Klak rơkăh ‘noh jĭ 1 păh găh trong klak kơ kon bơngai. Jĭ klak rơkăh ‘noh jĭ tơdrong klak rơkăh đei jĭ yua đơ̆ng kơ chĭl lơ̆m đing klak hơnhăk truh pơchŭng. Pơ rang akŏm tŏk hrĕnh, pơm ăn kơ klak rơkăh đei jĭ, pơ ‘ngeh păng mong bĕnh đuh. Tơdăh ưh kơ đei tơ tĕnh ba truh tơ̆ hnam pơgang vă hơmet, klak rơkăh gô đei pơchăh.

Bơngai jĭ Lại Văn Tưởng, 35 sơnăm oei tơ̆ xăh Dlie Ya, apŭng Krông Năng, dêh char Dak Lak đei jĭ klak tăp dăr kơ klŏk, đơ̆ng rŏng kơ ‘noh jĭ jur tơ̆ klak păih ‘ma. Blŭng a, ƀơ̆t đei ƀôh jĭ, ŭnh hnam kŭm hlôi ba bơngai jĭ năm tơ̆ hnam pơgang jê̆ hnam vă khăm mă lei ưh kơ chă ƀôh đei jĭ klak rơkăh. Truh ƀơ̆t  jĭ ưh kơ ƀôh dă ƀiơ̆, bơngai jĭ đei ba truh tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ‘noh ƀak si hơlen lăng akhan jĭ klak rơkăh kăl athei răih. ‘Nhŏng Lại Văn Tưởng tơroi:

“Ĭnh đei jĭ dơh, jĭ dơh, jĭ nhơ nhĭng, năm tơ̆ apŭng Krông Năng khăm siêu âm ‘noh ƀak si khăm ưh kơ ƀôh đei jĭ, ƀak si akhan 1,2 năr tơdăh jĭ dơ̆ng ‘noh khăm ming dơ̆ng. Đơ̆ng rŏng ‘noh ĭnh năm tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên khăm siêu âm, hơlen lăng pham ‘noh akhan tŏk ƀuih klơm, klơm đei rơmă lơ, tŏk rơmă pham păng ƀak si tam mă chă ƀôh tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ klak rơkăh. Brŏk huch pơgang 3 năr đơ̆ng rŏng năm tơ̆ Buôn Hồ vă khăm ‘noh ƀak si akhan jĭ klak rơkăh păng athei ĭnh năm tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên vă răih. Ƀơ̆t truh tơ̆ hnam pơgang, ĭnh đei phĭn rup, hơlen lăng phĭn MR păng ƀak si kơdră khoa năm apĭnh păng kơ tĭt lơ̆m klak ƀôh jĭ kơna ƀak si athei răih. Răih truh dang ei đei 3 năr  ‘nâu ƀôh dă ƀiơ̆ bơih.”

Bơngai jĭ nai ‘noh Nguyễn Văn Tiến, 43 sơnăm oei tơ̆ phường Tân Tiến, pơlei tơm Buôn Ma Thuột. Hơdrol kơ đei ba tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên vă răih jĭ klak rơkăh, bơngai jĭ hlôi đei jĭ lơ năr, năm khăm tơ̆ dôm hơnih jang pơgang mă lei oei ưh kơ chă ƀôh đei jĭ klak rơkăh. Truh ƀơ̆t jĭ tôch kơ dêh, đei ba năm tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên păng đe ƀak si hơlen lăng bơngai jĭ đei pơchăh klak rơkăh athei răih hloi. Pŭn ai Tiến đei ba truh tơ̆ hnam pơgang tơtom, răih đang hiôk, tơdăh hiơ̆, pơchăh klak rơkăh pơdui đunh gô pơm ăn hiong răm ưh băt liơ, ƀơ̆t lăp gô lôch. ‘Nhŏng Nguyễn Văn Tiến pơma:

 “Tơ̆ hnam ĭnh đei jĭ hơkăn ĭnh chơ năm hơmet, năm ƀak si siêu âm 2 ‘măng păng tơbăt ưh kơ đei jĭ klak rơkăh, đơ̆ng noh ‘noh đei jĭ dêh ‘noh huch 2,3 găr pơgang oei jĭ ‘mơ̆i. Đơ̆ng rŏng ‘noh đei chơ truh tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên ‘noh ƀak si tơbăt klak rơkăh đĭ pơchăh păng athei răih hloi. Đơ̆ng rŏng kơ răih ‘noh jơhngơ̆m jăn ĭnh đĭ hmă, ‘lơ̆ng păng pran ƀiơ̆.”

Kiơ̆ kơ ƀak si Trần Thế Vinh, Khoa Ngoại tổng hợp, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, tơdrong tơm pơm ăn jĭ klak rơkăh ‘noh jĭ yua đơ̆ng kơchĭl lơ̆m klak rơkăh, pơ pông dôm pơ plei pham tơ̆ hơ la niêm mạc. ‘Ngoăih kơ ‘noh tơdrong tơm pơm ăn kơ chĭl oei yua đơ̆ng tơmo ĭch, tơmma, pơ plei đơ̆ng klak rơkăh dăh mă klak tôch. Tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ klak rơkăh tôch kơ lơ, pơ mơ̆ng lơ̆m jơ năr đei ƀôh jĭ blŭng, mă lei hmă hmă ‘noh bơngai jĭ đa jĭ klak păih ‘ma, kŭm đei bơngai pơ tơm jĭ tơ̆ hơla kơtơh, jum dăr kơ klŏk đơ̆ng rŏng ‘noh mă pơ pôi jĭ tơ̆ klak păih ‘ma. Jĭ nhơ nhĭng hơnơ̆ng păng roi dêh. Hui jĭ dơ̆h, jĭ dơh. Jĭ klak chroh, ĭch krang đei mơ̆n, klak đa hơrăng păng jĭ mưh bơ̆n pel. Jĭ klak rơkăh gô pơm ăn dôm tơdrong jĭ kơtang nhen: pơchăh klak, blai đuh lơ̆m klak, pơm ăn jĭ pơchŭng lơ̆m klak, pơchŭng pham... păng gô hơnhăk truh lôch tơdăh ưh kơ đei hơlen lăng ƀlep păng răih tơtom. Ƀak si Trần Thế Vinh tơbăt:

 “Jô̆ păh lăp 1 năr Khoa ngoại tổng hợp iŏk hơmet păng răih ăn kơ 5 ‘nu jĭ klak rơkăh, đei năr tŏk truh 10 ‘nu. Jĭ klak rơkăh ‘noh jĭ tơdrong jĭ klak dei dei đa tơ ƀơ̆p, tơdrong đei jĭ đa ƀôh ưh kơ ‘meh sŏng sa, yuh păh lăp, mă loi ‘noh jĭ tơ̆ klak păih ‘ma kơna năm dôm hnam pơgang jê̆ hloh vă khăm păng răp hơlen lăng.”

Ƀak si Trần Thế Vinh tơtă jĭ klak rơkăh găh lơ ‘noh yua đơ̆ng kơ chĭl lơ̆m klak, bơngai jĭ ưh kơ gơh hơvơ̆l hăm jĭ klak hmă, yua kơ đei 1,2 ‘nu bơngai jĭ ƀơ̆t đei dôm tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ klak rơkăh păng đei hloi ĭch chroh, hăk, đơ̆ng noh chă akhan kơdih đei jĭ klak đang kơ ‘noh chă răt kơdih pơgang huch, thoi noh tôch kơ krê hơmơt. Mưh đei dôm tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ klak rơkăh, bơngai jĭ athei năm tơ̆ dôm hnam pơgang joăt kơ khăm, hơlen lăng chă ƀôh hrôih vă đei hơmet tơtom.

Dôm nơ̆r tơtă đơ̆ng ƀak si mưh jĭ klak rơkăh

Dôm tơdrong jĭ đei ƀôh mưh jĭ klak rơkăh pha ra băl kơna tôch pơmat vă gơ̆h băt păng gơ̆h khăm hơlen trŏ đơ̆ng blŭng hloi. Yoa thoi nŏh đei lơ bơngai jĭ pơchăh klak rơkăh, pơm tơlĕch lơ tơdrong krê. Ƀak si Trần Thế Vinh – jang tơ̆ Khoa Ngoại tổng hợp, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên tơlĕch 1,2 nơ̆r tơtă kiơ̆ đơ̆ng tơdrong apinh jet tơ̆ hơla âu.

-Ƀak si ăi, klak rơkăh ‘nŏh yă kiơ? Tơdrong băt jĭ klui păng ưh đei hơmet hrôih mưh jĭ klak rơkăh sư pơm tơlĕch dôm tơdrong krê thoi yơ?

-Ƀak si Trần Thế Vinh: “Klak rơkăh kiơ̆ tơdrong đei hŏk ‘nŏh jĭ tơdrong ưh jăng ƀât anih tơƀưh klak kră hăm klak ‘lơ̆p, đơ̆ng noh sư jing đei klak rơkăh. Akhan klak rơkăh ră mă lei mă tơpă ưh kơ sĭ klak rơkăh. Sư đei 1,2 tơdrong đei yoa ‘năi. Ưh đei pơm pơhach tơmam mă lei sư đei 1,2 tơdrong tôch đei yoa nai ăn tơdrong tơchĕng hơlen. Hăm tơdrong jĭ klak rơkăh ‘nŏh jĭ 1 tơdrong jĭ đa đei dang ei, dang ei hloi, ‘nŏh jĭ tơdrong klak rơkăh pơ ‘ngĕh tơdăh bơ̆n ưh kơbăt hrôih, hơmet tơtom ‘nŏh gô pơm tơlĕch tơdrong krê tôch dêh. Yoa jĭ Hnam pơgang jăl mă hơtuch kơna đei ƀôh lơ bơngai jĭ klak rơkăh pơchăh. Lơ bơngai năm hơmet klui, hnam pơgang ưh jăh chơ ba jing pơm ăn bơngai jĭ klak rơkăh pơchăh, pơm tơlĕch lơ tơdrong pơmat tat, nhen: khei năr hơmet đunh, đei tơdrong krê đơ̆ng rŏng kơ răih, đuh pơ ‘ngĕh ƀât rơka răih, kơchĭl klak đơ̆ng rŏng kơ răih, ƀât lăp đei dơ̆ng tơdrong krê nai đơ̆ng rŏng kơ klak chĭl. Đĭ đăng dôm bơngai jĭ klak rơkăh pơchăh ƀônh đei jĭ ôm lơ̆m klak, đang kơ ‘nŏh jĭ hrơm mât lơ̆m pham, jing pơm ăn bơngai jĭ lôch. Yoa thoi nŏh bơngai jĭ athei đei khăm, hơlen trŏ păng hơmet kiơ̆ trong đei tơlĕch”.

- À, ƀak si ăi, jĭ klak rơkăh yoa đơ̆ng yă kiơ păng bơngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ răih hơmet kăl vei lăng thoi yơ?

-Ƀak si Trần Thế Vinh: “Kiơ̆ tơdrong tơchĕng hơlen mă lơ ‘nŏh yoa hơga ich krang klĕl chĭt găn klak rơkăh. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh yoa 1,2 tơdrong nai hai. Yoa thoi nŏh, tơdrong vă tang găn hơdrol ưh kơ đei, hmă hmă chă năm khăm kơdih mưh ƀôh lơ̆m klak jĭ đĕch mă gơ̆h băt. Oei tơdrong vei lăng bơngai jĭ đơ̆ng rŏng kơ răih, dôm bơngai năm hơmet tơ̆ hnam pơgang hrôih, đơ̆ng rŏng kơ răih jĭ tôch ƀônh klăih. Đơ̆ng rŏng 24 jơ, bơngai jĭ gơ̆h iung oei păng chă yơyak, gơ̆h sŏng xa thoi hmă dơ̆ng, tơplih ƀăng, huch pơgang rim năr, đơ̆ng 3 truh 5 năr gơ̆h brŏk đơ̆ng hnam pơgang bơih. Găh tơmam sŏng xa ăn bơngai jĭ athei ăn sư xa mă tôm tơmam 'lơ̆ng, vei lăng hơkâu jăn mă rơgŏh, vei lăng rơka ưh ăn pơ 'ngiĕh đuh, mưh tơplih ƀăng athei pơm mă 'lơ̆ng 'năi. Hăm tơdrong pơm hơtŏk jơhngâm pran, lơ̆m giĕng mă blŭng ưh gơ̆h chă pơtâp hơkâu jăn. Đơ̆ng rŏng kơ 'nŏh mưh ƀôh pă đei jĭ bơih 'nŏh bơngai jĭ gơ̆h pơtâp hơkâu lăp ai vă đei jơhngâm pran 'lơ̆ng, lê̆ kâm lơ tơdrong”.

-Ƀak si ăi, jĭ klak rơkăh tơ̆ đe hơiŏh păng bơngai ‘lŏ pha ra băl thoi yơ hă?

-Ƀak si Trần Thế Vinh: “Tơdrong krê jĭ klak rơkăh đei tơ̆ rim bơngai lei lăi băl, đơ̆ng đe hơiŏh truh tơ̆ kră. Tơdrong pha ra băl mưh đei jĭ klak rơkăh đơ̆ng bơngai ‘lŏ hăm bơngai oei hơiŏh ‘nŏh, hăm bơngai ‘lŏ bơ̆n hlôh vao, băt đei tơdrong jĭ kŭm nhen băt jơhngâm pran kơdih ưh kơhiôk kơna đa năm khăm kơdih. Hăm hơiŏh, mă loi ‘nŏh đe hơiŏh iĕ, đe ŏh tam mă gơ̆h pơma, tam mă băt găh tơdrong jĭ. Hăm hơiŏh mưh đei jĭ klak rơkăh ‘nŏh đa jĭ klak tôch dêh, đei bơngai hơiŏh jĭ nhâm hơnơ̆ng, jĭ tuĕnh lơ̆m klak, đe mĕ, bơngai lơ̆m hnam mưh ƀôh lơ loh jăh ba nge năm khăm mă hrôih, ưh gơ̆h lăng pơhơi chă răt pơgang tơhuch kơdih. Tơdrong hơmet jĭ kŭm ưh đei pha ra băl kiơ, lăp pơmat ƀiơ̆ mưh vă hơlen năng hơiŏh đei jĭ đĕch, yoa đe hơ ioh ưh tam mă hlôh vao tôm. ‘Lơ̆ng hlŏh mưh ƀôh jơhngâm pran nge, hơiŏh vă hlơ hlĭch ƀiơ̆, nŏng kơ nhâm ăr, ưh 'mĕh sŏng xa, hơkâu yŭh 'nŏh athei kơchăng hloi”.

Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!