Tơ̆ dêh char Dak Lak, jô̆ đơ̆ng blŭng sơnăm truh blŭng khei 10 hlôi đei hloh 3000 ‘nu bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe, lơ̆m noh đei 50 ‘nu bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe jĭ dêh, 4 ‘nu jĭ lôch. Kơ sô̆ bơngai jĭ đei ƀôk tŏk hrĕnh đơ̆ng blŭng khei 8. Vă jê̆ 1.000 ‘nu đei jĭ đei chih iŏk lơ̆m khei 9 âu ki. Tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, đơ̆ng blŭng sơnăm truh dang ei, khoa hơmet tơdrong jĭ tơpoh hlôi sơng iŏk păng hơmet ăn hloh 500 ‘nu bơngai jĭ pơ lŏ lĕch đe, lơ̆m noh đei lơ bơngai jĭ năm khăm tơ̆ dôm hơnih khăm pơm kơdih ưh kơ ‘lơ̆ng, hơmet 2,3 năr ưh kơ dă ƀiơ̆ mă ƀĭch tơ̆ hnam pơgang. Kơplăh dâu jĭ đĭ dêh bơih. Bơngai jĭ N.T.T (oei tơ̆ phường Tân Lợi, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak) ‘noh jĭ 1 pơtih gia. Ƀơ̆t oei tơ̆ hnam, ‘nhŏng N.T.T đei ƀôh yuh, hơkâu jĭ hơ ơ̆m hơ ăm kơna năm khăm tơ̆ anih khăm kơdih jê̆ hnam. Đơ̆ng rŏng kơ pơm hơlen lăng bơ̆n pham ‘nhŏng T. đei ƀak si tơ̆ hơnih khăm hơlen lăng đei jĭ pơlŏ siêu vi păng chih hla ar pơgang 3 năr brŏk hơmet tơ̆ hnam. Huch pơgang đei 2 năr, ‘nhŏng T. ƀôh jĭ ưh kơ dă ƀiơ̆ mă oei dêh hloh kơna ƀĭch khăm tơ̆ hnam pơgang Đa khoa pơlei tơm Buôn Ma Thuột. Tơ̆ âu, huyết áp sư jur hrĕnh păng đei hơlen lăng jĭ pơlŏ lĕch đe kơna chơ ba tơ̆ hnam pơgang kơpal. Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên, bơngai jĭ đei hơlen lăng jĭ pơlŏ lĕch đe năr mă 6, blơ̆ pơlŏ lĕch đe păng đei tơtĕnh hơmet. Gơnang đơ̆ng đei đe y, ƀak si, hơdrin hơmet, ‘nhŏng T. hlôi pŭn hoei kơ đei krê hơmơt kiơ. Bơngai jĭ N.T.T tơroi: 

‘Nâu jĭ ‘măng mă blŭng ĭnh đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Sư ưh kơ hiôk, lap rơmơ̆n ưh kơ nhen dôm kơloăi pơlŏ hmă nai, pơm ăn lap hloh, dêh hloh. Tơdăh ưh kơ đei hơmet tơtom gô pơm ăn blơ̆, ưh kơ đei jơhngơ̆m lai yơ ưh kơ băt păng lôch dang yơ ưh kơ băt. Yua thoi noh, mưh ƀôh lap ‘noh bơ̆n athei năm khăm hrôih vă đei hơmet hrôih mă lê̆ klui dêh bơ̆n chă pơrăm kơdih bơ̆n păng pơrăm hloi bơngai lơ̆m ŭnh hnam. Khăm klui jơhngơ̆m jăn bơ̆n gô đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng tôch kơ lơ, hiong đĭ dang 80 truh 90% jơhngơ̆m pran.

Mĭnh ‘nu lei lăi ‘noh ‘nhŏng N.C.Đ (oei tơ̆ apŭng Đức Cơ, dêh char Gia Lai), ƀơ̆t ƀôh hơkâu lap rơmơ̆n, đei hloi yuh dêh hơnơ̆ng, ‘nhŏng Đ. hlôi năm tơ̆ 1 hơnih khăm kơdih lơ̆m apŭng vă khăm păng đei hơlen lăng jĭ pơ lŏ lĕch đe. ‘Nhŏng Đ. đei chih hla ar pơgang brŏk huch mă lei đơ̆ng rŏng 2,3 năr hơmet tơ̆ hnam, tơdrong jĭ đơ̆ng sư ‘noh jing dêh hloh dơ̆ng. Ŭnh hnam tơtĕnh ba ƀĭch tơ̆ hnam pơgang apŭng Đức Cơ păng ƀlă kơ ‘noh đei chơ ba hloi tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên. Tơ̆ âu, hnam pơgang đei hơlen lăng jĭ pơlŏ lĕch đe năr mă 4, lĕch ƀre ƀrônh tơ̆ klak păng 2 pah jơ̆ng, ưh kơ ‘lơ̆ng klơm, ưh kơ ‘lơ̆ng lơ hơnih lơ̆m hơkâu. Hơkăn bơngai jĭ N.C.Đ tơbăt:

Hơdrol ki ĭnh kŭm đei jĭ pơlŏ 1 ‘măng mă lei ƀôh jĭ dă ƀiơ̆, chă hơmet kơdih 2,3 năr ‘noh dă ƀiơ̆. Mă lei truh ƀơ̆t klo ĭnh jĭ ‘noh tôch kơ dêh. Ĭnh ưh kơ ê jĭ pơlŏ lĕch đe ‘noh krê hơ mơt thoi noh... Kiơ̆ tơdrong đơ̆ng klo ĭnh, ĭnh gô akhan kơ rim bơngai mưh yuh ‘noh kăl kơ năm tơ̆ ƀak si hrôih mă ‘nĕ kơ lê̆ dêh. Klo ĭnh ‘nao yuh 2 năr năm khăm mă đĭ tôch kơ krê hơmơt bơih kơna rim bơngai mưh ƀôh yuh athei truh tơ̆ hnam pơgang vă pơm hơlen lăng păng hơlen lăng roi hrôih roi ‘lơ̆ng.

Jĭ pơlŏ lĕch đe ‘noh tơdrong jĭ tơpoh dei dei, gô pơm ăn jing hơbuh yua đơ̆ng vi rút Dengue pơm ăn. Jĭ tơpoh lanh yua đơ̆ng mur ƀrĕnh kăp bơngai jĭ ƀơm vi rút đơ̆ng rŏng ‘noh tơpoh jĭ ăn bơngai ưh kơ đei jĭ kiơ̆ hơnih kăp. Truh dang ei, jĭ pơ lŏ lĕch đe tam mă đei pơgang vắc xin tang găn jĭ păng tam mă đei pơgang hơmet klăih jĭ. Jĭ pơlŏ lĕch đe tơƀơ̆p tơ̆ pơ đĭ hơioh păng bơngai ‘lŏ. Mưh ƀơm jĭ, bơngai jĭ gô đei ƀôh nhen: yuh dêh hơnơ̆ng, lĕch ƀre ƀrônh, jĭ sĕch păng kơting, lĕch pham (jơ̆ng hơnĕnh, chă pơyơ̆ng lĕch pham...)... Tơdăh ưh kơ đei hơlen lăng hrôih păng hơmet tơtom ƀônh kơ hơnhăk truh pơ lŏ lĕch đe ăl, gô pơm ăn lĕch pham dêh, jur huyết áp ưh kơ ê, blơ̆ păng lôch. Ƀak si Phạm Hồng Lâm – Kơdră khoa hơmet tơdrong jĭ tơpoh Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, tơbăt:

Hrei ‘nâu tơdrong bơngai jĭ đei ƀơm jĭ pơlŏ lĕch đe đei ƀôh roi tŏk, mă loi ‘noh kơ sô̆ bơngai jĭ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang lơ, 1 năr hơdrô̆ khoa hơmet jĭ tơpoh Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên sơng iŏk hơmet ăn hloh 20 ‘nu jĭ. Lơ kơ sô̆ bơngai jĭ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet klui ngăl, ƀĭch tơ̆ hnam pơgang ƀơ̆t jĭ pơ lŏ lĕch đe dêh bơih.

Kŭm kiơ̆ kơ ƀak si Phạm Hồng Lâm, tơdrong bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe ƀĭch tơ̆hnam pơgang klui ‘ngoăih kơ tơdrong tơm pơm pơ hơi, ưh kơ hlôh vao ‘noh ưh kơ tŏ sĕt bơngai rơih iŏk anih jang pơgang khăm ưh kơ vei sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, hơnhăk truh tơdrong hơlen lăng, hơmet glăi. Tơdrong ‘nâu tôch kơ krê hơmơt yua kơ tơdrong yua pơgang, sŏng sa, tơmơ̆t đak ưh kơ ƀlep trong gô pơm ăn jĭ pơlŏ lĕch đe jing dêh tôch kơ hrĕnh. Yua thoi noh, mưh đei ƀôh jĭ ‘noh bơngai jĭ kăl kơ truh tơ̆ dôm hnam pơgang đei joăt hơmet tơdrong jĭ tơpoh vă khăm, ưh kơ gơh rơih kư̆ kă hơnih khăm jĭ kơdih, kŭm ưh kơ gơh chă răt kơdih pơgang hơmet tơ̆ hnam.

Kiơ̆ kơ hơlen lăng đơ̆ng Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char Dak Lak, đei ƀôh jĭ pơlŏ lĕch đe lơ̆m dêh char oei tŏk bŏk tôch kơ krê hơmơt, kơ sô̆ bơngai jĭ năr đơ̆ng rŏng ling lang lơ hloh kơ năr hơdrol. Yua thoi noh, anih jang pơgang tơtă kơ kon pơlei kăl kơ ‘mă ‘lơ ‘lŏ, hơtŏk loi dơ̆ng dôm trong jang tang găn jĭ hăm dôm trong nhen: Pơlôch mur, veh ver kơ mur kăp, pơlôch klanh hăm trong hơnơ̆ng hơmet rơgoh hnam oei păng cham char jum dăr, ‘nĕ kơ lê̆ đak tơ̆ng, đơ̆p klĕp dôm tơmam mong đak, rong ka lơ̆m dôm ƀô̆i pơtăm ‘long pơrŏ, iŏk akŏm, hŭt lê̆ dôm tơmam hŭt đei mong đak, ‘nĕ kơ lê̆ mur chek lar.... Mưh đei ƀôh đơ̆ng jĭ pơlŏ lĕch đe nhen: yuh dêh hơnơ̆ng, lĕch ƀre ƀrônh, jĭ ƀĕnh hơkâu păng jĭ kơting, lĕch pham (jơ̆ng hơnĕnh, chă pơyơ̆ng lĕch pham...) kăl năm tơ̆ hnam pơgang vă đei khăm, hơlen lăng păng hơmet hrôih, ƀlep trong hơmet.

Dôm tơdrong kăl kơbăt mưh jĭ pơlŏ lĕch đe roi ăl

Hrei ‘nâu, kơsô̆ bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe oei tŏk hơnơ̆ng. Kơplăh ‘nŏh, jĭ âu tam mă đei vắc xin tang găn kŭm nhen tam mă đei pơgang hơmet klăih ‘năi. Vă kon pơlei băt hơdăh ƀiơ̆ găh tơdrong jĭ ‘nâu vă găn ƀiơ̆ jĭ ăl, nhôn đei jơ pơma nuh hăm ƀak si Phạm Hồng Lâm – Kơdră vei lăng khoa Jĭ tơpŏh, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

- Apinh ih ƀak si, jĭ pơlŏ lĕch đe hơmơt thoi yơ hă?

-Ƀak si Lâm: Jĭ pơlŏ lĕch đe ‘nŏh tơdrong jĭ yoa đơ̆ng virus păng tơdăh đei jĭ mă khăm hơlen ưh kơ trŏ, hơmet ưh đei tơtom ‘nŏh gô jing tôch hơmơt nhen gơ̆ hơkâu, huyêt ap jur, jĭ pơlŏ lĕch đe jing ăl, pơrăm jơ̆p hơkâu jăn. Tơdrong jĭ năm hơmet tơ̆ hnam pơgang klui gô jing đei dôm tơdrong krê kơpal păng dôm tơdrong krê ‘nâu tơdăh ưh đei hơmet tơtom, ƀât lăp pơm ăn bơngai jĭ lôch hloi.

-Hrei ‘nâu, oei đei bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe chă răt pơgang, hơmet kơdih tơ̆ hnam, chă truyên đak kơdih, tơdrong ‘nâu pơm tơlĕch tơdrong krê kiơ hă ƀak si?

-Ƀak si Lâm: Jĭ pơlŏ lĕch đe đei 3 grŭp ‘nŏh jĭ pơlŏ Dengue, jĭ pơlŏ Dengue krê păng jĭ plŏ Dengue ăl. Mưh đei jĭ pơlŏ lĕch đe, lơ̆m 100 ‘nu bơngai jĭ ‘nŏh đei dang 30 ‘nu bơngai jĭ kăl đei khăm hơlen, ƀich hơmet tơ̆ hnam pơgang, oei dang 70 ‘nu bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe gô đei khăm hơlen, hơmet jĭ tơ̆ hnam mă ưh ‘nŏh tơ̆ hnam pơgang tơring păng tơtă ăn dôm bơngai jĭ lơ̆m grŭp hơmet jĭ tơ̆ hnam ‘nŏh jĭ grŭp ưh đei truyên đak, lăp truyên đak hăm dôm bơngai jĭ krê dăh mă gơ̆ đơ̆ng jĭ pơlŏ lĕch đe ăl đĕch. Jơhngâm đon bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe đa ‘mĕh hơmet tơ̆ hnam, tơ̆ 1,2 anih hơmet jĭ kơdih tam mă băt hơdăh găh tơdrong jĭ pơlŏ lĕch đe păng kiơ̆ nơ̆r athei đơ̆ng bơngai jĭ ‘nŏh đa truyên đak ăn đe sư. ‘Nâu jĭ tơdrong glăi, ưh trŏ hăm tơdrong hơgăt păng nơ̆r pơtho đơ̆ng Anih tơm vei lăng jang pơgang. Mưh truyên đak, tơdăh bơngai jĭ pơlŏ lĕch đe ăl, gơ̆ đơ̆ng jĭ ăl, kơplăh âu đe ƀak si tơ̆ hnam pơgang kơpal tôch mơmat vă gơ̆h hơgăt đak truyên ăn bơngai jĭ, truyên ưh kơ trŏ trong hơmet đơ̆ng Anih tơm vei lăng jang pơgang gô pơm ăn bơngai jĭ roi đei tơdrong krê dơ̆ng.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă yơ hăm kon pơlei vă găn ƀiơ̆ tơdrong krê đơ̆ng jĭ pơlŏ lĕch đe âu ưh?

-Ƀak si Lâm : Jĭ pơlŏ lĕch đe yoa đơ̆ng virus păng tam mă đei pơgang hơmet klăih, mưh jĭ ăl ƀônh gơ̆ hơkâu, rơmơ̆n jơ̆p hơkâu jăn, tôch krê lôch răm. Tơ̆ hơnăp tơdrong jĭ oei tơpŏh tôch hơmơt nhen hrei ‘nâu, đĭ đăng kon pơlei mưh ƀôh hơkâu yuh tŏ hơnơ̆ng ‘nŏh jăh năm tơ̆ Hnam pơgang vă khăm hơlen, kiơ̆ đơ̆ng jĭ thoi yơ đe ƀak si đei nơ̆r roi tơƀôh athei ƀich hơmet tơ̆ hnam pơgang dăh mă hơmet tơ̆ hnam. Mă loi, athei kơchăng, dôm bơngai arih xa hơtăih kơ hnam pơgang, arih xa mĭnh drô̆, bơngai lơ̆m hnam ưh băt trong hơlen năng jĭ dăh mă dôm bơngai jĭ oei ‘lơ̆p, đe hơiŏh, bơngai kră hlŏh 60 sơnăm păng dôm bơngai đei jĭ đunh lơ̆m hơkâu jăn, drŏ kăn oei hơnăp, bơngai bek plên… tơdăh ƀôh hơkâu yuh tŏ ‘nŏh athei năm tơ̆ hnam pơgang. Tơdrong sơ ‘ngon ‘nŏh dang ei tơ̆ khoa kŭm đei 1,2 ‘nu bơngai jĭ ưh tam mă băt hơdăh tơdrong ‘nâu kơna bơngai jĭ đa năm hơmet klui, dôm bơngai jĭ kăl đei năm hơmet tơ̆ hnam pơgang ‘nŏh ưh jăh năm, jing pơm ăn tơdrong hơmet jĭ pơlŏ lĕch đe roi pơmat tat. Yoa thoi nŏh, 1 ‘măng dơ̆ng, kon pơlei athei kơchăng mưh ƀôh hơkâu jăn yuh đunh ‘nŏh jăh năm tơ̆ hnam pơgang hloi.

-Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!