Đơ̆ng blŭng sơnăm 2025 truh dang ei, kơjă ka kao lơ̆m apŭng plĕnh teh hlôi tŏk măt lơ hloh ƀar ‘măng, pơm ăn kơjă kơ kao lơ̆m teh đak jei tŏk măt kơtang. Tơ̆ Dak Lăk, kơjă ka kao plei kro dôm năr blŭng khei 5 hlôi truh 240.000 – 260.000 hlak jên lơ̆m 1 kĭ, măt hloh 2 ‘măng pơtêng hăm sơnăm sơ̆ păng ‘nou kơjă măt hloh đơ̆ng sơ̆ truh dang ei. Kơjă tŏk măt jei tơgŭm ăn kon pơlei sơđơ̆ng jơhngơ̆m tơmơt jên jang ‘long pơtăm ou. Ƀok Nguyễn Văn Sỹ, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah choh jang sa jang ka kao Tân Thành, tơring Ea Na, apŭng Krông Ana, dêh char Dak Lăk tơbăt, dang ei Hơp tak xah đei 15 ‘nu bơngai lơ̆m khul, hăm 36ha teh pơtăm ka kao, lơ̆m sơnăm phĕ sơ̆k kro đei vă jê̆ 72 tân. Vă atŏk tơ iung kơ jăp ‘lơ̆ng, hơp tak xah hlôi tơlĕch jang ka kao kiơ̆ trong choh jang sa dăr păng tơgoăt jang hơdoi hăm hơnih mơdro sa lơ̆m tơring tĕch ăn tơmam drăm pơ yoa ăn choh jang sa, răt iŏk tơmam drăm rim bơngai lơ̆m khul.“Ƀar sơnăm tơjê̆ ou kơjă tôch hơ iă, kon pơlei hlôi vei lăng năng tông tơnăp ‘long kơ kao hơnhăk đei lơ, tơgoăt jang hơdoi pơm tơlĕch tơmam drăm hăm rim kong ty kơjă tĕch răt sơđơ̆ng”.

Kiơ̆ đơ̆ng Tiến sỹ Trương Hồng, Kơdră so chĕp pơgơ̆r Hơnih tơm Chă tơchĕng Khoa hŏk kih thuơ̆t choh jang sa Tây Nguyên, đơ̆ng rŏng hloh mơjĭt sơnăm tơjur hơnơ̆ng, Dak Lăk lăp pă vă jê̆ 1.400 ha ka kao, tơjur hloh 1.000ha pơtêng hăm sơnăm 2012. Mă lei hăm 3 sơnăm hơnơ̆ng tŏk pơđĭ kơjă tĕch păng tơdrong ‘lơ̆ng, rơvơn atŏk tơ iung ka kao Dak Lăk hlôi vih hơlơ̆k dơ̆ng:“Tơdrong rơvơn mă blŭng ‘noh kơjă tŏk măt dơ̆ng, đe ‘meh vă răt iŏk lơ hloh dơ̆ng. ‘Nou jing tơdrong rơvơn hloh vă hơmet ming choh jang sa lơ ‘long pơtăm. Mă 2, hrei ou đe tŏk bŏk lăng kơjăp trong jang choh jang sa dăr. Hăp gô pơm hơtŏk jang sa iŏk yua kơjăp hloh dơ̆ng. Mưh tơdrong hơrih sa đĭ sơđơ̆ng ‘noh kon pơlei gô lăng kơjăp hloh dơ̆ng truh tơdrtong jang pơtăm ‘long ka kao lơ̆m khei năr kơnh”.

Tiến sĩ Đặng Bá Đàn, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih tang măt Hơnih tơm Pơtrŭt choh jang sa Teh đak tơ̆ Nam Trung Bộ păng Tây Nguyên, hơlen: Ưh khan hơnhăk đei iŏk yua kơjăp găh muk drăm, trong jang pơtăm ka kao dăr oei pơjing tơring pơtăm ‘lơ̆ng ƀlep tơdrong tơchơ̆t ‘lơ̆ng Apŭng plĕnh teh - jing tơdrong kăl hloh vă gơ̆h vang chă tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe. Tơdrong mă kăl, găr plei ka kao Việt Nam (găh lơ hơdrĕch Trinitario) đei Khul jang Ka kao Apŭng plĕnh teh (ICCO) tơchơ̆t lơ̆m hơdrĕch ‘long ka kao ƀou phu hloh. ‘Nou jing trong ƀôh hơdăh vă gơ̆h pơjing đei sô-cô-la ‘lơ̆ng hăm hơnăn Việt. Tiến sỹ Đặng Bá Đàn tơbăt, lơ tơring pơtăm ka kao hrei ou đei jang kiơ̆ ƀlep khoa hŏk, jang hơdoi kơjăp hăm dih băl kơ kon pơlei hăm hơnih mơdro sa. Tơdăh yak hơtăih hloh dơ̆ng, jang kiơ̆ trong choh jang sa dăr đơ̆ng tơdrong chă tơchĕng hơlen hơdrĕch ‘long ka kao truh atŏk tơ iung lang să hơnih tĕch mơdro, ưh kơ jor ‘long ka kao gô jing ‘long pơtăm tơm ‘nao, mă kăl tơ̆ rim tơring đei teh gôh bazan tơ̆ Dak Lăk, Tây Nguyên păng Đông Nam Bộ.“Bơ̆n kăl akŏm iung jang kơtang lơ̆m chă tơchĕng hơlen khoa hŏk, đei dôm mir pơgar jang pơlong năng đơ̆ng noh lang să păng dôm trong vă jang kơtang. Mă blŭng krao hơvơn dôm hơnih mơdro sa pơm jŭk yŭk trong hơlou tơgoăt jang hơdoi hăm kon pơlei lơ̆m tơdrong jang pơtăm ‘long ka kao pơjing đei mĭnh trong jang dăr lơ̆m ou pơjing dơ̆ng đei sơđơ̆ng ăn atŏk tơ iung sơđơ̆ng, iŏk pơjing dôm tơmam drăm ou to hui kơ đei”.

Kiơ̆ đơ̆ng Khul jang Helvetas (khul jang hơdoi atŏk tơ iung tơgŭm djru) tơ̆ Việt Nam, tơdrong ‘meh vă đei ka kao tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe tôch kơ lơ mă lei lơ̆m teh đak đei tim mă truh 30% tơdrong ‘meh vă đei. Lơ hơnih mơdro sa măh drơ̆ng iŏk răt hăm kơjă măt tơdăh đei găr ka kao ‘lơ̆ng, băt hơdăh hơnih pơtăm pơm tơlĕch. Ƀok Phạm Văn Lương, Kơdră chĕp pơgơ̆r Khul jang Helvetas tơ̆ Việt Nam tơbăt, lơ̆m khei năr khul ou tơgŭm djru pơtrŭt tĕch mơdro tơmam drăm choh jang sa Việt Nam năm tơ̆ rim teh đak châu Âu păng Mi, Helvetas ƀôh hơdăh, Việt Nam kăl pơprŏ hơmet ming rim tơring pơtăm ka kao, tơgŭm djru kon pơlei găh kih thuơ̆t păng ăn tŏk iŏk kon jên vă hơmet pơ ‘lơ̆ng hơgăt teh pơtăm. Tơdrong mă ou gô tơgŭm ăn tơmam drăm đei băt hơdăh tơring pơtăm, jing “hlak vĕ” vă gơ̆h chơ tĕch mơdro tơ̆ dôm teh đak răih rơih kơtang. Ƀok Lương hơmŏ, tơdrong Khul kơdră teh đak Việt Nam pơkăp iŏk đei kơchơ̆t kơnê̆ hơtŏ hăm 0 lơ̆m sơnăm 2050 gô đei tơlĕch jang kiơ̆ hơdăh hăm rim trong bơ̆ jang tơgŭm djru trŏ lăp lơ̆m choh jang sa, păng ka kao gô đei iŏk yoa sa hơpăh vă atŏk tơ iung kơtang hloh.“ Hrei ou, rim trong bơ̆ jang đơ̆ng Teh đak tŏk bŏk tơgŭm djru kơtang lơ̆m jang kiơ̆ choh jang sa mŭk drăm dăr. Hơmŏ lơ̆m khei năr kơnh Hơnih tơm vei lăng Choh jang sa păng Cham char gô đei rim trong jang pơtho tơbăt hơdăh trong tơgŭm djru vă tơlĕch jang kiơ̆ rim trong jang dăr ka kao sơđơ̆ng hơtŏk jang sa iŏk yua kơ jăp ăn kon pơlei choh jang sa adoi nhen hơnih mơdro sa. Adoi pơm dă ƀiơ̆ pơm ‘mê̆ ‘mach kơnê̆ ăn cham char hăm tơdrong jang ka kao tơ̆ Việt Nam”.

Hăm kơjă mŭk drăm kăp gĭt, hơnih răt iŏk lang să păng tơdrong trŏ lăp hăm pơchoh trong atŏk tơ iung choh jang sa kơjăp ‘lơ̆ng, ‘long ka kao tŏk bŏk đei rơvơn hơmet pơ ‘lơ̆ng kơtang tơ̆ Dak Lăk. Mă lei, vă tơgĕch kơtang tơdrong rơvơn ou kăl vang iung jang kơtang đơ̆ng khul kơdră chĕp pơgơ̆r, hơnih mơdro sa truh tơ̆ kon pơlei choh jang sa-đơ̆ng pơprŏ tơring pơtăm, tơgŭm djru kih thuơ̆t, ăn tŏk iŏk jên jang sa truh tơ iung pơjing trong tơgoăt jang hơdoi păng trong jang choh jang sa dăr. Tơdăh jang kĕ dôm tơdrong ou, ưh khan lăp hơdrô̆ ka kao Dak Lăk, mă lei pơ đĭ hơnih jang ka kao Việt Nam gô đei rơvơn yak hơtăih plăih kơjung hloh dơ̆ng, sơkơ̆t hơdăh hơnih dơ̆ng lơ̆m hla kak choh jang sa rơgoh ‘lơ̆ng apŭng plĕnh teh.