Tŏk huyết áp ‘noh tơdrong kơhret pham ro tŏk tơ̆ trong hoan pham tŏk lơ. Mĭnh ‘nu bơngai đei băt hơdăh ‘noh đei tŏk huyết áp ƀơ̆t huyết áp tâm thu đơ̆ng 140 mmHg tơ̆ kơpal dăh mă huyết áp tâm trương đơ̆ng 90 mmHg tơ̆ kơpal. 1,2 tơdrong jĭ gô đei ƀôh tơ̆ 1 ‘nu bơngai đei tŏk huyết áp ‘noh: jĭ kơ̆l tơ̆ pơge hrôih; lĕch pham muh, plei nuih tơteh hrĕnh, đon si....

Kiơ̆ jô̆ pơ hlom đơ̆ng Anih vei lăng jang pơgang apŭng plĕnh teh (WHO), dang ei đei dang 1 ti ‘nu lơ̆m apŭng plĕnh teh đei jĭ huyết áp tŏk păng kơ sô̆ âu gô tŏk 1,5 ti ‘nu lơ̆m sơnăm 2025, rim sơnăm đei dang 9,4 triệu ‘nu đei tŏk huyết áp hlôi lôch. Tơ̆ Việt Nam, kiơ̆ kơ Anih vei lăng jang pơgang tang găn hơdrol đei dang 17 triệu ‘nu đei tŏk huyết áp, vă khan mưh 4 ‘nu bơngai ‘lŏ ‘noh đei 1 ‘nu jĭ. Mă loi ‘noh lơ̆m 17 triệu ‘nu jĭ tŏk huyết áp tơ̆ tơpôl ‘noh đei truh hloh 50% tam mă đei chă ƀôh păng hloh 70% lơ̆m kơ sô̆ chă ƀôh tam mă đei hơmet.

Tŏk huyết áp ‘noh tơdrong jĭ hơmet ưh kơ kĕ klăih, đei ƀôh ưh kơ đei bu băt, hui đei ƀôh yan âu, yua thoi noh tôch kơ hơnat chă ƀôh păng ƀônh kơ đei ƀôh dôm tơdrong jĭ ăl tơdăh ưh kơ đei hơmet tơtom, tôm, hơnơ̆ng. Hmă hmă mưh 1 khei bơngai jĭ tŏk huyết áp gô truh tơ̆ Hnam pơgang vă đei ƀak si pơtho tơƀôh păng iŏk pơgang brŏk tơ̆ hnam huch hơnơ̆ng. Mă lei, oei đei 1,2 ‘nu oei athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet yua kơ tŏk huyết áp ưh kơ ê.

Tơ̆ Khoa Nội tim mạch Hnam pơgang Đa khoa pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak, rim năr sơng iŏk vă jê̆ 20 ‘nu bơngai jĭ ƀĭch tơ̆ hnam pơgang hơmet yua đơ̆ng tŏk huyết áp. Kiơ̆ đơ̆ng chă apĭnh tơdrong jĭ đơ̆ng hơdrol đơ̆ng bơngai jĭ, đei lơ bơngai ưh kơ đei ƀôh tơdrong jĭ kiơ đơ̆ng jĭ. 1 kơ sô̆ hui đei ƀôh jĭ kơ̆l hơving măt, hơmren jơ̆ng ti, pôih tŏk, đon si, plei nuih tơ teh hrĕnh, ưh kơ gan bang....

Yă Trần Thị Mường, oei tơ̆ phường Tân Lập, pơlei tơm Buôn Ma Thuột sơnăm ‘nâu 65 sơnăm mă lei đĭ đei 25 sơnăm hơrih hơdai hăm jĭ tŏk huyết áp, sư hơnơ̆ng huch pơgang rim năr mă lei khei ‘năr tơ jê̆ âu sư đa tơtăm, ưh kơ tep, lap, jĭ kơ̆l kơna athei năm tơ̆ hnam pơgang vă hơlen lăng hăm đei jĭ kiơ nai ưh vă đei trong hơmet ‘lơ̆ng. Yă Trần Thị Mường pơma:

“Hơdrol kơ hơnăp nge mă 2 năm khăm ‘noh đei tŏk huyết áp klĕp truh dang ei mă lei sŏng sa ĕnh, 6 khei năm hơlen lăng 1 ‘măng vă lăng tơdrong jĭ thoi yơ păng iŏk pơgang huch hơnơ̆ng rim năr kơna huyết áp oei sơđơ̆ng.”

Bơngai nai ‘noh yă Nguyễn Thị Đạt, 70 sơnăm đei tŏk huyết áp đĭ 10 sơnăm kơ âu, athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang kâp kư̆u yua đơ̆ng glăi lơ̆m hơmet. Kơdih kâu bơngai jĭ đei jĭ kơting păng năm kơdih tơ̆ hơnih tĕch pơgang răt pơgang jĭ brŏk huch păng đơ̆ng rŏng 3 năr huch, huyết áp tŏk kơ jung ưh kơ ê. Bơngai lơ̆m ŭnh hnam hlôi ba yă ƀĭch tơ̆ hnam pơgang tơ̆ khoa Nội, Hnam pơgang đa khoa pơlei tơm Buôn Ma Thuột, đơ̆ng rŏng 5 năr răp hơlen lăng păng hơmet, dang ei jơhngơ̆m pran yă đĭ sơđơ̆ng. Mŏ Lê Thị An, kon drŏ kăn yă Đạt oei tơ̆ phường Tân Lập, pơlei tơm Buôn Ma Thuột, dêh char Dak Lak tơbăt:

 “‘Nao chă ƀôh đei jĭ ‘noh yă kŭm lap, năm tơ̆ hnam pơgang phường hơlen lăng ‘noh đei jĭ hơyô đak sĭk, huyết áp tŏk, jĭ plei nuih. Khei ‘năr blŭng lăp huch pơgang hmă đĕch. Truh khei ‘năr mă 2 ‘noh ưh kơ ‘lơ̆ng, huyết áp, hơyô đak sĭk tŏk dêh hnang kơna athei ƀĭch tơ̆ hnam pơgang.”

Bơngai jĭ huyết áp tŏk kăl kơ hlôh thoi âu, lơ̆m kơplăh yua pơgangm kơ sô̆ huyết áp vih hơlơ̆k hmă ‘noh gơnang đơ̆ng lơ̆m dôm găr pơgang huch mă đe sư huch hơnơ̆ng rim năr. Ƀak si Trần Thanh Quý – Kơdră Khoa hơmet jĭ ăl, Hnam pơgang đa khoa pơlei tơm Buôn Ma Thuột, Dak Lak tơbăt: Tŏk huyết áp đunh đai hlôi pơm ăn tơdrong jur tŏk đơ̆ng hoan pham ưh kơ kĕ. Mưh huyết áp tŏk kơ jung ưh kơ ê, hoan pham ƀônh kơ đei pơchăh, ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn lĕch pham păng dôm tơdrong jĭ krê hơmơt truh hơkâu jăn bơngai jĭ. ‘Ngoăih kơ ‘noh, ưh kơ ê pơdơh huch pơgang hơ met ‘noh huyết áp gô tŏk hơlơ̆k dơ̆ng nhen hơdrol kơ hơmet, ƀơ̆t lăp oei tŏk kơ jung hloh mă hơkâu jăn tam mă tom joăt, gô pơm ăn dôm tơdrong jĭ đơ̆ng jĭ tŏk  huyết áp nhen: pơ̆k, pham bluh tŏk tơ̆ plei nuih, lĕch pham tơ̆ ‘ngok; bơngai jĭ gô đei dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng plei nuih nhen tơdrong hoan tơm, pơm pơchăh trong hoan tơm, jĭ kơtơh, pơ ‘ngeh tơsoh, hư plei lĕn... Ƀak si Trần Thanh Quý pơma:

“Đei 1 tơdrong bơ̆n ưh kơ vei lăng tơtom đei ‘noh krao ‘noh jĭ huyết áp ưh kơ rơđăh, vă khan 1,2 ‘nu mưh tơƀơ̆p ƀak si ‘noh huyết áp tŏk mă lei mưh brŏk tơ̆ hnam huyết áp hơlơ̆k tơ̆ kơ sô̆ hmă dơ̆ng, tơdrong ‘nâu tam mă băt hơdăh ‘noh đei tŏk huyết áp. Yua thoi noh, nơ̆r pơtho tơtă đơ̆ng Anih tơm vei lăng găh tơdrong jang pơgang ‘noh jĭ pơtrŭt pơtŏ huyết áp tơ̆ hnam păng gơh yua hăm kơmăy pơtŏ huyết áp điện tử, dai ƀlep păng bơngai jĭ kăl kơ pơ tŏ ƀlep ki thuơ̆t păng rơih iŏk huyết áp trŏ lăp tơ̆ lơ jơnăr, gơh tơ̆ pơgê, ‘năr dơ̆ng păng gơmăng. Ƀơ̆t doh huyết áp tơ̆ hnam thoi noh, bơ̆n vei lăng tơdrong huyết áp ưh ƀôh rơđăh đei chă ƀôh hrôih.”

Jĭ tŏk huyết áp gơh đei tang găn ‘lơ̆ng păng pơvei tơ̆ kơ sô̆ ‘lơ̆ng tơdăh nhen rim ‘nu kon pơlei pơm kiơ̆ tơpăt dôm nơ̆r tơtă đơ̆ng dôm bơngai joăt jang pơgang, ling lang pơvei hơkâu trăp ‘lơ̆ng, veh ver kơ rơkăh kĭ, bek plên. Trong sŏng sa khoa học, hơtŏk sa lơ ‘nhot păng plei ‘long hơdrih. Tơ jur sa ƀoh, ‘nĕ kơ sa lơ rơmă; vei sơđơ̆ng tôm kali. Pơtâp hơkâu hơnơ̆ng, tŏ sĕt hloh 30 pơnĭt rim năr. Athei truh tơ̆ hnam pơgang jê̆ hloh vă đei hơlen lăng huyết áp hơnơ̆ng, vă chă ƀôh hrôih păng răp hơlen lăng jĭ tŏk huyết áp, tang găn dôm tơdrong jĭ krê hơmơt.

Trong năng băt pămng tang găn jĭ Huyêt ap tŏk

Jĭ huyêt ap tŏk ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ ƀơm truh tơ̆ plei nuih, đei bơngai jĭ tôch lơ păng đei ƀôh roi đunh roi tŏk, jĭ đei dar dĕh đunh mă lei tôch ƀônh pơm tơlĕch tơdrong krê. Vă băt hơdăh ƀiơ̆ tơdrong jĭ huyêt ap tŏk, dôm tơdrong krê hơmơt, nhôn đei jơ pơma nuh hăm ƀak si chuyên khoa I Trần Thanh Quý – Kơdră chĕp kơ̆l khoa Hơmet jĭ ăl, chă jơhngâm, Hnam pơgang đa khoa plt Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk.

-Ƀak si ăi, trong năng băt 1 ‘nu bơngai jĭ huyêt ap tŏk thoi yơ hă ƀak si?

-Ƀak si Trần Thanh Quý: “Huyêt ap tŏk đei băt kiơ̆ đơ̆ng pơtŏ huyêt ap, hăm tơdrong pơtŏ huyêt ap ‘nŏh bơ̆n đei 2 trong, pơtŏ huyêt tơ̆ anih khăm păng pơtŏ huyêt ap tơ̆ hnam. Hăm tơdrong pơtŏ huyêt ap tơ̆ anih khăm, vă akhan đei bơngai jang pơgang pơtŏ ăn, ‘nŏh bơ̆n pơtŏ thoi âu: mă 1, ‘mĕh pơtŏ trŏ ‘nŏh bơngai jĭ adrol vă pơtŏ athei pơdơ̆h ngôi tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 15 pơnĭt; tơdăh adrol kơ ‘nŏh đei pơtâp hơkâu, yak hơtăih ‘nŏh athei pơdơ̆h ngôi tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 30 pơnĭt. Mă 2, ưh đei huch chĕh phe dăh mă iŏk ƀăng pơklĕp hăm rim bơngai jĭ păng tơdrong kơchôt kŭl keng đơ̆ng 2-3cm thoi nŏh gơ̆h lăp ‘lơ̆ng vă pơtŏ huyêt ap. Rim ‘măng pơtŏ huyêt ap bơ̆n athei pơtŏ tŏ sĕt hlŏh ‘nŏh 2 vât, đunh băl 2 pơnĭt, mă 3 tơdăh bơ̆n pơtŏ huyêt ap dang 140mm Hg mă lei set hơlen pham, khăm tơ̆ hnam pơgang đei ƀôh ƀơm truh tơ̆ jĭ plei nuih, jĭ plei lĕn ‘nŏh đei năng jĭ, đei jĭ huyêt ap tŏk kăl jăh hơmet hrôih.

-Lei, ƀak si roi mă hơdăh ƀiơ̆ tơdrong băt kơnăl jĭ huyêt ap tŏk lơliơ năng?

-Ƀak si Trần Thanh Quý: “Huyêt ap tŏk nhen ưh kơ đei ƀôh yă kiơ tơ̆ yăn âu, đei 1,2 tơdrong nhen vă băt kơnăl đei jĭ huyêt ap tŏk ‘nŏh jĭ kơ̆l, ving măt, jĭ rơgăh kŏng koi, mưh ƀôh thoi âu ‘nŏh huyêt ap đĭ tŏk bơih. Yoa thoi nŏh, bơngai jĭ lê̆ gô đei ƀôh dôm tơdrong thoi nŏh ‘mơ̆i na năm khăm, hơmet jĭ. Bơ̆n athei jăh khăm, hơlen năng đơ̆ng hrôih vă gơ̆h băt jĭ huyêt ap tŏk. Dôm bơngai jĭ ăl đa pơm tơlĕch lơ tơdỏng krê mưh huyêt ap tŏk ƀơm truh tơ̆ plei nuih, plei lĕn, ‘ngok…”

-Ƀak si ăi, huyêt ap tŏk đa pơm pơrăm truh anih yơ lơ̆m hơkâu jăn?

-Ƀak si Trần Thanh Quý: Huyêt ap tŏk đa ƀơm truh tơ̆ plei nuih, ‘ngok, plei lĕn, tơsŏh. Mă lei jĭ ƀơm truh tơ̆ ‘ngok păng plei nuih. Mưh bơ̆n huch pơgang huyêt ap hơnơ̆ng ‘nŏh huyêt ap gô đei vei lăng ‘lơ̆ng păng dôm tơdrong răm krê hơmơt tơ̆ plei nuih gô ưh kơ đei. Yoa thoi nŏh, dôm bơngai đa ưh đei huch pơgang huyêt ap hơnơ̆ng ƀônh đei tơdrong pơ̆k, pham tŏk tơ̆ ‘ngok, pham lĕch tơ̆ ‘ngok mă ưh ‘nŏh pham blŭh tơ̆ plei nuih, tôch kơ ƀônh lôch. Hăm dôm bơngai mưh khăm đei jĭ huyêt ap tŏk ‘nŏh athei hơlen năng păng hơmet mă tơtom.

-Lei a, bơnê kơ ih ƀak si hơ!