Pham bluh tơ̆ plei nuih ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn lôch kơtang hloh tơ̆ dôm bơngai đei jĭ hoan pham tơm. Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh jang pơgang, rim sơnăm tơ̆ teh đak bơ̆n đei dang 70.000 ‘nu lôch yua kơ pham bluh tơ̆ plei nuih. Găh lơ dôm bơngai lôch yua đơ̆ng năm tơ̆ hnam pơgang klui.

Tơ̆ khoa hơmet jĭ plei nuih, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, rim sơnăm đei dang 400 ‘nu jĭ pham bluh tơ̆ plei nuih năm hơmet. Kơ sô̆ bơngai jĭ lơ̆m yan âu rŏ lăng lơ hloh yua kơ đei dôm bơngai lôch ‘ngoăih tơ̆ hnam pơgang. Lơ̆m noh, lăp đei dang 25% truh tơ̆ hnam pơgang tơtom lơ̆m jơ năr gĭt kăl păng đei hơmet klăih, dă ƀiơ̆ kơ đei tơdrong jĭ nai. Mă đơ̆ng jing tơdrong jĭ tôch kơ krê hơmơt, kơsô̆ lôch lơ mă lei kơ sô̆ bơngai đei chă bôh păng hơmet hrôih gơnang đơ̆ng hơlen lăng plei nuih kơđeh, lăp đei dang vă jê̆ 1 rơbâu ‘nu lơ̆m 1 sơnăm. Kiơ̆ đe ƀak si chuyên khoa, hơtŏk loi dơ̆ng tơdrong kơchăng hơlen lăng plei nuih păng dôm tơdrong jĭ ưh kơ đei tơpoh nhen tŏk huyết áp, hơ yô sĭk.... gô tơgŭm bơngai jĭ jăh gơh hơmet jĭ păng kơchăng tang găn pham bluh tơ̆ plei nuih, mă loi ‘noh jĭ tang găn ƀiơ̆ tơdrong năm tơ̆ hnam pơgang klui mưh đei ƀôh pham bluh tơ̆ plei nuih.

Bơngai jĭ P.T.N oei tơ̆ xăh Phú Lộc, apŭng Krông Năng, dêh char Dak lak ‘noh jĭ 1 lơ̆m dôm bơngai jĭ tŏk bŏk athei pŭ dôm tơdrong đei ƀôh jĭ dêh hloh đơ̆ng pham bluh tơ̆ plei nuih yua kơ năm tơ̆ hnam pơgang hơmet klui. Yă N. đei pham bluh tơ̆ plei nuih ‘măng mă blŭng sơnăm 2016, jĭ hơlơ̆k dơ̆ng đơ̆ng rŏng ‘noh 1 sơnăm, bơngai jĭ hlôi đei đe ƀak si dŏng arih, đei tăh đing stent vă pơih să pham hoan 2 păh, mă lei dôm tơdrong jĭ yua đơ̆ng pham bluh tơ̆ plei nuih ‘noh tôch kơ lơ. Lơ̆m dang 3 sơnăm tơ jê̆ âu, yă N. athei hơmet 3 ‘măng yua kơ đei ƀôh jĭ hư plei nuih, plei nuih ưh kơ tơ teh, đei kơ chĭl hoan pham jơ̆ng păng athei kăt hŭt jơ̆ng paih ‘ngieo. Đơ̆ng noh truh dang ei, bơngai jĭ athei pơmơ̆ng đĭ lơ̆m tơdrong vei lăng đơ̆ng ŭnh hnam, hơdai hăm hơnơ̆ng kơ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet ƀơ̆t đei ưh kơ đei jơhngơ̆m, dui jơhngơ̆m mơmat, lĕch đak pơ uh, hơ ngơ̆t. Ƀok T.V. N, klo bơngai jĭ P.T.N tơbăt: Hơdrol ki đei jĭ pham tŏk tơ̆ plei nuih hơmet dă ƀiơ̆ bơih, truh sơnăm 2020 jĭ hơlơ̆k dơ̆ng đei tơdrong jĭ kăt jơ̆ng, truh sơnăm 2021, năm ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet pơm tơ chă ăn dui jơhngơ̆m, ngêh kơ đĭ lôch bơih mă gơh arih  dơ̆ng. Đơ̆ng noh truh dang ei, hơnơ̆ng 1 khei athei năm khăm 1 ‘măng, hơlen lăng trong pham, iŏk pơgang... iŏk đơ̆ng sư đei jĭ, ŭnh hnam tơƀơ̆p lơ mơmat tat, mă đơ̆ng teh đak đei kla jên ƀao hiêm đĭ ră mă lei jên năm vih vơ̆t, sŏng sa tôch kơ hoach”.

Mĭnh ‘nu nai ‘noh bơngai jĭ C.T.M (74 sơnăm ) oei tơ̆ xăh Ea Ktur, Cư Kuin, dêh char Dak Lak. Đunh kơ âu 2 sơnăm, ƀok M đei jĭ pham bluh tơ̆ plei nuih. Mă lei yua kơ chă ƀôh păng ba năm hơmet klui mă đơ̆ng vei đei hơkâu jăn ră mă lei jơhngơ̆m jăn sư đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng kơtang. Dang ei bơngai jĭ đei tơdrong jĭ hư plei nuih, tŏk huyết áp, athei hơnơ̆ng kơ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang mưh ƀôh jĭ kơ tơh, lap păng pơm kiơ̆ khăm rim khei vă đei đe ƀak si răp hơlen lăng, hơmet jĭ. Bơngai jĭ C.T.M tơroi: Sơnăm 2021, ĭnh đei jĭ tŏk bŏk kơ tơh lơ, lĕch đak pơ uh lơ, ĭnh răt pơgang huch mă ưh kơ ƀôh klăih, roi ‘năr roi jĭ dêh, đơ̆ng rŏng dôm năr kon ba năm tơ̆ hnam pơgang Thiện Hạnh khăm đe sư khan ĭnh jĭ dêh athei chơ tơ̆ Hnam pơgang tơring Tây Nguyên. Mơ̆t tơ̆ hnam pơgang tơring Tây Nguyên đe ƀak si ba mơ̆t tơ̆ hơnih hơmet păng akhan ĭnh đei jĭ pham bluh tơ̆ plei nuih ăl, tăh ăn kơ 1 pôm đing kiơ̆ kơ yuăn khan stent, đơ̆ng rŏng ‘noh hoei bơih ĭnh brŏk tơ̆ hnam. Đơ̆ng rŏng kơ ‘noh 1 sơnăm ĭnh đei jĭ hơlơ̆k dơ̆ng, ĭnh ƀĭch dơ̆ng tơ̆ hnam pơgang tơring Tây Nguyên hơmet, năm tơ̆ hnam pơgang hơmet păng tăh dơ̆ng 1 stent.

Kiơ̆ kơ ƀak si Lê Thành Tâm, vei lăng Khoa hơmet jĭ plei nuih, Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên, hăm bơngai jĭ pham bluh tơ̆ plei nuih, gĭt kăl hloh ‘noh jĭ năm tơ̆ hnam pơgang hơmet tơtom, lơ̆m dang 6 jơ jô̆ đơ̆ng mưh jĭ pơ tơm ƀôh, jơ năr âu y học krao ‘noh jĭ jơ năr gĭt kăl. Yua kơ tơ dăh đei hơmet tơtom gô vei đei hơkâu jăn păng dă ƀiơ̆ đei dôm tơdrong jĭ kơ tang yua đơ̆ng pham bluh tơ̆ plei nuih. Ƀak si Lê Thành Tâm pơma hơdăh: Lơ̆m pham bluh tơ̆ plei nuoh tơdăh đei hơmet lơ̆m jơ năr gĭt kăl, hơla kơ 3 jơ, ‘noh dă ƀiơ̆ kơ pơm ăn tơdrong jĭ đơ̆ng rŏng âu nhen hư plei nuih dăh mă njĭ găh hlôh đing plei nuih. Dôm bơngai jĭ truh hơmet ƀơ̆t mă klui hloh 6 jơ dăh mă 12 jơ, mă đơ̆ng hơmet tơtom kŭm pơm ăn đei tơdrong jĭ hư plei nuih ăl, lơ bơngai gô đei tơdrong jĭ pơm pơchăh đing pham plei nuih păng lôch.

Ƀak si Lê Thành Tâm pơtho tơtă tơdrong răp hơlen lăng dôm tơdrong đei ƀôh jơhngơ̆m pran ‘noh jĭ tôch kơ kăl, mă loi ‘noh hăm dôm bơngai đei tơdrong jĭ hơdrol nhen hơyô sĭk, tŏk huyết áp, dăh mă rơkăh kĭ, bek plên... Tơdăh đei ƀôh dôm tơdrong jĭ đơ̆ng pham bluh tơ̆ plei nuih nhen jĭ kơ tơh ưh kơ ê, dui jơhngơ̆m mơmat, lĕch đak pơ uh, hơ ngơ̆t.... kăl kơ hăt hot năm tơ̆ hnam pơgang hơmet, veh ver kơ lê̆ hloh jơ năr gĭt kăl vă găn ƀiơ̆ kơ lôch răm păng dôm tơdrong đei jĭ kơtang.

Pham blŭh tơ̆ plei nuih ‘nŏh jĭ tơdrong tơm pơm lôch răm hăm lơ bơngai jĭ lơ̆m plei tĕh. Vă tang găn, tơjur ƀiơ̆ lôch răm păng dôm tơdrong krê yoa đơ̆ng jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih, đơ̆ng rŏng âu nhôn pơma nuh hăm ƀak si Lê Thành Tâm, vei lăng khoa Hơmet jĭ plei nuih ăl, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Ƀak si ăi! Tơdrong kiơ pơm tơlĕch jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih?

Ƀak si Tâm tơl nơ̆r: “Đei lơ tơdrong pơm tơlĕch pham blŭh tơ̆ plei nuih, mă lei tơm hlŏh jĭ yoa tơdrong pơchăh huan pham lơ̆m hoan tơm păng đei tơdrong pham trăl chĭt găn hoan. Ƀơm truh dôm tơdrong tơm âu ‘nŏh yoa đơ̆ng et hât, sĭk lơ̆m pham tŏk yoa đơ̆ng jĭ hơyô đak sĭk, huyêt ap tŏk, tơdrong pơjuăt lipit pham, rơmă lơ̆m pham dom, chĭt găn trong huan, yoa sơnăm roi kră păng dôm tơdrong jĭ nai hai”.

- Mưh đei jĭ ‘nŏh ƀôh lơ liơ păng dôm tơdrong krê yơ đa pơm tơlĕch jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih hă ƀak si?

Ƀak si Tâm tơl nơ̆r: Hmă hmă dôm tơdrong đa ƀôh mưh jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih ‘nŏh jĭ kơtơ̆h, jĭ đơ̆ng kơting kơtơ̆h tŏk tơ̆ hơko, ƀât lăp jĭ dui truh tơ̆ rŏng, đunh hlŏh 30 pơnĭt mă huch pơgang nitrat kŭm ưh kơ da ƀiơ̆ ‘năi. Mă lei đei dang ¼ kơsô̆ bơngai ưh đei ƀôh jĭ, lăp ƀôh lap, dui jơhngâm pơmat tat hăm bơngai kră, bơngai jĭ hơyô đak sĭk, drŏ kăn oei hơnăp…

Dôm bơngai krê đei jĭ ‘nŏh jĭ dôm bơngai arih xa ưh gan pơtâp hơkâu jăn, bek plên, bơngai kră, bơngai đei tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu nhen jĭ huyêt ap, hơyô đak sĭk, rơmă lơ̆m pham, mă loi hăm dôm bơngai et hât dư. Hrei ‘nâu jĭ ‘nâu nhen đei hăm bơngai oei ‘lơ̆p roi lơ, đei ƀơm truh 1,2 tơdrong jĭ nhen jĭ Kawasaki, jĭ tơ̆ huan pham jing pơm tơlĕch jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih, oei kơsô̆ bơngai hơmuh dang 40 sơnăm jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih mă lơ ‘nŏh yoa đơ̆ng et hât lơ.

-Ƀak si ăi ! Tơdrong hơmet blŭng a hăm tơdrong jĭ ‘nâu gĭt kăl thoi yơ păng hơmet lơliơ hă?

Ƀak si Tâm tơl nơ̆r: “Hăm bơngai hơngơ̆t, pơ̆k ưh hơdơ̆r athei hơmet kơtĭt hơchăng, kơtĭt hơchăng plei nuih păng hlôm tŭn-tơlĕch hơyuh kial lơ̆m plei nuih, mưh plei nuih tơtĕh dơ̆ng ‘nŏh jăh chơ ba tơ̆ hnam pơgang vă hơmet hloi. Hăm dôm bơngai oei hơdơ̆r ‘nŏh jăh chơ ba tơ̆ hnam pơgang mă tơtĕnh, kơlih yoa pham blŭh tơ̆ plei nuih, trong hơmet kăl hlŏh jĭ pơm ăn huan pham gơ̆h kơdâu dơ̆ng, lăp gơ̆h hơmet tơ̆ dôm hnam pơgang juăt hơmet jĭ plei nuih đĕch, athei chơ năm tơ̆ hnam pơgang mă tơtĕnh vă hơmet lơ̆m khoa chă jơhngâm, tơgŭm ăn bơngai jĭ dui jơhngâm sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, đang kơ ‘nŏh hơmet pham kơchĭl lơ̆m huan pham thoi nŏh gơ̆h hơmĕng dŏng đei bơngai jĭ ƀiơ̆”.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă kiơ ăn kon pơlei găh trong tang găn jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih ưh?

Ƀak si Tâm tơl nơ̆r: Hăm dôm bơngai krê đei jĭ nhen: bơngai kră, bơngai et hât ‘nŏh athei lê̆ pơm dôm tơdrong krê, athei tơplih ming trong arih xa. Dôm bơngai ‘nŏh mưh ƀôh đei jĭ lơ̆m plei nuih, dui jơhngâm mơmat, jĭ tŭl kơtơ̆h ‘nŏh jăh năm khăm hloi vă gơ̆h iŏk đei nơ̆r pơtho tơƀôh tôm ƀiơ̆. Dôm bơngai oei hơmet jĭ huyêt ap, hơyô đak sĭ athei tang găn, vei lăng ‘lơ̆ng tơdrong jĭ vă tơjur ƀiơ̆ tơdrong krê đei jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih. Athei pơtâp hơkâu jăn mă lăp. Găh tơmam xa, lê̆ xa klak kon tơrong, dôm tơmam xa đei lơ cholesterol lê̆ gan xa lơ ‘năi, xa ƀoh tŏ sĕt păng xa hla ‘nhot mă lơ.

Hăm dôm bơngai jĭ, athei tơplih ming trong arih xa, pơtâp hơkâu jăn mă hơnơ̆ng, tơjur kĭ tơdăh ƀôh bek plên, lê̆ et hât, lê̆ xa tăng ƀoh, lê̆ gan et tơdrô, ƀier, đak ‘ngam, lê̆ gan xa ‘nhĕm rơmă, lê̆ xa dôm tơmam xa đe pơm, pai tĕch hrĕnh, ‘nhĕm ƀoat, tơmam chiên, sao. Athei xa lơ plei ‘long, ƀum, ‘nhot, găr, xa ka mă ưh ‘nŏh ‘nhĕm iĕr tơplih ăn ‘nhĕm nhŭng, ‘nhĕm rơmo. Athei pơhơi jơhngâm đon vă huei stress, pơtâp hơkâu jăn, pơdơ̆h ngôi mă lăp, bơngai jĭ athei huch pơgang păng khăm hơlơ̆k dơ̆ng mă hơnơ̆ng. Hăm dôm bơngai đơ̆ng rŏng kơ jĭ pham blŭh tơ̆ plei nuih athei huch pơgang tang găn pham krăl, pơgang tang găn pham tiểu cầu dơ̆ng 1 ƀôt lơ̆m dang 1 sơnăm, tơdăh ưh đei krê pham luh lơ. Athei adrin hơmet ăn dôm bơngai jĭ dôm tơdrong jĭ đei hơdai nhen jĭ huyêt ap tŏk, hơyô đak sĭk, rơmă lơ̆m pham.

Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ.