh tơ’lêi vâ kơphế Dak Lak mơnhông tiô troăng tơdrăng, pôu râng hnoăng cheăng veăng kum mơnhông kơvâ kơphế Việt Nam krá tơniăn ƀă tơtêk kân.