Tơ̆ khoa hơmet hơioh jĭ, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, đơ̆ng blŭng sơnăm truh dang ei hlôi sơng iŏk păng hơmet ăn kơ hloh 350 ‘nu hơioh jĭ pơlŏ lĕch đe, lơ̆m noh đei 13 ‘nu hơioh jĭ đei bek plên. Dang ei jô̆ păh lăp rim năr tơ̆ khoa oei sơng iŏk hơmet đơ̆ng 25-30 ‘nu hơioh jĭ pơlŏ lĕch đe. Jĭ pơlŏ lĕch đe ‘noh jĭ tơdrong jĭ tơpoh dei dei, jĭ đei ƀôh hloi tơ̆ bơngai lŏ păng hơioh, lơ̆m noh hơioh ‘noh jĭ bơngai tôch kơ ƀônh jing jĭ ăl mưh đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Kiơ̆ kơ đe ƀak si chuyên khoa jĭ tơ̆ hơioh, jĭ pơlŏ lĕch đe krê hơmơt hloh tơ̆ đe hơioh bek plên, nge ‘nao rơneh, hơioh hơkĕ hơkong; dôm hơioh jĭ đei hloi jĭ nhen bạch cầu cấp, lĕch pham tơ jur tiểu cầu, hơyô sĭk dăh mă tŏk bŏk đei jĭ hlŭng, jĭ klak, tơdrong jĭ găh klơm.... Dôm tơdrong jĭ âu hlôi jing hơmơt kơ lĕch pham hloh kơ na mưh đei jĭ dơ̆ng pơ lŏ lĕch đe gô tôch kơ krê hơmơt yua kơ jĭ pơlŏ lĕch đe ‘noh lĕch pham lơ.

Mon V.H.T (12 sơnăm, oei tơ̆ phường Khánh Xuân, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak) đei jĭ pơlŏ lĕch đe đĭ 7 năr, truh dang ei ƀơ̆t jơhngơ̆m pran hlôi vă praih bơih, mon oei ƀôh hli tơ rơ. Kiơ̆ nơ̆r tơroi đơ̆ng V.H.T, ƀơ̆t oei tơ̆ hnam ma sư ƀôh hơdrôt tơngiĕt, jĭ kơ̆l, yuh dêh. Ƀơ̆t doh ŭnh hnam ngêh kơ mon jĭ hơnơ̆k hmă kơna iŏk pơgang tơ̆ hnam ăn huch. Truh năr mă 4 oei ưh kơ dă ƀiơ̆, lap hloh kơna đei bơngai lơ̆m ŭnh hnam ba năm khăm tơ̆ hơnih khăm pơih kơ dih păng hơlen lăng pham mon đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Đe ƀak si hlôi athei ŭnh hnam jăh ba hloi mon tơ̆ hnam pơgang yua kơ mon đei rơkăh kĭ, bek plên, đei yuh tôch kơ đunh dơ̆ng, tôch kơ krê hơmơt.

Mon V.H.T, tơroi: Tơ̆ hnam chă hơmet pơgang kơdih mon đei ƀôh tơngiĕt, jĭ kơ̆l, yuh dêh, tôch kơ lap. Đơ̆ng rŏng 4 năr ưh kơ dă ƀiơ̆, lap dêh kơna ŭnh hnam ăn năm hơlen lăng pham tơ̆ ‘ngoăih ‘noh đe akhan athei ăn mon ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hloi vă hơmet. Đơ̆ng năr mơ̆t tơ̆ hnam pơgang hơmet truh dang ei đei 3 năr mon ƀôh dă ƀiơ̆ lơ bơih. Mon ƀôh tơdrong jĭ ‘nâu tôch kơ krê hơmơt, mă loi ‘noh jĭ hăm dôm bơngai rơkăh kĭ nhen lu mon kơna đe buăl mưh ƀôh yuh dêh ‘noh athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hrôih.

Mĭnh ‘nu nai ‘noh jĭ ŭnh hnam mŏ P.T.T (oei tơ̆ xăh Hòa Thuận, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak). Đei kon drŏ nglo 10 sơnăm đei bek plên kơna mŏ tôch kơ bơngơ̆t truh jơhngơ̆m pran mon. Gơnang đơ̆ng ling lang kơchăng chă hơlen lăng tơdrong hlôh vao găh hơioh bek plên păng jĭ pơlŏ lĕch đe kơna ƀơ̆t ƀôh kon sư đei ƀôh phơ pha, ŭnh hnam sư hlôi ba hloi kon ƀĭch tơ̆ hnam pơgang khăm păng hơmet. Gơnang đơ̆ng noh hơioh jĭ hlôi đei đe ƀak si răp hơlen lăng tôch kơ hơlen, tơlĕch ăn trong hơmet lăp păng tơ tĕnh klăih kơ jĭ.

Mŏ P.T.T tơroi: Blŭng a tơ̆ hnam brŏk đơ̆ng hŏk mon khan kon tơ ngiĕt ‘noh băt mon vă jê̆ jĭ bơih. Truh gơmăng  mon pơtơm yuh, kran jĭ kơ̆l. Hloh năr dơning lê̆ mon tơ̆ hnam răp hơlen lăng dơ̆ng, truh năr đơ̆ng rŏng dơ̆ng ‘noh ŭnh hnam ba mon truh tơ̆ hnam pơgang pơih kơdih khăm ‘noh băt kơ mon đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Ƀôh hli yua lơ̆m cheng hnam dai đei bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe tŏk bŏk oei tơ̆ hnam pơgang kơna ŭnh hnam ba kon ƀĭch tơ̆ hnam pơgang vă sơđơ̆ng jơhngơ̆m. Ĭnh ƀôh jĭ pơ lŏ lĕch đe krê hơ mơt păng hlôi đei lơ bơngai lôch mưh chă ƀôh kon đei jĭ pơlŏ lĕch đe, ĭnh ăn năm tơ̆ hnam pơgang mă lê̆ tơ̆ hnam ưh kơ gơh vei lăng. Ĭnh băt tơdrong rơkăh kĭ đơ̆ng mon kŭm ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơhngơ̆m pran kơna ăn kon ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hrôih vă vei sơđơ̆ng jơhngơ̆m jăn ăn kơ mon.

Jĭ pơ lŏ lĕch đe đa pơtơm dă ƀiơ̆ kơ yuh đơ̆ng năr mă 3 kơna ưh kơ đei tŏ sĕt bơngai jĭ păng mĕ ƀă đei pơm pơ hơi yua kơ tơchĕng akhan đĭ yuh ‘noh hlôi klăih kơ jĭ. Mă lei, lơ̆m jơ năr đơ̆ng năr mă 3 truh năr mă 7 ‘noh mă kơ plăh jĭ tơplih jing dêh. Tơ̆ jơ năr âu, virus Dengue hlôi pơm jơhngơ̆m pran roi tơjur tôch kơ lơ pơm ăn dôm tơdrong jĭ nhen: Lĕch ƀre ƀrônh tơ̆ hơla hơkar, lĕch pham muh... Yua thoi noh, đơ̆ng năr mă 3 truh năr mă 7 ‘noh jĭ dôm năr krê hơmơt hloh. Yua thoi noh, ưh khan lăp hăm dôm hơioh jĭ bek plên, hơioh jĭ đei tơdrong jĭ đơ̆ng hơdrol mă đĭ đăng hơioh păng bơngai ‘lŏ, mưh đei jĭ pơlŏ lĕch đe kăl athei lăng truh dôm tơdrong đei ƀôh lơ̆m dôm năr âu yua kơ ƀônh hơnhăk truh tơdrong blơ̆ yua đơ̆ng lĕch pham. Đei ƀôh ƀônh kơ lăng băt ‘noh jĭ bơngai jĭ hăk, jĭ klak tơ̆ hơnih klơm, chă hơ yô tŏ sĕt, đei dôm tơdrong jĭ tơ̆ kơ̆l ‘ngok nhen ưh kơ hiôk, lap.... Đĭ đăng dôm tơdrong âu kăl athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hrôih vă đei hơmet. Chă ƀôh hrôih păng hlôh hơdăh dôm tơdrong jĭ yan âu đơ̆ng jĭ gô tơgŭm hơlen lăng hrôih, hơmet ƀlep păng tơtom, vă dŏng hơrih bơngai jĭ.

Ƀak si CKII Nguyễn Văn Mỹ – Phŏ Kơdră Khoa hơmet hơioh jĭ, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, tơbăt: Hrei ‘nâu jĭ pơ lŏ lĕch tam mă đei pơgang hơmet klăih, găh lơ hơmet tơdrong jĭ, tơmơ̆t đak hrôih hăm trong huch. Tơdrong ‘nâu pơm ăn ưh kơ đei tŏ sĕt mĕ ƀă iŏk yua, yua kơ đe sư tơchĕng akhan jĭ âu tam mă đei pơgang hơmet klăih mă lăp đei tơmơ̆t đak hrôih kơna đe pơm pơ hơi păng đa ăn hơ ioh tơmơ̆t ming đak. Mă lei, blơ̆ đơ̆ng pơ lŏ lĕch đe gô đei ƀôh ưh kơ ê kơna dôm bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe tơ̆ hơioh hmă gơh hơlen lăng 1,2 năr blŭng mưh hơioh yuh gơh huch pơgang tơ jur yuh, nhă lơ đak, sut hơkâu pơm rơngơp păng mă loi ‘noh jĭ ‘nĕ chuên si rôm. Athei chuên si rôm tơ̆ hnam ‘noh ưh kơ trŏ păng chuên tam mă băt hlôi ƀlep trong ưh. Mă lei đei ưh kơ tŏ sĕt mĕ ƀă tơtăm, hơnơ̆ng athei ƀak si chuên đak ăn kơ kon. ‘Nâu jĭ 1 tơdrong glăi. ‘Nhŏ kơ đe ƀak si kŭm thoi noh mơ̆n, lơ̆m năr mă 1, mă 2 đei jĭ pơ lŏ lĕch đe ưh kơ gơh chuên đak mă athei tơmơ̆t đak hăm trong huch, răp hơlen lăng ‘noh ‘lơ̆ng hloh, ‘nĕ kơ iŏk yua chuên đak lơ̆m dôm năr blŭng yua kơ jĭ pơlŏ lĕch đe ‘noh tơlĕch đak mă ưh kơ sĭ ưh kơ măh đak ôh.

Jĭ pơlŏ lĕch đe đei dôm tơdrong jĭ vă lei lăi hăm dôm tơdrong jĭ nai nhen jĭ jơ̆ng ti ƀơ̆r, chĕp pơ lŏ, yuh siêu vi, yuh lĕch ƀre ƀrônh.... Kơtă hloi mưh hơioh hlôi đei jĭ pơ lŏ lĕch đe bơih oei gô đei ƀơm jĭ dơ̆ng. Yua thoi noh mĕ bă ưh kơ gơh pơm pơ hơi. Mưh hơioh đei ƀôh yuh, jĭ kơ̆l, hăk, jĭ klak chroh, jơ̆ng ti tơ ngiĕt, lĕch pham ưh kơ ê... kăl kơ ba hơioh truh tơ̆ hnam pơgang vă đei hơmet tơtom, mă loi ‘noh jĭ dôm hơioh bek plên păng đei dôm tơdrong jĭ đơ̆ng hơdrol. Mĕ ƀă ưh kơ gơh chă răt kơdih pơgang, chuên si rôm hơmet ăn hơioh tơ̆ hnam vă veh ver kơ hiong răm gô đei ƀôh hăm hơioh.

Jĭ pơlŏ lĕch đe ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ tơpŏh tôch hơmơt, hrei ‘nâu tam mă đei pơgang hơmet klăih păng tam mă đei vắc xin vă tang găn jĭ ‘năi. Vă tơgŭm ăn rim mĕ ƀă băt hơdăh ƀiơ̆ găh tơdrong jĭ pơlŏ lĕch đe kŭm nhen tơtă hăm grŭp hơiŏh ƀônh tơpŏh jĭ, nhôn hlôi pơma nuh hăm Ƀak si CKII Nguyễn Văn Mỹ – Phŏ Kơdră vei lăng khoa hơmet jĭ ăn hơ iŏh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

-Apinh ih roi tơbăt, đe hơiŏh hơyơ mưh jĭ pơlŏ lĕch đe ƀônh kơ jĭ ăl, krê hơmơt năng?

-Ƀak si Mỹ: Jĭ pơlŏ lĕch đe ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ đa đei đơ̆ng 3-7 năr, đei lơ bơngai jĭ đa klăih đơ̆ng rŏng kơ 7 năr. Thoi nŏh, kŭm đei 1 kơsô̆ bơngai mă đơ̆ng ưh đei jĭ lơ̆m hơkâu adrol mă lei mưh đei jĭ oei ƀônh đei jĭ ăl lơ̆m năr mă 3, 4,5 hơkâu đa chĕp pơgrŭn, gơ̆ păng tơdăh ưh đei khăm hơlen, hơmet jĭ tơtom ‘nŏh tôch kơ krê lôch răm. Tơplơ̆ kơ ‘nŏh, hăm dôm bơngai đei jĭ đunh lơ̆m hơkâu jăn nhen hơkĕ hơkong, hơkâu jăn rơmơ̆n, ưh kĕ tơjră hăm pơrang jĭ ‘nŏh mưh đei jĭ, mă tơdrong jĭ yơ kŭm ƀônh ăl ngăl. Mă 2 ‘nŏh dôm bơngai jĭ bek plên roi tŏk lơ, mă loi tơ̆ dôm plt tih. Tơdrong răm đơ̆ng bek plên ‘nŏh hơnhăk ba lơ tơdrong krê pơm ăn jĭ ƀônh ăl mưh đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Hăm hơiŏh bek plên mưh đei jĭ hơmet tôch mơmat, khăm hơlen kŭm pơmat tat ƀiơ̆. ‘Nâu jĭ bơngai đei lơ tơdrong krê mưh đei jĭ. Hơdai hăm ‘nŏh, oei đei 1 kơsô̆ bơngai ƀônh đei jĭ ăl mưh jĭ pơlŏ lĕch đe, nhen bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe đei hloi jĭ hlŭng, jĭ klak. Mưh hơiŏh đei hloi jĭ klak ‘nŏh tôch hơmơt lĕch pham, tơdăh tơpŏh jĭ pơlŏ lĕch đe dơ̆ng ‘nŏh roi hơmơt pham lĕch. Mĭnh ƀar tơdrong jĭ găh klơm âu to kŭm tôch hơmơt mưh tơpŏh jĭ pơlŏ lĕch đe.

- Kơlih yoa kiơ hơiŏh bek ƀônh đei jĭ pơlŏ lĕch đe ăl păng mĕ ƀă athei tơrek truh tơdrong kiơ vă đe hơiŏh huei kơ jĭ ăl hă ƀak si?

-Ƀak si Mỹ: Bek plên hrei ‘nâu roi lơ tơ̆ dôm dêh char păng plt tih. Bek plên ‘nŏh yoa rơkăh rơmă, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ jơhngâm pran păng tơdrong tih vơ̆ đơ̆ng đe hơiŏh. Kiơ̆ lơ tơdrong tơchĕng hơlen, đe ƀôh, bek plên jĭ tơdrong ‘lơ̆ng lê̆ pơrang jĭ chek lar, iung ranh. Đĭ đăng hơ iŏh bek plên đa đei hơkâu jăn ưh jăng, mưh đei tơdrong jĭ ‘nŏh tôch krê, đa pơm ưh ‘lơ̆ng truh jơhngâm pran, nhen pơrăm truh lơ anih lơ̆m hơkâu, đei pham lĕch, klơm klak rơmơ̆n. Hăm bơngai jĭ bek plên đei tơdrong găn ƀiơ̆ tơdrong pơm tơlĕch insulin kơna đa pơm ăn jĭ ăl ưh tom băt. Păng đe hơiŏh bek plên mă lơ ‘nŏh đa tŏk cholesterol pơm kơchĭl trong huan pham, pơm ăn bơngai jĭ đa đei tơdrong jĭ găh huêt ap, plei nuih rơmơ̆n. Tơdrong nai dơ̆ng, mưh hơkâu jăn đei lơ rơmă, lơ anih lơ̆m hơkâu đei rơmă ngăl, lơ̆m noh đei hloi trong dui jơhngâm kơna ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơdrong dui jơhngâm, pơm ăn đe hơiŏh bek dui jơhngâm mơmat ƀiơ̆ pơting hăm đe hơiŏh hmă.

Yoa thoi nŏh, đĭ đăng hơiŏh bek plên tơtă đei jĭ pơlŏ lĕch đe ƀônh ăl ngăl. Kơna đe bơngai pơm mĕ, pơm ƀă mưh kon hơ ‘lơ̆p bek jĭ athei khăm hơlen năng hăm trŏ jĭ pơlŏ lĕch đe ưh, mă đơ̆ng ‘nao đei jĭ năr mă 1, dăh mă năr mă 2, mă đơ̆ng tam mă ƀôh tơdrong krê kiơ kŭm athei jăh chơ ba hơiŏh năm tơ̆ hnam pơgang hrôih vă đe ƀak si khăm hơlen, yoa mưh bek plên mă đei jĭ pơlŏ lĕch đe ‘nŏh hơmet tôch pơmat tat, ƀât lăp hơiŏh gơ̆ hơkâu hrôih ƀât ‘nao mât lơ̆m năr mă 3 mă ưh ‘nŏh klui ƀiơ̆. Mă loi, tơdrong khăm hơlen vă đei trong hơmet tơtom kŭm tôch pơmat. Kơna mưh hơiŏh jĭ pơlŏ lĕch đe đei hơkâu bek plên athei jăh chơ ba hloi tơ̆ hnam pơgang vă khăm hơlen, băt hơdăh jĭ, hơmet tơtom, găn ƀiơ̆ dôm tơdrong krê, ưh gơ̆h hơmet jĭ kơdih tơ̆ hnam.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă kiơ vă tang găn jĭ pơlŏ lĕch đe ăn hơiŏh ưh?

-Ƀak si Mỹ: Dôm sơnăm tơjê̆ âu, gơnơm hơtŏk tơdrong roi tơbăt mă lơ kon pơlei roi đei đon, roi hlôh vao ƀiơ̆ trong tang jĭ pơlŏ lĕch đe. Vă tang găn ‘lơ̆ng jĭ pơlŏ lĕch đe athei năng kăl 2 tơdrong ‘nâu ‘nŏh, athei tang găn lê̆ ăn hơngĕnh chek lar, pơlôch hŭt klanh kiơ̆ đơ̆ng chong hơmet ‘ngiĕt, puih hơmet râm rĕk, vei lăng cham hnam rơgŏh ‘lơ̆ng, ưh đei đak lŏk tơ̆ng, klơ̆p hơmet tơmam mong đak. Mă 2 ‘nŏh lê̆ ăn hơngĕnh kăp. Hơngĕnh pơm tơlĕch jĭ pơlŏ lĕch đe đa kăp til pơgê păng drâm kơsơ̆, yoa thoi nŏh, athei adrin chô̆ kơmŭng mưh tep, đe hơiŏh athei hrŭk hơbăn ao tai vă da ƀiơ̆ đei hơngĕnh kăp mă ưh ‘nŏh tong kơmŭng lơ̆m đak pơgang, sŏh nhang pơgang puh tơvĕh hơngĕnh. Pơma atŭm, athei jang rim trong vă găn ưh ăn hơngĕnh kăp đe hơiŏh, mă loi hăm đe hơiŏh iĕ đa kơdâu ngôi tơ̆ trong.

Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!