Jô̆ păh lăp rim năr, Khoa Vật lý trị liệu – Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên sơng iŏk hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn ăn kơ dang 100 – 120 ‘nu bơngai jĭ. Găh lơ ‘noh dôm bơngai jĭ yua đơ̆ng pơ̆k gre, jĭ rơka; dôm tơdrong jĭ kơ̆l ‘ngok, jĭ kơting, bŭk kơting rŏng, pham bluh tŏk tơ̆ ‘ngok... Ƀak si ĩ CKI. Huỳnh Văn Lộc, Kơdră khoa Vật lý trị liệu - Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơbăt:

Hrei ‘nâu, Khoa hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn hlôi đei tôm bơ̆n kơmăy kơmŏk pơyua ăn hơmet ăn bơngai jĭ. Khoa tŏk bŏk khăm păng hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn ăn bơngai jĭ đơ̆ng dôm khoa lơ̆m hnam pơgang vă veh ver kơ đei ƀôh dôm tơdrong jĭ plơ̆ng nhen: rơka ôm, sĕch hŏnh, hơrăng kơting, jo jăn đơ̆ng pơ̆k ....Mă lei, oei kăl kơ hơmet ăn dơ̆ng bơ̆n kơmăy kơmŏk ‘nao nhen kơmăy lăng ‘ngok, kơmăy rô bốt hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn kŭm nhen pơtho hơtŏk ‘lơ̆ng jang hơgei ăn khŭl y ƀak si vă pơm lăp ‘meh vă hơ met pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn roi ‘năr roi ‘lơ̆ng đơ̆ng bơngai jĭ.

Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn ƀlep trong hơnhăk ăn đei yua tôch kơ tih ăn bơngai jĭ, ưh khan lăp tơplih ‘lơ̆ng tơdrong pran jăng đơ̆ng rŏng kơ hơmet jĭ mă oei tơ jur tôch ai dôm tơdrong jĭ gô đei ƀôh.

Ƀok Trần Văn Hằng (oei tơ̆ xăh Hòa Thắng, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, Dak Lak) đei pham tŏk bluh tơ̆ ‘ngok năm kâp kư̆u tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Đơ̆ng rŏng kơ hơmet, mă đơ̆ng vei đei hơkâu jăn ră mă lei dôm tơdrong pran lơ̆m hơkâu nhen sŏng sa, năm vih vơ̆t, chă pơyơ̆ng... ƀok Hằng tam mă gơh pơm kơdih mă athei đei bơngai ŭnh hnam tơgŭm. Đei đe y ƀak si pơtho tơƀôh, ŭnh hnam ba ƀok truh tơ̆ khoa Vật lý trị liệu - Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn vă pơtâp. Đơ̆ng rŏng hloh 1 khei hơdrin pơtâp, jơhngơ̆m pran ƀok Hằng hlôi đei ƀôh ‘lơ̆ng. Yă Hoàng Thị Diệu, hơnăn bơngai jĭ Trần Văn Hằng tơroi:

Ƀĭch hơmet tơ̆ khoa Ngoại Thần kinh ƀok jĭ dêh, jĭ prăt năr prăt măng ưh kơ gơh tep. Ƀok pơma ưh kơ gơh, ƀĭch kơtă hưnih, jơ̆ng ti păh ‘ma ưh kơ gơh tơdrŏ. Truh dang ei đơ̆ng rŏng hloh 1 khei hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn, jơ̆ng ti păih ‘ma đĭ gơh tơdrŏ kơ chôt yon, lăng băt đei tôch kơ lơ. Tơdrong jĭ đĭ păi bơih păng đei ƀôh tơplih tôch kơ ‘lơ̆ng.

 Mĭnh ‘nu bơngai lei lăi nai ‘noh bơngai jĭ Chu Thị Huyền, oei tơ̆ xăh Ea Wuăng, apŭng Krông Pắc, Dak Lak. Đơ̆ng rŏng 1 khei ‘năr hơmet yua đơ̆ng pơ̆k kơ gre, mŏ tơƀơ̆p tơdrong jĭ găh nơnăm, jơ̆ng yak vih vơ̆t mơmat, ưh kơ gơh kơchôt yon. Đơ̆ng rŏng 1 khei pơtâp hơkâu jăn, mŏ Huyền lăng ƀôh đei yua rơđăh đơ̆ng trong hơmet âu. Mŏ Huyền tơroi:

Tơdrong jĭ ĭnh dă ƀiơ̆ tôch kơ lơ. Gơnang đơ̆ng đe ƀak si đĭ jơhngơ̆m hlôi tơgŭm bơngai jĭ đei ‘meh pơtâp. Hơdrol kơ năm tơ̆ âu jơ̆ng tŏk bŏk năm jơ̆l khơ̆ jơ̆l khơ̆, kơ chôt tôch kơ mơmat. Đơ̆ng rŏng hơmet dang 1 giĕng ‘noh tơdrong năm vih vơ̆t đĭ ƀônh ƀŏ ƀiơ̆.

Vă bơngai jĭ đei klăih hrĕnh păng tang găn dôm tơdrong jĭ, dôm ƀai pơtâp hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, hơkâu jăn gô đei ƀak si păng bơngai jang ki thuơ̆t hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran pơm hơdrô̆ ăn rim bơngai jĭ mơ̆ng lơ̆m hơkâu, jơhngơ̆m pran. Dôm trong hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran đei yua ‘noh: dôm ƀai pơtâp tơ̆ kơ dih bơngai jĭ păng dôm ƀai pơtâp hăm tơmam tơgŭm păng tơgŭm bơngai jĭ sơđơ̆ng găh jơhngơ̆m đon, yak hloh khei ‘năr mơmat tat đơ̆ng jĭ jăn păng pơtho tơƀôh trong jang ăn bơngai jĭ mưh kăl.

Hrei ‘nâu, tơdrong hơmet jĭ jăn đei lơ tơdrong tơplih, kơsô̆ bơngai jĭ kăl đei hơmet pơ ‘lơ̆ng roi lơ nhen đơ̆ng: pơ̆k gre, jĭ plei nuih, pơ̆k đơ̆ng pham tŏk, tơdrong jĭ ưh đei tơpoh, sem brem... mă lei dôm anih khăm hơmet jĭ dang ei ‘nao pơm lăp đơ̆ng 15-20% tơdrong ‘mĕh vă hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn đơ̆ng bơngai jĭ, 80% oei đei dơ̆ng athei gơnơm đơ̆ng tơpôl. Kŭm hăm tang găn păng hơmet jĭ, hơmet pơ ‘lơ̆ng ming jĭ hơyak mă 3 lơ̆m tơdrong jang pơgang chăl ‘nao. ‘Nâu jĭ 1 tơdrong pơtâp pơhrăm đei lơ hơyak vă tơgŭm ăn bơngai jĭ gơ̆h đei dơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn ‘lơ̆ng đơ̆ng rŏng kơ pơ̆k rơka, jing ưh pran jăng. Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn kăl đei bơ̆ jang hơdoi hăm tang găn păng hơmet jĭ. Tơdrong tơm ‘nŏh vă tơgŭm đei yoa ‘lơ̆ng ƀiơ̆ ăn bơngai jĭ đei dơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn ‘lơ̆ng, tơgŭm ăn bơngai jĭ gơ̆h oei xa hơdai ‘lơ̆ng hăm tơdrong tơplih, gơ̆h arih, pơvih pơvăn kơdih gơnơm đei tơdrong tơgŭm đơ̆ng bơngai nai, huei jing tơdrong pŭ trăp hăm hnam tơnŏ păng tơpôl; Ƀơm ‘lơ̆ng truh đon tơchĕng đơ̆ng bơngai jĭ, tơgŭm ăn đe sư lăng ƀôh tơpôl roi ‘lơ̆ng hơiă ƀiơ̆, đei jơhngâm đon hiôk rơhău, da ƀiơ̆ kơhret jơhngâm, tơtŏ jơhngâm lơ̆m tơdrong jang păng arih xa.

Gơ̆h pơma, hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hơnhăk ba lơ tơdrong đei yoa, tơgŭm tôch ‘lơ̆ng ăn tơdrong hơmet jĭ, găn ƀiơ̆ jĭ đei hơlơ̆k dơ̆ng đơ̆ng rŏng kơ hơmet. Mă lei, vă hơmet pơ ‘lơ̆ng ming jơhngâm pran, hơkâu jăn đei yoa ‘lơ̆ng, bơngai jĭ athei pơm kiơ̆ mă trŏ nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀak si, adrin pơtâp pơhrăm păng athei năm hơmet tơ̆ anih jang pơgang đei ư hơnhang, jang gơ̆h vă gơh đei khăm hơlen, pơtho tơƀôh trong pơtâp mă lăp.

Nhen đei tơroi tơ̆ kơpal hei, tơdrong hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn tôch gĭt kăl, tơgop pơm hơtŏk tơdrong đei yoa mưh hơmet jĭ, găn ƀiơ̆ tơdrong jĭ đei hơlơ̆k dơ̆ng đơ̆ng rŏng kơ hơmet. Vă băt hơdăh ƀiơ̆ dôm tơdrong ƀơm truh pơtâp, hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn lơ̆m tơdrong hơmet jĭ, nhôn pơma nuh hăm ƀak si CKI. Huỳnh Văn Lộc, Kơdră vei lăng khoa Vật lý trị liệu – Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

-Ƀai si ăi yoa kiơ mă kăl pơtâp hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hăm bơngai jĭ hă? Dôm bơngai yơ kăl đei hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hă ƀak si?

-Ƀak si CKI. Huỳnh Văn Lộc: Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn ăn bơngai jĭ vă tang găn tơdrong jo jăn mă bơngai jĭ gơ̆h tơƀâp lơ̆m tơdrong hơmet jĭ rơka, pơ ‘ngĕh tơsŏh yoa đak khoak đom, teo cơ, hơrăng khơp… Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn vă tơiung ming dôm tơdrong oei pran jăng đơ̆ng bơngai jĭ, tơgŭm ăn đe sư gơ̆h vei lăng kơdih, gơ̆h pơpơ̆ hơkâu, yak vih vât, gơ̆h pơma xa păng vang tơgŭm pơm tơplih đon tơchĕng đei trong oei xa lăp ‘lơ̆ng đơ̆ng tơpôl hăm bơngai jĭ jo jăn kŭm nhen pơm hơtŏk anih jang, chă tơdrong jang vă bơngai jo jăn gơ̆h mât hơdai hăm tơpôl.

Đĭ đăng bơngai jĭ, bơngai jo jăn pơmat tat găh yak vih vât, pơma, mơ̆ng, lăng; dôm bơngai sem brem; bơngai jĭ đei tơdrong tơplih hlĭch ưh ê; bơngai jĭ hơving, jĭ kren xa; bơngai jĭ ưh jăng lơ̆m hơkâu nhen plei nuih rơmơ̆n, plei lĕn ưh jăng, dui jơhngâm ưh kĕ…kăl đei hơmet ming pơ ‘lơ̆ng ngăl. 

- Apinh ih tơroi truh dôm ki thuơ̆t hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hrei ‘nâu thoi yơ năng?

-Ƀak si CKI. Huỳnh Văn Lộc: Hrei ‘nâu, dôm ki thuơ̆t pơtâp, hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn tôch lơ, ‘nŏh jĭ dôm ki thuơ̆t gơ̆h tơmât lơ̆m hơkâu bơngai jĭ nhen răih hơmet ming, dôm tơmam tơgŭm nhen măt mĭl, kơmăy mơ̆ng lơ̆m đon, kơmăy pơih nơ̆r păng dôm ki thuơ̆t ưh đei tơmât lơ̆m hơkâu nhen pơhrăm pơma, hơmet jơhngâm đon, pơtâp pơpơ̆ hơkâu, pơtâp nơnăm. ‘Ngoăih kơ ‘noh, dôm ki thuơ̆t tơgŭm ăn bơngai jĭ gơ̆h mât hơdai hăm tơpôl nhen pơtho pơhrăm gĭt kăl, roi tơƀôh tơdrong jang, hơmet ming anih jang, pơm trong…

- Apinh ƀak si roi tơbăt tơdrong đei yoa đơ̆ng hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hrôih năng? Tơdăh bơngai jĭ pơtâp ưh trŏ sư ƀơm ưh ‘lơ̆ng thoi yơ hăm tơdrong hơmet pơ ‘lơ̆ng păng tang găn jĭ đei hơlơ̆k dơ̆ng, đơ̆ng rŏng kơ hơmet hă ƀak si?

-Ƀak si CKI. Huỳnh Văn Lộc: Hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn hrôih hăm bơngai jĭ gô tơgŭm ăn đe sư huei kơ jo jăn lơ̆m khei ‘năr hơmet jĭ, đơ̆ng nŏh gô tơgŭm ăn bơngai jĭ klăih hrĕnh ƀiơ̆. Đĭ đăng bơngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ dôm ‘măng hơmet kăl đei năm khăm hơlen năng rim tơdrong lơ̆m hơkâu jăn, nhen tơdrong pơpơ̆ hơkâu, yak vih vât, tơdrong hue lăng, mơ̆ng, pơma, đon tơchĕng. Đơ̆ng noh đe ƀak si gơ̆h băt kăl hơmet yă kiơ ăn bơngai jĭ, dôm tơmam vă hơmet, roi tơƀôh tơdrong jang tơdăh kăl.

Mưh bơngai jĭ pơtâp pơhrăm ưh kơ trŏ gô pơrăm roi dêh hlŏh dơ̆ng ăn bơngai jĭ kơna bơngai jĭ kăl đei ƀak si khăm mă hơlen păng pơm kiơ̆ mă trŏ trong hơmet đơ̆ng ƀak si tơlĕch.

-Vă hơtŏk tơdrong đei yoa đơ̆ng hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn ăn bơngai jĭ athei tơrek truh dôm tơdrong kiơ hă ƀak si?

-Ƀak si CKI. Huỳnh Văn Lộc: Vă hơtŏk tơdrong đei yoa đơ̆ng hơmet pơ ‘lơ̆ng jơhngâm pran, hơkâu jăn ăn bơngai jĭ athei pơm kiơ̆ mă trŏ nơ̆r pơtho đơ̆ng đe ƀak si, khŏm pơm kiơ̆ dôm tơdrong pơtâp đei tơlĕch lơ̆m khei ‘năr hơmet jĭ, kơchăng pơma nuh hăm đe ƀak si găh tơdrong jĭ jăn kơdih kŭm nhen dôm tơdrong ‘nao đei lơ̆m khei ‘năr hơmet jĭ, pơtâp pơhrăm, đơ̆ng noh kơchăng ƀiơ̆ mưh hơmet jĭ. Găh noh dơ̆ng, athei song xa, pơtâp,ngôi pơdơ̆h mă lăp, trŏ khoa hŏk păng năm khăm hơlen dơ̆ng kiơ̆ năr pơkă vă gơ̆h đei yoa ‘lơ̆ng.

Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!