Tơkâ hluâ kơpong hmốu puâ kân rơdâ, tơkâ hluâ mâu ƀăng klâng kân Rục Làn, pơlê mơngế Rục chôa ‘lâng hlo ƀă mâu toăng hngêi nếo, lâm kât khêi. Mơngế Rục rêh ối tơkŭm a 3 pơlê Mò O Ồ Ồ, Yên Hợp ƀă pơlê Ón, cheăm Thượng Hóa, tơring Minh Hóa, Quảng Bình.

Cho rơxông mơngế Rục má 2 klêi kơ’nâi lo ing kiâp hmốu ƀă bu nếo 24 hơnăm laga ngoh Cao Xuân Long hiăng châ loi tơngah châ rah xo pro Kăn pơkuâ hnê ngăn Chi ƀô̆, Kăn pơkuâ pơlê hlối pro Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng Măt trâ̆n pơlê Mò O Ồ Ồ, cheăm Thượng Hóa, tơring Minh Hóa. Troh nôkố, Long hiăng tơkâ hluâ 4 hơnăm tung hnoăng “ngế ối a ko” dêi pơlê. Teăng mâ tơdroăng ki khŏm mơ-eăm vâ kâi pơkuâ dêi tơdroăng rêh ối dêi mơngế Rục.

Long châ nôu pâ chĕm mơ’drêh, hriâm tâi 3 râ, ngoh pơtối rêh ối ƀă pơlê ôh ta lăm hơngế vâ ti tăng cheăng pêi. Ngoh veăng mâu tơdroăng dêi pơlê. Ing mê, ngoh châ mâu rơxông ối nếo mơngế Rục loi tơngah rah xo ngế ki prôk hdrối, pơkuâ djâ mơngế Rục rêh ối a pơlê Mò O Ồ Ồ pơtối mơ-eăm, ti tăng troăng hluăn ing kơtiê. Ngoh Cao Xuân Long tối ăm ‘nâi, pơlê nôkố ai 80 rơpŏng ƀă lối 300 pơ’leăng mâ mơngế Rục rêh ối.

‘’Hdrối nah cho pá puât, kuăn pơlê lăm tung kong kếo loăng djâ vêh a hngêi tê vâ ai liăn. Nôkố tơdroăng rêh ối tơbrê tơbrêh tâ. Tơdroăng hriâm tâp hdrối nah cho pá, cho iâ mơngế hriâm troh lâm 12, laga nôkố hiăng phá hiăng ai ngế hriâm to đăi hok, la ngiâ mâu vâi o châ vêh a pơlê xiâm hnê hriâm, pleăng tơdroăng cheăng mê kô pơtâng tối, gum kuăn pơlê châ hên tâ mê tơdroăng rêh ối mơngế Rục rế mơnhông, chôa ‘lâng xông tơtêk tâ nếo’’.

Mâu krâ pơlê mơngế Rục tối ăm ‘nâi, nah mơngế Rục hmâ ối tung kiâp hmô, pá kơdâm tíu ki ai hmốu tât lơ pro tíu ối pá xôp chêng ngo, tíu ai têa rục (têa tung ngo hmốu puâ lơ tung kơdâm tơnêi) hiu lo pakong. Xua ti mê, mâu hdroang mơngế ki ê hiăng tối inâi ‘’Rục’’. Tơdroăng rêh ối mơngế Rục tơklâ krê ƀă tơdroăng rêh ối pa gong, cho kơnôm ing kong kế, thăm nếo ai hên tơdroăng rêh ối tiô khôi vâi krâ chal apoăng nah. Mơngế Rục lôi xâk xŏn hluâ rơtếo, ôh tá xâp hmân ếo, bu hding a châ ƀă mâu kơtôu loăng ôh tá ti tŭm. Mơngế Rục xo kơchâ hdréa hdró kơchuâ a bo kiâp hmố vâ mơngế ki ê ‘nâi hiăng ai vâi ối, rêm hâi vâi chiâ pôm prâi, tơpoăng loăng nhúc, tơnăng to lơ rup ká, puât kơpáu a têa plông vâ kâ. Tung mâu roh tơnăng lăm luá kuăn kiâ kong hên hâi, mơngế Rục pheăng mâm vâ lôi chiâng ton vâ kâ, tăng tơnăng achê kiâp hmốu mê pôh kâ hlối.

65 hơnăm ngiâ hdrối, mơngế Rục rêh ối tung dế mâu thông tơbăng, ôh tá ai xếo ‘’kơlo ing kiâp hmố, kơmăng mot nếo’’ môi tiah hdrối nah pơxiâm mơjiâng pơlê. Troh nôkố, tơdroăng rêh ối, tơdroăng tơmiât dêi kuăn pơlê hiăng ai hên pơhlêh. Tung troăng prôk 65 hơnăm mê nah, mơngế Rục hiăng mơjiâng mâu tơdroăng châ tơƀrê kân ‘na tơdroăng pơhlêh dêi tơná xông tơtêk a thông Rục Làn. Mâu troăng ƀê tông tơdrăng lĕm sap ing a ko troh mơ’nui pơlê, péa pâ troăng kân ai mâu trăng on drô troăng bâ eăng lĕm.

Pôa Cao Trung Trực, mơngế ki loi tơngah a pơlê Mò O Ồ Ồ, cheăm Thượng Hóa, tơring Minh Hóa tối, mơngế Rục nôkố ôh tá hriâm troăng pêt báu, pêt pôm ló xếo mê hiăng ti tăng, hriâm tâp mâu troăng pêi kâ pro kro mơdrŏng.

‘’Nôkố tơ’lêi hên, ai on tơhrik, troăng kân, hngêi trung, hngêi pơkeăng, ai đông mô đô̆i gâk tơkăng kong pro đông tung pơlê, ai Kŏng an chính quy ối tung pơlê, kuăn pơlê pêi kâ tơ’lêi hlâu. Kuăn pơlê rơtế dêi pó tơrŭm môi tuăn, tŏng gum dêi pó mơ-eăm. Kơnôm ai Đảng, Chin phuh, khu râ kăn pơkuâ râ cheăm mơhnhôk, tŏng gum kuăn pơlê cho hên’’.

Tơkâ hluâ chât hơnăm mot tơrŭm ƀă pơlê pơla, roh apoăng ai môi ngế kuăn dêi mơngế Rục châ plah đăi hok. Mê cho ngế droh Cao Thị Lệ Hằng, 19 hơnăm, pơlê Mò O Ồ Ồ, cheăm Thượng Hóa, tơring Minh Hóa, rơxông má 2 dêi mơngế Rục klêi kơ’nâi lo ing kiâp hmốu. Châ tơƀrê dêi Lệ Hằng môi tiah tơdroăng hdró tung tơdroăng mơnhông dêi hdroâng mơngế Rục. Hằng cho ngế kuăn má 6 tung rơpŏng ai troh 8 ngoh, nâ, o. Pâ hlâ drêng Hằng nếo 2 hơnăm, môi ngế nôu pêi viâ klâng chiâk, păn kơpôu, ro vâ păn mâu kuăn hriâm tâp. Hằng châ Đông Mô đô̆i gâk tơkăng kong Cà Xèng, Mô đô̆i Gâk tơkăng kong dêi kong pơlê Quảng Bình pro đông tung pơlê pro ‘’kuăn roăng’’ tung tơdroăng ‘’Kum o troh hngêi trung’’.

 Nôkố, Hằng dế hriâm kơvâ Sư Phạm, hơnăm má 2 a hngêi trung Đăi hok Quảng Bình. Nếo achê kố, Hằng cho teăng mâ dêi kong pơlê Quảng Bình veăng Hneăng hôp kăn teăng mâ lâp tơnêi têa Khu sinh viên Việt Nam roh má XI. Cao Thị Lệ Hằng tối, sap ing ối kŭn o hiăng hâk vâ troh hngêi trung vâ châ hriâm rơhdruê xoăng, hriâm chư, pơchuât xêh kơxop mơ-éa mơhé thế prôk chêng troăng hơngế.

"Mot hriâm Đăi hok cho tơdroăng pói vâ dêi á o mơhé la ngiâ ối hên tơdroăng pá puât môi tiah pá puât tung tơdroăng tơdah xo tơdroăng ki rơkê xua á hriâm tơdroăng ki rơkê ối hrá, tơdroăng cheăng kâ xuân pá puât laga châ tơdroăng tŏng gum dêi Tơnêi têa, á mơnhên mơ-eăm lăm hriâm, tâi ivá mơ-eăm vâ la ngiâ kô kum rơpŏng, pleăng tơdroăng cheăng ăm pơlê pơla ƀă pơlê dêi tơná’’.

Tơngah xêh roh mơhnhôk ‘na xĕn ối tíu nếo dêi 65 hơnăm hdrối kô po tơdroăng rêh ối nếo ăm mơngế Rục. Laga, tơplâ tơplong ‘nhê dêi khu lêng Mih lối râ ó, tơnêi têa klêi kơ’nâi tơplâ cho pá puât ƀă pơreăng lo xêi hơnăm 1989 hiăng kơdê hên mơngế Rục, tơdroăng kơklêa kơtiê xuân ti tiô. Ƀă mơngế Rục pơtối vêh rêh ối a kiâp hmố. Roh mơhnhôk mơngế Rục vêh rêh ối ƀă pơlê pơla roh má 2 cho tơdroăng châ tơƀrê ki kân dêi khu râ kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng, khu râ  kăn pơkuâ ƀă khu mô đô̆i Gâk tơkăng kong.

Drêng klâng báu pơxiâm tum tung dế thông Rục Làn, mơngế Rục nếo tâ tơdroăng rêh ối phâi hơtô. Klêi kơ’nâi lối 10 hơnăm pêi pro, tơdroăng djâ báu klâng vêh ƀă kuăn pơlê Rục xua khu mô đô̆i gâk tơkăng kong pêi pro hiăng djâ troh hên pơhlêh hên. Ing mâu klâng báu apoăng, troh nôkố kuăn pơlê Rục dế ai lối 5 ha klâng báu, 5 ha alâi, tơniăn bê kế kâ.

Trung tă Hoàng Công Hùng, Kăn pơkuâ Đông mô đô̆i gâk tơkăng kong Cà Xèng, Mô đô̆i gâk tơkăng kong dêi kong pơlê Quảng Bình tối ăm, rơxông mơngế Rục nôkố ôh tá xê to chiâng pêi klâng mê hên ngế ối ‘nâi mung liăn pêt kong, păn mơnăn mơnôa tiô troăng păn hên vâ pro kro mơdrŏng. Kơnôm mê, hên rơpŏng hiăng rôe châ rôe rơxế honđa, tơvi, mơdêk tơdroăng rêh ối, ai liăn ăm kuăn lăm hriâm troh tui lui.

‘’Khu râ kăn pơkuâ mâu râ, đông mô đô̆i gâk tơkăng kong Cà Xèng hiăng hiăng tŏng gum kuăn pơlê mơjiâng pro hngêi, tŏng gum tăng cheăng pêi apoăng. Ki rơhêng vâ tối mâu hơnăm achê kố, tơdroăng rêh ối dêi kuăn pơlê, ngiâ méa pơlê xiâm hiăng pơhlêh hên ing tơdroăng rêh ối rơkê troh tơdroăng rêh ối rêm hâi, tuăn ngôa rơkê hlê plĕng rế châ mơdêk, tơdroăng rêh ối tơniăn pơlê rơkê lĕm tro tâ mê nếo’’.

Troăng prôk 65 hơnăm lo ing kiâp hmố, vêh mot rêh ối ƀă pơlê pơla dêi mơngế Rục hiăng chiâng mâu tơdroăng tơƀrê kân. Nôkố, pá kơdâm chêng ngo hmốu puâ Phong Nha – Kẻ Bàng, tung thông Rục Lan,  mơngế Rục hiăng mơjiâng pơlê phâi hơtô. Mâu rơxông kuăn ‘nĕng mơngế Rục dế pơtối mâu tơdroăng ki châ tơƀrê kân ƀă tơdroăng mơ-eăm hriâm tâp, mơ-eăm pro kro mơdrŏng. Ing troăng kân tơdjêp pơlê dêi mơngế Rục – Mih Hóa, kong pơlê Quảng Bình, tơdroăng phiu ro rơnó Hơngui hiăng troh hiăng lâp lu. Troăng prôk 65 rơnó hơngui ing tơdroăng rêh ối tung kiâp hmốu troh mơjiâng pơlê phâi hơtô hiăng chiâng tơdroăng ki ai khât.