Trong chă hơyô tơ̆ nglo jĭ đing iĕ, trăp dang 20gr, jê̆ bŏng. Lơ̆m apŭng plĕnh teh đei dang 60% drŏ nglo tơ̆ sơnăm 60 đei pơ ‘ngeh trong chă hơyô hoei kơ krê hơmơt, kơ sô̆ jĭ tŏk răh kiơ̆ sơnăm kơ na bơngai jĭ roi ‘năr roi tŏk. Pơ ‘ngeh trong chă hơ yô hoei kơ krê hơmơt đei ƀôh hiơ̆, mă khan hoei kơ tơ hli kơtang hăm jơhngơ̆m pran ră mă lei dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng chă hơ yô yua đơ̆ng jĭ pơm ăn ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng lơ truh jơhngơ̆m pran bơngai jĭ nhen pơm ăn tep ưh kơ nĭt, jơhngơ̆m ưh kơ hiôk, jĭ pơdui đunh tơdăh ưh kơ đei hơmet păng răp hơlen lăng hơnơ̆ng gô pơm ăn dôm tơdrong jĭ krê hơmơt, đei ƀôh lơ ‘noh jĭ jĭ hnăng. ‘Nâu jĭ tơdrong hơnơ̆ng đei ƀôh ưh kơ ê đơ̆ng rŏng kơ bơngai jĭ huch lơ tơdrô hơlăk ƀier, dăh mă đei yua dôm pơgang pơm kơ hret bŏng nôm. Bơngai jĭ hơyô mơmat, ƀơ̆t mă bŏng nôm đĭ ƀĕnh, ƀôh đei jĭ tơ̆ klak. Kơ plah âu, ƀak si gô hơmet tăh đing pơro đak hơyô vă tơ jur kơ hret lơ̆m bŏng nôm ăn bơngai jĭ.

Pơ ‘ngeh trong chă hơyô yơ̆ drŏ nglo oei pơm kơchĭl, tơ̆ng đak hơ yô lơ̆m bŏng nôm, pơm ăn pơrang jĭ chek lar, hơnhăk truh pơchŭng trong chă hơyô nhen jĭ bŏng nôm, jĭ trong chă hơyô, jĭ kơtăp. Đak hơyô đei pơrang gô ro tŏk hơlơ̆k tơ̆ plei lĕn, pơchŭng pham gô krê hơmơt truh hơkâu jăn. Hơdai hăm ‘noh, yua đơ̆ng mong akŏm đak hơyô đunh năr, bơngai jĭ gô đei tơmo trong chă hơyô. Mă loi ‘noh jĭ, tơdăh bơngai jĭ đei jĭ pơ ‘ngeh trong chă hơ yô mă lei ưh kơ đei hơmet, đunh năr gô pơm ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ plei lĕn hơnhăk truh hư plei lĕn athei kơdâu plei lĕn pơm kơdih đĭ chăl hơrrih.

Ƀok Lê Tấn Mẫn (85 sơnăm, oei tơ̆ apŭng Krông Nô, dêh char Dak Nông) ‘noh jĭ bơngai ƀôh hơdăh. Hơdrol ‘noh dang 4 khei, ƀok Mẫn đei ƀôh hơyô mơmat, sŏng sa ưh kơ ‘lơ̆ng mă lei ưh kơ đei năm khăm yua kơ tơchĕng akhan ‘nâu jĭ tơdrong jĭ tơ̆ sơnăm kră. Jĭ pơdui nuh 2,3 khei klĕp truh mưh pă kĕ bơih, ƀok mă tơroi hăm đe kon ba sư năm khăm. Tơdrong răm ‘noh jĭ ƀok athei răih kâp kư̆u păng plei lĕn đei ưh kơ ‘lơ̆ng kơtang athei kơdâu plei pơm kơdih. Ƀok Lê Tấn Mẫn pơma:

Ĭnh chă tơchĕng rŏ lăng ưh kơ đei tơdrong kiơ, lê̆ truh ƀơ̆t jĭ dêh bơih đe kon chơ năm tơ̆ hnam pơgang. Ƀơ̆t ‘nao răih đak hơ yô ưh kơ đei, năm kơdâu plei lĕn 3 ‘măng ‘mơ̆i mă gơh. Jĭ krê hơmơt tơdăh ưh kơ năm tơ̆ hnam pơgang hrôih gô ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng hơkâu jăn.

Kiơ̆ kơ đe ƀak si chuên khoa, mă đơ̆ng ‘nâu jĭ tơdrong jĭ đei ƀôh lơ păng tôch kơ krê hơmơt mă lei yua kơ ƀơm truh tơ̆ bŏng kơna vă đĭ đăng drŏ nglo đa kơ dơ̆ mơlâu, mă loi ‘noh jĭ bơngai jĭ kră mưh vang tơroi hăm ŭnh hnam. Đe sư đa chă pŭ kơ dih hơmĕng kơ jĭ chă klăih kơdih dăh mă chă răt kơdih pơgang brŏk hơmet. Mă lei, tơdrong pơm âu ƀônh kơ pơm ăn hiong răm kơtang. Ƀôh hơdăh nhen bơngai jĭ Nguyễn Hồng Châu (oei tơ̆ phường Thắng Lợi, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak. Mưh rim ‘măng đei jĭ, ƀok Châu đa pơih chă lơ̆m mạng tơroi găh jĭ păng chă răt kơ dih pơgang hơmet.  Mưh đei ƀôh chă hơyô mơmat ƀok pơih mạng chă hơlen dơ̆ng păng răt pơgang brŏk huch. Đơ̆ng rŏng đunh khei ‘năr, jơhngơ̆m pran ưh kơ hiôk, jur kĭ, đơ̆ng vă jê̆ 60kĭ jur 50kĭ, yuh dêh, ƀok mă chu năm tơ̆ hnam pơgang khăm ‘noh jĭ đĭ tôch kơ dêh bơih, plei lĕn ưh kơ ‘lơ̆ng, hơkâu jăn ƀok ƀĕnh kơ đak, ưh kơmăh pham. Ƀơ̆t ƀĭch tơ̆ hnam pơgang, đe ƀak si athei pơgơ̆r răih kâp kư̆t ăn kơ ƀok vă vei lăng hơkâu jăn. Yă Bùi Thị Minh Thu, hơkăn ƀok Châu, tơroi:

Sư tôch kơ ‘nhoen năm khăm jĭ, sư ‘noh jĭ lĭnh jĭ rơka mă lei ‘nhoen kơ năm khăm jĭ kơna dang 20 sơnăm kơ âu sư nŏng chă hŭt jên năm răt lơ kơ loăi pơgang brŏk huch. Ŭnh hnam đei akhan ră mă lei sư akhan trong chă hơyô sư mă khan tih ră mă oei sơđơ̆ng, sư ưh kơ băt gô ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh plei lĕn, ŭnh hnam lơ ‘măng akhan mă lei kŭm ưh kơ chu năm khăm.

Dang ei, dôm bơngai jang khoa hŏk oei tam mă sơkơ̆t hơdăh tơdrong tơm pơm ăn đơ̆ng jĭ pơ ‘ngeh trong chă hơyô tơ̆ drŏ nglo. Mă lei tơdrong tơm pơm ăn ƀôh lơ ‘noh yua đơ̆ng tơdrong kră pơm tơ jur nội tiết tố drŏ nglo. Mưh đei jĭ, pơ ‘ngeh trong chă hơyô gô pơm ăn kơhret lơ̆m trong chă hơyô păng bŏng nôm pơm ăn ưh kơ ‘lơ̆ng nhen: hơyô mơmat, jĭ hnăng, hơ yô lơ ‘măng, hơ yô ưh kơ đĭ păng dôm tơdrong đei jĭ nhen pơchŭng trong chă hơyô, ưh kơ ‘lơ̆ng plei plĕn... Đei lơ bơngai jĭ, mưh truh tơ̆ hnam pơgang khăm, ƀak si athei răih mă lei bơngai jĭ pơjăng yua hli kơ răih gô pơm ăn jĭ jăn, ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơhngơ̆m pran păng apĭnh ƀak si chih hla ar pơgang brŏk tơ̆ hnam huch mă ưh kơ băt thoi âu, pơgang hơmet pơ ‘ngeh trong chă hơyô nhen săng 2 păh măt, pơgang sa roi ƀơm kơtang ‘noh ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng roi lơ, mă loi ‘noh pơm ăn ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh plei nuih...Ding truh jĭ dêh bơ̆ih ‘noh ưh pă kĕ pran vă răih yua kơ jĭ hlôi pơm ăn pơchŭng, hư plei lĕn. Ƀak si  Nguyễn Ngọc Hoàng, Kơdră Khoa hơmet jĭ plei lĕn - Trong chă hơyô Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, tơbăt:

Jĭ pơ ‘ngeh trong chă hơyô tơ̆ drŏ nglo pơm ăn ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng tôch kơ lơ truh tơdrong arih sa, pơm ăn bơngai jĭ ưh kơ gơh tep, ưh gơh jang yua kơ lăp bơngơ̆t truh tơdrong chă hơyô, ‘noh jĭ tơdrong hơrih sa. Mă 2, jĭ gô pơm ăn jĭ roi dêh tơdăh bơngai jĭ pơm pơ hơi gô hơnhăk truh hư plei lĕn, tơtăm hloh  hrei ‘nâu ‘noh lơ bơngai jĭ lăp oei tơ̆ hnam huch pơgang hăm đon tơchĕng huch pơgang gô pơm jĭ pơplei mă ưh kơ chu năm khăm dăh mă năm khăm ưh kơ ƀlep ƀak si chuên khoa kơna tơdrong hơmet ưh kơ truh trong. Yua thoi noh, mưh chă ƀôh jĭ, kon pơlei athei năm tơ̆ ƀak si chuên khoa hơmet jĭ plei lĕn - trong chă hơyô vă đei pơtho tơƀôh, hơmet ‘lơ̆ng.

Pơ ‘ngeh trong chă hơyô tơ̆ drŏ nglo gô pơm tơiung jing lơ tơdrong jĭ krê hơmơt nai. Kơlih thoi noh, mưh ƀôh hơkâu đei ƀôh lơ tơdrong ưh kơ hiôk ‘noh jĭ vă khan tơƀôh ăn tơdrong jĭ đơ̆ng pơ ‘ngeh trong chă hơ yô, bơngai jĭ kăl kơ tơtĕnh năm tơ̆ hnam pơgang. Ƀơ̆t doh đe ƀak si chuên khoa gô pơgơ̆r hơlen lăng tơdrong tơiung jĭ păng tơƀôh trong hơmet mă lăp. Tơdrong ‘nâu tơgŭm jĭ dă ƀiơ̆ kơ đei dôm tơdrong jĭ krê hơmơt.

Trong hơmet păng dôm tơdrong kăl kơbăt mưh hơmet păng tang găn jĭ pơ ‘ngeh trong hơyô

Pơ ‘ngĕh trong chă hơyô ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ đei đunh dar deh mă lei sư pơm tơlĕch lơ tơdrong răm hăm jơhngâm pran bơngai jĭ, mă loi hăm dôm bơngai jĭ đa lăng pơhơi, ưh đei hơmet tơtom pơm ăn tơdrong jĭ jing tôch krê hơmơt. Vă tơgŭm ăn bơngai jĭ kŭm nhen kon pơlei băt hơdăh ƀiơ̆ tơdrong jĭ ‘nâu, ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng, Kơdră Khoa hơmet jĭ plei lĕn – Trong chă hơyô Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơl tơblang dôm nơ̆r apinh đơ̆ng nhôn:

-Apinh ƀak si roi tơbăt tơdrong kiơ pơm tơlĕch jĭ pơ ‘ngeh trong hơyô păng tơdrong jĭ ‘nâu ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh jơhngâm pran thoi yơ?

-Ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng: Tơ̆ bơngai drŏ nglo bơ̆n đei đing hơyô jê̆ bŏng. Mưh chă hơyô, đak yô gô lĕch kiơ̆ đing ‘nâu. Mưh sor roi ‘lŏ, đing hơyô roi tih, pơ ‘ngĕh, yoa drŏ nglo roi kră, nồng độ testosterone roi jur pơm ăn tế bào tơ̆ đing hơyô pơpông roi tih. 50 sơnăm gô tŏk 40%, 60 sơnăm ‘nŏh 50% păng 90 sơnăm ‘noh 100%. Vă rim bơngai drŏ nglo 90 sơnăm đei tơdrong jĭ pơ ‘ngeh đing hơyô ngăl. Tơdrong jĭ sư pơm ăn bơngai jĭ năm ‘nglăih kâu 1 kơmăng đơ̆ng 3 – 4 vât, jing ưh kơ gơ̆h tep, đơ̆ng noh ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ huyêt ap, hơyô đak sĭk… Tơdrong ‘nglăih kâu hơnơ̆ng lơ ‘măng lơ̆m năr sư pơm ăn bơngai jĭ lăp pôm tơtăm truh tơdrong chă yô đĕch, tơdrong arih xa pă đei hiôk rơhău kiơ. Jĭ oei pơm ăn đak yô kơchil đom lơ̆m bŏng, bơngai jĭ năm chă hơyô athei gơgrĕn ‘mơ̆i, jing đei jĭ lơ̆m bŏng, đak hơyô đom tơ̆ noh lê̆ đunh jing đei hơga tơ̆ trong hơyô. Kơchĭl oei pơm tơlĕch jĭ pơchŭng đuh, pơm ăn đak hơyô blai mât tơ̆ plei lĕn jing đei plei lĕn rơmơ̆n, păng hlôi đei lơ tơdrong jĭ tôch krê lôch yoa jĭ plei lĕn ăl.

- Mưh đei jĭ, bơngai jĭ đa ƀôh thoi yơ hă ƀak si?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng: Tơdrong đei ƀôh vă kơ bơ̆n băt đei jĭ blŭng a ‘nŏh kơchĭl đing hơyô, mưh ‘nglăih kâu athei gơgrĕn, hơyô mơmat, đak hơyô ưh kơjăng. Mă 2 pơm ăn bơngai jĭ hơnơ̆ng ‘mĕh hơyô, chă hơyô lơ ‘măng tơ̆ kơmăng, hơyô jĭ… Mă 3, đơ̆ng rŏng kơ hơyô lơ̆m trong đing hơyô bơngai jĭ oei đei đak, ưh hiôk rơhău kiơ. Dôm tơdrong ‘nâu nhen thoi jĭ tơ̆ đing hơyô, jĭ lơ̆m bŏng ‘năi kơna athei jăh năm tơ̆ ƀak si vă khăm hơlen, băt hơdăh. Mă lei hăm dôm bơngai jĭ đĭ kră bơih mưh ƀôh thoi âu ‘nŏh ưh jor đei tơdrong jĭ trong hơyô âu hloi.

-Tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên đei dôm trong hơmet ăn bơngai jĭ pơ ‘ngeh trong hơyô thoi yơ hă ƀak si?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng: Hrei ‘nâu tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên đei lơ trong hơmet nhen răih pơih, răih kăt tơ̆ lăm, răih hăm tia lazer... Kiơ̆ đơ̆ng bơngai jĭ thoi yơ gô đei trong hơmet lăp, hăm khul ƀok thây pơgang đei pơtho hŏk hơgei ngăl. Đei bơngai lăp răih hơmet ƀônh đĕch, lăp pơih trong vă bơngai jĭ gơ̆h hơyô hiôk hian đech, đei bơngai athei răih hơmet tôch mơmat, đei bơngai athei răih bŏng hloi vă gơ̆h dŏng bơngai jĭ păng đei bơngai athei răih tơ̆ plei lĕn vă gơ̆h dŏng arih bơngai jĭ, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh hơmet jĭ tơ̆ trong hơyô dơ̆ng.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă yă kiơ hăm kon pơlei vă tang găn, kŭm nhen hăm dôm bơngai oei đei jĭ, kăl băt tơdrong kiơ ưh?

- Ƀak si Nguyễn Ngọc Hoàng: Mưh ƀôh đei tơdrong jĭ sư ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơdrong arih xa, kon pơlei athei jăh năm khăm tơ̆ hnam pơgang hloi, mă loi tơ̆ dôm anih đei ƀak si juăt khăm hơmet jĭ tơ̆ trong hơyô. Mưh đĭ băt jĭ bơih, vă tang găn dôm tơdrong krê đơ̆ng jĭ, bơngai jĭ gô iŏk đei lơ nơ̆r roi tơƀôh găh trong hơmet. Kăl đei trong arĭh xa, bơ̆ jang, nhă đak, pơtâp hơkâu jăn mă lăp. Hăm tơdrong sŏng xa, dôm bơngai jĭ pơ ‘ngĕh trong hơyô lê̆ gan xa dôm kơloăi ‘nhĕm ƀrê, nhă đak tra, et ƀier, hơlăk, et hât yoa mưh yoa dôm tơmam âu sư pơm ăn đing trong hơyô ƀônh pơpông tih. Tơ̆ kơmăng nhă đak tŏ sĕt ƀiơ̆, til pơgê đunh băl dang 2 jơ nhă 1 vât, nhă hơnơ̆ng dang 200ml, nhă truh 6-7 jơ kơmăng ‘nŏh pơdơ̆h vă da ƀiơ̆ kơ ‘nglăih kâu tơ̆ kơmăng.

-Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!