
Pakĭng têa kroăng Ea Hleo, cheăm Ia Jlơi, tơring Ea Sup hdrối nah (nôkố cho cheăm Ea Rôk, kong pơlê Dak Lak), tung klôh ki chiâ kân rơdâ dâng 20met karê, trâu lối 2m, tơnêi khêi châ po pông tiô hdrâ rơtăng, ai hdró tơrêm rôh ki trâu. Paxôp klôh, pái ngế dế tu dêi rŏng, ngế ki ‘nâ po pông, ngế ki tá kơpuih, ngế ki ê vê ngăn... Pakĭng po klôh, tâng têa lo hdrok, tâng chuât xếo trâp kơmôu, klêi mê hlo mâu tơmeăm ku kŭn.
Chôa pơlâng po tơrêm kơlêa tơnêi, klêi mê pro ăm tơprê, nâ Vi Thị Doan (Kuăn ngo Nùng) ối a cheăm Ea Rôk, tối, tơdroăng cheăng pêi kô ngah lơ ôh tá hêng pêi to lâi la pro ăm nâ châ ‘nâi hlo hên tơdroăng ki tơviah.
“Tah dêi ƀaih klêi mê po tơnêi klêi mê nếo lăm đaih, xoăng tơpéa ngế ối tung long po pông tơnêi, prế ki ối a ‘ngêi mê đaih. Tâng po tơnêi ôh tá teăm mê tâi tâng ngin hiăng klêi đaih ah chu po tơnêi nếo. A ‘nâi hên tơmeăm ki kơnía tung kơdâm tơnêi, môi tiah kloăng priê ki pâ rơnŏng, kế vâ khuă pro ƀă hmốu. Tâng hâi ki lâi tăng po pông ôh tá tá châ ki klâi hâi ki mê ối hmếo pơ khíu, hâi ki lâi po châ hlo mê ro ối, rế pêi rế ro. Rêm ngế xuân êng ngin tối ai hmốu, ai hmốu kŭn ki vâ pong, ai priê pâ rơnŏng. Rêm ngế xuân ‘nâi tiah mê tê ôh tá ‘nâi tơdroăng ki ê, mơni vâi xuân ôh tá ‘nâi, ôh tá hlê ki klâi”.

Víu pakĭng mê, nâ Ma Thị Khuê (kuăn ngo Tày) ối a cheăm Ea Rôk hâk nâ tó drêng hiăng hlo môi to hmốu ki vâ pong a tíu tơná po pông tăng. Tŭm tá nâ Doan ƀă nâ Khuê, mơhé ôh tá xê mơngế ki hmâ lăm chiâng tăng tơmeăm kơnía tung kơdâm tơnêi la hiăng hmâ ƀă tơdroăng cheăng chiâ rôu tăng tơmeăm hiăng 5 hơnăm kố.
Nâ Khuê ăm ‘nâi, mơ’nui rơnó mơdrăng rêm hơnăm, nâ ƀă mâu ngế ki ê châ vâi thế veăng kơjo kum mâu kăn ƀô̆ ki hmâ lăm tăng chiâ rôu tăng tơmeăm Dak Lak chiâng mâu khoh tăng tơmeăm kơnía ton nah. Ing tíu ki ôh tá klê ‘na tơdroăng tăng chiâ tơmeăm khoăng kơnía rôh nah, nôkố nâ hiăng ‘nâi hlê ƀă nâi kơnó mâu tơmeăm ki tăng tơ’lêi hlâu tâ.
Kơxo dâng 6h - 6h30 phut ngin hiăng prôk. A pêi xuân hiăng châ pơtăm hơnăm kố, apoăng hlo tá hêng nguân pêi, tơmiât ti lâi hmêo pơ xah po tơnêi pro ki klâi. Kơ’nâi mê châ hnê mơhno, ki lâi ôh ti ‘nâi mê kơ êng nâ Trâm. ‘Nâi tơdroăng ki ‘ló tâ hlối vâ prôk. Xuân ai hên tơdroăng tơviah, ki pin tăng hno tơmeăm klâi pin xuân ro”.
Ngế ki nâ Khuê tối mê cho Tiê̆n sih chiâ tăng tơmeăn tung kơdâm tơnêi - Phạm Bảo Trâm, kăn ƀô̆ cheăng a Tíu mơđah tơbleăng um tơmeăm Dak Lak. Tiô jâ Trâm, kơpong chiâng tăng mê cho tíu ai tơmeăm kơnía Thác Hai, châ hlo ‘nâi a hơnăm 2020 nah drêng mâu kăn ƀô̆ lăm séa drô têa kroăng Ea Hleo. Tơdroăng cheăng hên tíu tơbâ, hlo tơmeăm ing mâu rôh chiâ tăng ăm hlo kố cho tíu ai tơmeăm kơnía ton nah, hlối cho tíu ối, hlối cho kơpong ‘mé kiâ ƀă cho môi tíu ki mơjiâng pro kế pong hmôu ki kân, kơtăn kố 2.000 - 4.000 hơnăm.
Troh nôkô, hiăng ai 4 rôh chiâ tăng a Thác Hai, nếo má môi a poăng khế 6 kố nah. Klêi rêm rôh chiâ kô châ hlo tơ’nôm hên tíu ki nếo, mơhno ki pơxúa ton nah ƀă ki tơrŭm túa lĕm tro dêi kơpong tơnêi. Tiê̆n sih Phạm Bảo Trâm ăm ‘nâi, nôkố, tơdroăng chiâ tăng kal pêi tơdrêng xua kơpong mê bú kơtăn têa kroăng dâng 2m, dế tro tơhnâp ó:
“Ki kal má môi xuân cho râ ki lĕm tro, kô cho xiâm ti lâi tung kloh chiâ tăng mê châ chiâng chôa pơ’lâng po tơrêm râ 10-15cm tiah mê. Klêi râ ki pin po kơpuih krúa, xup um nếo, chêh tung hlá mơ-éa tâi tâng mâu tơdroăng ki hlo lơ mâu tơdroăng ki hlo tơviah tung râ tơnêi mê, hiăng klêi tâi mê nếo pơxiâm po râ túa lĕm tro. Mâu râ túa lĕm tro mê xúa vâ ‘nâi nhên hnăm to lâi, ‘nâi nhên ki xiâm ing nah kơpong tơnêi mê”.

Sap hơnăm 2024, tí tăng “Kế pong ƀă hmốu Thác Hai” ƀă 250 tơmeăm hiăng châ mơnhên cho Tơmeăm kơnía git dêi tơnêi têa ki apoăng dêi kong pơlê Dak Lak. Tiô pôa Trần Quang Năm, Phŏ pơkuâ Tíu mơđah tơbleăng um tơmeăm Dak Lak, tơdroăng ki tơviah cho tâi tâng tơmeăm ki vâ pong ƀă mâu priê ki po tăng hlo mê xuân hâi teăm xúa, ăm hlo ki rơkê ó ‘nâng, cho vâ mơhno môi tơdroăng pêi pro tơmeăm ton nah.
“Kơxô̆ gá hên ƀă tŭm tâi tâng a mâu tơdroăng vâ chiâng môi tíu ki mơjiâng, ing tơnêi ki klâ ƀă ing mâu hmốu ki kuăn mơngế nah hneăng klâ pro i lĕm ing hmốu pŭm, rế ‘mâi rơnêu pro lĕm hmốu ki hiăng hneăng ăm kŭn iâ, vâi tốu mâu hnôu hiăng hneăng ku kŭn. Ing hmốu pŭm tá troh hmốu kŭn lĕm, klêi mê nếo kơlĭng chiâng tơmeăm. Tíu mơjiâng pro mê tơviah, tá lâp kơpong Đông Nam Á xuân hâi ai tíu mơjiâng pro ki kân môi tiah tíu mơjiâng pro kố. Kơxô̆ ki pro hên, a kố ối hên tíu mơjiâng pro nếo la ôh tá xê ối to ti mê, mê gá ai môi pơla kơtăn kô ai môi tíu mơjiâng pro. ‘Nâi nhên kơpong kố cho ngế cho mơngế ton nah vâi hmâ mơjiâng pro mâu kế vâ pong”.
Ing tung kơdâm tơnêi khêi Tây Nguyên, la kế vâ pong ƀă hmốu mê kŭn tê dế hơ’muăn tơdroăng ki kân ‘na môi rơxông ki rơkê hmái ilĭng la eăng tơpok tơpâ. Tíu ai tơmeăm khoăng ton rôh nah Thác Hai ôh tá xê to tơmeăm khoăng dêi Dak Lak, mê ối cho tơmeăm khoăng kơnía mơhno ăm hlo tung rêm kơtu tơnêi, rêm ƀăng kơtóu hmốu mơni kô ai môi tíu ‘mâi rơnêu pro tơmeăm chal ton tí na nah.
Pơla tíu tơkăng kong ai to tô ƀă khía Tây Nguyên, ai mâu kuăn mơngế ki hmái ilĭng, po pông đaih tơnêi vâ tăng tơmeăm ton tĭn rôh nah, rak mâu tơmeăm khoăng kơnía lĕm tro ton nah ăm xo ah hmôi.
Viết bình luận