Vaccine păng ƀet bơ̆ng ưh pă jing tơdrong hơtăih hlĭch hăm kon pơlei bơih, mă loi ‘noh jĭ đe mĕ ƀă đei kon iĕ. Gơh bôh, yak hloh khei ‘năr đunh, vaccine hlôi tơƀôh hơdăh đei hơnăp jang gĭt kăl đơ̆ng sư lơ̆m tơdrong jang vei lăng jơ hngơ̆m pran kon pơlei, mă loi ‘noh jĭ hơioh tơ̆ hơnăp tơdrong jĭ jăn. ‘Moi kiơ̆ tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih xă, hơ ioh đei ƀet vắc xin tơgŭm hơioh kĕ tơ jră plơ̆ lơ tơdrong jĭ krê hơ mơt truh jơhngơ̆m jăn, tơgŭm pran jăng grăng hơkâu, ưh kơ đei jĭ pơ lŏ hơnhăk truh tơ jur kon jên ming hơmet, tơ jur jơ năr păng jơhngơ̆m jang đơ̆ng ŭnh hnam, mă loi ‘noh jĭ drŏ kăn ưh pă vei lăng hơioh đei jĭ kŭm nhen tơdrong jo jăn dăh mă ưh kơ gơh jang yua đơ̆ng jĭ jăn lơ̆m rim ŭnh hnam.

Khei ‘năr âu ki, lơ̆m dêh char Dak Lak, tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să đei tơlĕch jang hơnơ̆ng păng hlôi iŏk đei dôm jơnei ‘lơ̆ng, lơ tơdrong jĭ tơpoh đei vắc xin bơ̆ng jĭ lơ̆m tơdrong jang tơ jur rơ đăh rơ đong, 1,2 tơdrong jĭ hlôi đei găn pơ đĭ păng ưh kơ pă đei jĭ. Mă lei, yua đơ̆ng ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ COVID-19, lơ kon pơlei dang ei tŏk bŏk đei đon tơchĕng pơm pơ hơi, hŭt lê̆ dôm jrŭm ƀet ăn hơioh lơ̆m tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să pơm ăn hơmơt kơ ƀơm dôm tơdrong jĭ nhen jĭ grŏnh, bạch hầu, hiĕn iĕr... gô đei ƀôh hơlơ̆k dơ̆ng. Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘noh, anih jang pơgang hlôi hơdrin jang hơdai tơlĕch jang lơ trong jang hơtŏk ‘lơ̆ng đon hlôh vao ăn kon pơlei lơ̆m tơdrong ba hơ ioh lơ̆m sơnăm năm ƀet bơ̆ng.

Jĭ xăh tơring III kơ apŭng Buôn Đôn hăm 3.307 ŭnh hnam kon pơlei, 13.649 ‘nu bơngai, lơ̆m noh kon pơlei kon kông đei kơ sô̆ hloh 44,9%, tơdrong arih sa kon pơlei oei tơƀơ̆p lơ mơmat tat mă lei khei ‘năr âu ki, Hnam pơgang xăh Tân Hòa ling lang hơdrin tơlĕch jang ‘lơ̆ng tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să ăn hơioh lơ̆m tơring. Băt hơdăh đei tơdrong gĭt kăl đơ̆ng tơdrong ƀet bơ̆ng, 7 jơ 1 puăt pơ gê ‘năr 15 rim khei, tơ̆ Hnam pơgang xăh, kon pơlei hlôi ba hơ ioh năm ƀet bơ̆ng tôch kơ lơ, tơ oei dơnơ̆ng chih măt gô truh hơ ioh đei ƀet. Mŏ Hoàng Thị Kim Thoa (oei tơ̆ thôn 1, xăh Tân Hòa, apŭng Buôn Đôn, dêh char Dak Lak), tơroi: “Kon ĭnh sơnăm ‘nâu 5 sơnăm păng truh năr ƀet vắc xin bạch hầu. Ĭnh băt hơdăh đei tơdrong ƀet vắc xin tôch kơ gĭt kăl hăm jơhngơ̆m jăn hơ ioh kơna mưh khŭl jang pơgang kơ pơlei roi tơbăt, ĭnh kŭm ba kon năm ƀet blep năr. Mă đơ̆ng jrŭm ƀet pơ klăm dơ̆ng mă lei ĭnh ƀôh jrŭm pơklăm dơ̆ng kŭm tôch kơ gĭt kăl yua lơ̆m khei ‘năr ƀet jrŭm hơdrol bơih mă ưh kơ ƀet pơ klăm dơ̆ng ‘noh jơhngơ̆m pran đơ̆ng kon gô tơ jur, đei yua vei lăng đơ̆ng vắc xin tơ jur lơ kơna ƀet pơ klăm dơ̆ng vă hơ tŏk jơhngơ̆m pran ăn kơ kon tơ̆ hơnăp tơdrong jĭ jăn”.

Vă vei sơđơ̆ng jơhngơ̆m pran jăng ăn hơioh, hơdrol kơ ƀet, đe kang ƀô̆ jang pơgang kơ Hnam pơgang xăh bơ̆jang kiơ̆ tơdrong hơlen lăng jơhngơ̆m pran, khăm hơlen ăn đe mon vă vei sơđơ̆ng mưh ƀet. Đơ̆ng rŏng kơ ƀet, hơioh đei hơmet ăn răp hơlen tơ̆ Hnam pơgang xăh tŏ sĕt hloh 30 pơnĭt, tơdăh ưh kơ đei ƀôh kiơ ‘noh mă gơh brŏk tơ̆ hnam  păng răp hơlen lăng tơ̆ ŭnh hnam. Bơ̆jang kiơ̆ ‘lơ̆ng tơdrong hơgăt khăm ăn hơioh hơdrol kơ ƀet păng răp hơlen kơ jăp đơ̆ng rŏng kơ ƀet kơna lơ sơnăm kơ âu tơ̆ hnam pơgang ưh kơ đei ƀôh glăi, đei tơdrong ƀơm kiơ đơ̆ng rŏng kơ ƀet, kơ sô̆ hơioh ƀet bơ̆ng dôm kơ loăi vắc xin iŏk đei jơnei tôch kơ ‘lơ̆ng. Sơnăm 2022, kơ sô̆ ƀet Grŏnh - Rubella, jĭ ‘ngok Nhật Bản jrŭm 3 đei hloh 90%; Kơ sô̆ jrŭm ƀet bơ̆ng tôm iŏk đei 74,5%; Kơ sô̆ ƀet DPT đei 58,9% păng kơ sô̆ ƀet UV2+ đei 85%. Ƀak si Phan Thị Tuyết – Kơdră vei lăng Hnam pơgang xăh Tân Hòa, apŭng Buôn Đôn, tơbăt: “Hăm tơdrong hrei ‘nâu mưh rim tơdrong hlôi hmă hơ lơ̆k dơ̆ng ưh pă ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ hơbuh, đe mĕ ƀă hlôi ba kon năm ƀet bơ̆ng hơlơ̆k dơ̆ng hmă. Hơdai hăm ‘noh, Hnam pơgang xăh hơtŏk loi dơ̆ng tŭn pran tơroi tơbăt nhen đei dôm ƀai tơroi tơbăt lơ̆m aloa pơ re nơ̆r kơ xăh. Rim khei hơdrol kơ năr ƀet bơ̆ng 1 năr, hnam pơgang xăh pơgơ̆r yao ƀan bơngai jang pơgang pơlei, hơlen lăng hơ năn chih đe hơioh truh năr ƀet, pơjao ăn bơngai jang pơgang pơlei truh tơ̆ rim hnam vă krao ba kon năm ƀet. ‘Ngoăih kơ ‘noh Hnam pơgang oei jang kiơ̆ tơdrong jang mạng Viettel, nhắn tin năr ƀet ăn mĕ ƀă vă vei sơđơ̆ng hơioh đei ƀet ƀlep năr”.

Tơ pă yan âu ăn ƀôh, lơ̆m dôm sơnăm kơ âu, tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să lơ̆m xăh Tân Hòa pơma hơdrô̆, apŭng Buôn Đôn pơma atŭm hlôi đei tơlĕch jang kiơ̆ đei yua ‘lơ̆ng. Gơnang đơ̆ng tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să, 1, 2 tơdrong jĭ tơ poh tơ̆ hơioh hlôi đei tang găn 1 trong đei yua jơ neinhen: jo jăn, hiĕn iĕr, jĭ klak chroh...; kơ sô̆ bơngai ƀơm dôm tơdrong jĭ tơpoh tơ jur răh kiơ̆ rim sơnăm, jơhngơ̆m jăn hơioh păng kon pơlei lơ̆m apŭng roi ‘năr roi tơplih rơ đăh rơ đong. Ƀak si Đoàn Quốc Đỉnh – Kơdră vei lăng Hnam pơgang apŭng Buôn Đôn, tơbăt: “Yua đơ̆ng oei lơ mơmat tat yua kơ ƀơm kơ nê̆ đơ̆ng jĭ hơbuh, 1,2 kơ loăi vắc xin ưh kơ măh pơm ăn kơ sô̆ ƀet bơ̆ng tôm tĕch ăn hơioh lơ̆m tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să tam mă iŏk đei hăm trong tơlĕch jang tơlĕch ăn. Vă vei sơđơ̆ng hơioh ƀet tôm dôm jrŭm vắc xin, lơ̆m sơnăm 2023, Hnam pơgang apŭng hlôi pơjing trong tơlĕch jang ƀet ăn hơioh mă hơdăh, lơ̆m noh lăng kăl pơgơ̆r dôm năr ƀet tôm vă ƀet dôm jrŭm mă hơioh oei ưh kơ măh mưh đei vắc xin. Găh tơmam, bơngai jang, dôm tơdrong hiôk pơyua ăn tơdrong  jang ƀet bơ̆ng Hnam pơgang apŭng hlôi hơmet ăn tôm, vei sơđơ̆ng ăn dôm hơnih ƀet tơ̆ dôm Hnam pơgang xăh”.

Kiơ̆ tơroi tơbăt đơ̆ng Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char, iŏk đơ̆ng tơlĕch jang tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să, tơdrong jang hlôi hơnhăk ăn đei yua rơ đăh rơ đong lơ̆m tơdrong jang tang găn dôm tơdrong jĭ nhen jo jăn, grŏnh, bạch hầu... Tơdrong jang đei tơlĕch jang kơ jăp tơ̆ đĭ đăng xăh, phường hlôi tơgop tơ jur kơ sô̆ bơngai ƀơm dôm tơdrong jĭ đei vắc xin tang găn kŭm nhen ‘mơ ‘met jên ăn hơmet jĭ, găn đĭ 1,2 tơdrong jĭ tơpoh. Vă pơm tơdrong hiôk ăn kon pơlei gơh yua hăm dôm tơdrong pơvih pơvăn ƀet bơ̆ng sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char hơnơ̆ng tơroi tơbăt kơtơ̆ng ang ƀet bơ̆ng, pơgơ̆r dôm lăm pơhrăm ăn kang ƀô̆ jang pơgang, bơngai jang bơ̆jang kiơ̆ tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să găh hơgăt iŏk yua vắc xin lơ̆m tang găn hơmet jĭ, tơdrong dăr hơlen tơ jră đơ̆ng rŏng kơ ƀet, tơdrong pơgơ̆r, vei lăng păng iŏk yua vắc xin; tŭn pran tơroi tơbăt găh dôm tơdrong đei yua đơ̆ng ƀet bơ̆ng jĭ păng dôm tơdrong ưh kơ pŭn ai gô đei tơƀơ̆p ƀơm vă kon pơlei sơđơ̆ng jơhngơ̆m, lui ngeh lơ̆m tơdrong jang ƀet bơ̆ng tang găn jĭ kơchăng; athei hnam pơgang dôm apŭng, thi xăh, pơlei tơm bơ̆jang kiơ̆ ƀlep tơdrong hơgăt găh tơdrong jang ƀet bơ̆ng gĭt kăl ‘noh jĭ tơdrong jang khăm hơ len, roi tơƀôh ăn kơ bơngai mĕ, răp hơlen lăng chă ƀôh hrôih blơ̆ đơ̆ng rŏng kơ ƀet ăn hơioh... Hơdai hăm hơmet ăn tôm dôm hơtuh vei lăng, kơ hôp tăh mong vắc xin kiơ̆ tơdrong hơgăt; hơ tŏk loi dơ̆ng tơdrong jang dăr hơlen, hơlen lăng lơ̆m dôm tơdrong jang ƀet bơ̆ng; bơ̆jang sơng iŏk, pơgơ̆r pơtruh, klăih song vắc xin vei sơđơ̆ng, tôm păng đei yua.

Ƀet bơ̆ng tôm, ƀlep năr ‘noh jĭ trong jang đei yua vă tang găn jĭ krê hơmơt ăn hơioh păng jing tơdrong đei yua ‘lơ̆ng ăn hơioh, Anih jang pơgang apŭng plĕnh teh păng Anih tơm vei lăng găh jang pơgang tơ tă kơ rim ŭnh hnam đei hơ ioh iĕ truh sơnăm ƀet bơ̆ng kiơ̆ năr đơ̆ng tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să athei ba hơioh năm ƀet bơ̆ng vắc xin ƀet bơ̆ng pơih să, ưh kơ răp gô vắc xin pơvoh pơvăn mă hŭt lê̆ tơdrong hiôk ƀet bơ̆ng ƀlep năr ăn hơioh, hơnhăk truh hơmơt kơ ƀơm tơdrong jĭ tơ poh krê hơmơt. Dôm  vắc xin tă kơ sơđơ̆ng ‘lơ̆ng lei băl. Đe mĕ ƀă ‘meh vă hơioh đei jơhngơ̆m pran jăng ‘lơ̆ng kăl kơ ba hơioh năm ƀet bơ̆ng tôm, ƀlep năr dôm vắc xin lơ̆m tơdrong jang ƀet bơ̆ng pơih să păng pơ đĭ hloi dôm vắc xin tam mă đei lơ̆m tơdrong jang. Tơdrong ƀet bơ̆ng ‘noh tôch kơ gĭt kăl, ‘noh jĭ tơdrong đei yua, hơnăp jang đơ̆ng rim bơngai kŭm nhen hơnăp jang hăm tơpôl.

Vaccine păng ƀet bơ̆ng ‘noh trong jang tang găn hơlau jơnei hloh vă pơm dă ƀiơ̆ tơpoh jĭ păng tơdrong hơmơt lôch răm đơ̆ng tơdrong jĭ tơpŏh pơm ăn hăm đe hơ ioh. Vă băt hơdăh hloh dơ̆ng tơdrong kăl kơ ƀet bơ̆ng vaccine ăn kơ đe hơ ioh, khul chih tơdrog tơroi hlôi pơma dơnuh hăm ƀak si Lê Phúc – Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih Dăr lăng hơlen jĭ jăn vă băt hơdăh hloh dơ̆ng tơdrong au.

-Ƀak si ăi, tơdrong ƀet bơ̆ng ‘nŏh hăp gĭt kăl lơ liơ lơ̆m vei lăng năng tông jơhngơ̆m jăn kơ đe hơ ioh?

Ƀak si Phúc: Tơdrong jang ƀet bơ̆ng hlôi đei tơlĕch jang đơ̆ng sơ̆ tơgop vei lăng năng tông jơhngơ̆m jăn ăn đe hơ ioh. Tơdrong ƀet bơ̆ng ‘noh ji tôch kơ ‘lơ̆ng ăn kơ hơ iŏh vă akau jăn kĕ tang găn pơrang jĭ pơrăm kơ yuơ hlôi đei pơgang vaccine bơ̆ng jĭ. Kơ yuơ lơ loh, tơdrong ƀet bơ̆ng ăn hơ ioh păng ƀet bơ̆ng pơma atŭm jĭ tôch kơ ‘lơ̆ng găh tơdrong vei lăng năng tông jơhngơ̆m pran jăng grăng akau ăn hơ ioh. Tơdăh bơ̆n ưh kơ ƀet bơ̆ng vaccine tang găn jĭ Pơsrei pơtih gia ‘nŏh đơ̆ng rŏng 9 khei jơhngơ̆m jăn kĕ tang găn pơrang jĭ au roi tơjur, mư̆h đei tơpoh sơmach jĭ pơsrei đei hơ ioh gô đei jing jĭ jăn hloi. Tơdrong jĭ au chă tơpoh dih băl tôch kơtang dơ̆ng, tơdrong pơm ăn ƀơm kơnê̆ đơ̆ng rŏng au kơnh jĭ tôch kơtang. Dăh mă rim pơgang vaccine anai nhen jĭ bạch hầu, hiĕn hiang, jĭ gơ̆ ... jei lei lăi. Tơdăh ƀet ƀlep păng tôm jơ ‘năr, jơhngơ̆m jăn đe hơ ioh gô kĕ tang găn dôm tơdrong jĭ jăn pơrăm.

- Hrei au, lơ̆m Tơdrong jang ƀet bơ̆ng ăn hơ ioh gô đei ƀet rim kơ loăi vaccine yă kiơ, hŏ ƀak si?

-Ƀak si Phúc: Hăm đe hơ ioh tim mă truh 12 khei, đe hơ ioh đei ƀet bơ̆ng tôm kiơ̆ trong jang ƀet bơ̆ng hrei au ‘nŏh gô đei 8 jrŭm. Mă blŭng nge gô đei ƀet vaccine Rơka Klơm B đe nge. Kiơ̆ đơ̆ng rŏng ‘nŏh dang 1 khei đơ̆ng rŏng hơnhơl, nge đei ƀet bơ̆ng vaccine jĭ hiĕn hiang. Nge đơ̆ng 2 khei, 3 khei păng 4 khei gô đei ƀet jrŭm mă 5 lơ̆m 1. Nge 5 khei đei ƀet bơ̆ng vaccine hơven hơvo jo jăn. Mưh 9 khei ƀet bơ̆ng vaccine pơsrei. Mư̆h hơ ioh 12 khei gô ƀet bơ̆ng vaccine tang găn jĭ ‘ngok Nhật bản, jrŭm mă 2 đunh kơ jrŭm blŭng đơ̆ng 7-10 năr păng jrŭm mă 3 gô ƀet hơdrăp dơ̆ng đơ̆ng rŏng 1 sơnăm. Lơ̆m khei mă 2, 3, 4, ‘ngoăih ƀet bơ̆ng vaccine 5 lơ̆m 1 hơ iŏh đei ăn huch dơ̆ng pơgang vaccine tang găn jĭ hơven hơvo jo jăn. Tơdăh ƀet tôm pơgang bơ̆ng ăn hơ ioh, đe hơ ioh truh 12 khei gô đei ƀet 8 jrŭm păng huch 3 ‘măng vaccine ji hơven hơvo jo jăn. ‘Ngoăih kơ ‘noh, rim jrŭm ƀet hơdrăp mưh hơ ioh 18 truh 24 khei, đe hơ ioh gô đei ƀet hơdrăp rim pơgang vaccine tang găn bạch hầu, hiĕn hiang, jĭ gơ̆ păng pơsrei - rubella.

- Hrei au đei lơ mĕ ƀă hơ ioh akhan, rim ‘măng ƀet hơdrăp dơ̆ng ‘nŏh ưh kơ kăl ôh kơna ưh kơ ăn kon hơ ‘lơ̆p năm ƀet bơ̆ng, kiơ̆ kơ ih tơdrong ‘nau ‘noh lơ liơ hŏ ƀak si?

- Ƀak si Phúc: Tơdrong iok đei jơnei đơ̆ng vaccine lơ̆m Tơdrong jang ƀet bơ̆ng ‘nŏh ƀet tôm jrŭm păng ƀet hơdrăp dơ̆ng. Ƀet hơdrăp ‘nŏh jing tôch kơ kăl, tơdăh bơ̆n ưh kơ ƀet hơdrăp, mă đơ̆ng đe hơ ioh hlôi đei pơgang bơ̆ng vă tang găn jĭ jăn, mă lei tơdăh ưh kơ ƀet hơdrăp, tơdrong kĕ bơ̆ng roi năr roi pă gan kơtang. Tơdrong ƀet hơdrăp gô tơgŭm ăn jơhngơ̆m jăn kĕ krơ̆ng. Kơ yuơ lơ loh, tơdrong ƀet hơdrăp dơ̆ng vaccine ‘nŏh kăl hloh. Nhôn chă pơkă athei đe mĕ ƀă ‘ngoăih ƀet tôm pơgang bơ̆ng, kăl chă ƀet tôm ‘măng ƀet hơdrăp dơ̆ng ăn kơ đe hơ ioh.

- Tơdrong ưh kơ ƀet vaccine ăn hơ ioh gô đei dôm tơdrong yă kiơ ƀơm truh ăn kơ đe hơ ioh, hŏ ƀak si?

- Ƀak si Phúc: Đei lơ kơtơ̆ng ang pơm ăn rim bơngai mĕ tơtăm dăh mă tang găn ưh kơ ăn năm ƀet bơ̆ng. Mă tơpă yan au, lơ̆m dôm sơnăm au ki, Tơdrong jang ƀet bơ̆ng jei hlôi pơm hơtŏk jơhngơ̆m đon hlôh vao kơ bơngai mĕ bơih, pơjing đei tơdrong joăt lơ̆m ba kon hơ ‘lơ̆p năm ƀet bơ̆ng. Mă lei, lơ̆m khei năr au ki, mă kăl lơ̆m khei ‘năr đei jĭ hơbuh Covid-19 pơrăm, đei lơ kơtơ̆ng ang ưh kơ trŏ lăp găh vaccine Covid-19 kơna lơ bơngai mĕ chă mơ̆ng tim mă hơlen, tim mă tôm tong đĭ pơjăh pơjrăng, tơjră, ưh kơ ăn kon hơ ‘lơ̆p năm ƀet bơ̆ng. Nhôn pơkă, tơdrong ƀet bơ̆ng vaccine oei jing trong jang ‘lơ̆ng hloh vă vei lăng năng tông jơhngơ̆m jăn ăn hơ iŏh pran jăng grăng akau. Kơ yuơ lơ loh, bơ̆n dăh iung jang, vei kơjăp păng ba kon hơ ‘lơ̆p năm ƀet tôm, ƀlep jơ ‘năr ƀet. Tơdăh ưh kơ ƀet vaccine, jơhngơ̆m jăn gô ưh kơ kĕ krơ̆ng, ưh kơ kĕ tang găn hăm dôm tơdrong jĭ ‘noh. Mưh ưh kơ kĕ krơ̆ng, đe hơ ioh gô ƀônh đei tơdrong jĭ păng jĭ ăl, đei ‘măng truh lôch răm hloi. Mĭnh  ƀar ‘nu bơngai mĕ kơ yuơ pơjoăl tơdrong jang au to pơm ăn hơ ioh klui jơ ‘năr ƀet bơ̆ng ‘nŏh jei kăl năm ba kon hơ ‘lơ̆p năm truh tơ̆ hơnih ƀet vă kang ƀô̆ ƀok thây pơgang chă pơtho khan păng ƀet bơ̆ng ăn hơ ioh.

-Bơnê kơ ƀak si hơ!