VOV4.Jarai- Djuai ania ta mơng đưm ră ră hlâo laih hơmâo pran jua khăp kơ lo\n ia laih anun ri\m c\ô mơnuih lêng dưi pơdah pran jua khăp lo\n ia hăng bruă mă rơđah rơđông, [u ngă sat kơ tơlơi đăo gơnang, tơlơi hiam klă mơng dêh ]ar, [u bơdjơ\ sat nao tơlơi hơđong mơng mơnuih [on sang ôh.

Tơlơi khăp lo\n ia sit nik mơng ri\m c\ô mơnuih kiăng pơdah djơ\ anih, djơ\ mông, djơ\ bruă, anăm yua kơ tơlơi arăng pơsur, plư brơi anai brơi adih ôh mơ\ iâu pơ[ut lu mơnuih hơmâo tơlơi pơmin ngă bơbec\ sat kơ djuai ania, kơ dêh ]ar…

{ơi anăp bruă ană plơi [ơi sa, dua boh dêh ]ar pơ[ut lu mơnuih, tap năng phă pơrai dram gơnam, pơkơdong glăi [ing ngă bruă wai lăng rơnuk rơnua.

{ing hyu mă tơlơi pơhing mơng Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam hơmâo tơlơi c\ih blang rơđah ‘’Anăm brơi pran khăp lo\n ia mơng ană plơi hơmâo arăng mơnec\ mă ngă sat’’.

Hơdôm ru\p pơdah amăng hră pơhing hăng plang internet amăng hơdôm hrơi laih rơgao brơi [uh, lu mơnuih [on sang yua pran jua đet, brol hlao đơi, [u kiăng thâo akô| tlôn ôh mơ\ phă anom bruă kơnuk kơna hơmâo ling tơhan mă pơko\ng lêng kơ glăk thun c\ơđai.

{ing anai kơ[ah tơlơi pơmin, pơmin [u hơđong yua anun amun biă hơmâo arăng jak iâu, apah mah hăng prăk, đet brol, mơnec\ mă ngă soh.

Hmư\ hing hloh le\, hơmâo hlăk ai mă pơko\ng yua ngă bruă pơkơdong glăi hlao đơi pơhaih yua arăng plư, pơsur, arăng apah [ing gơ`u 300 rơbâo prăk…

{uh rơđah rơđông anai le\ bruă plư plec\ mơnec\ mă mơng [ing c\i pơblư\ lo\n ia, ngă truh sat kơ tơlơi hơdip rơngai mơng mơnuih [on sang dêh ]ar ta.

Yua anun, r^m c\ô mơnuih Việt Nam khăp kơ lo\n ia ta kho\m rơđah ako\ dlô [uh ano\ [u klă mơng bruă pơ[ut lu mơnuih, phă anom bruă kơnuk kơna phrâo anai, c\i pơtrut đ^ tơlơi pơmin thâo kơđiăng.

Kơ-iăng Khoa anai tha prin, nai prin tha Nguyễn Lê Ninh, Khoa apăn bruă Jơnum min djo\p djuai ania mơnuih mơnam {on prong Hồ Chí Minh lăi le\, lu mơnuih [on sang, amăng anun lu biă mă le\ [ing hlăk ai yua kơ[ah tơlơi pơmin jing phă prai glăi boh tu\ yua mơng [ing gơ`u gum djru kơ kơnuk kơna:

‘’Ră anai hơmâo khul pơblư\ lo\n ia do\ pơ dêh ]ar tac\ rơngiao pơsur, yua anun sa, dua c\ô hlăk ai, tơlơi pơmin [u kjăp, amu` hơmâo arăng pơsur ngă bruă phă pơrai kơnuk kơna.

Bruă phă pơrai anai rơhyưt [ơi bruă: Arăng phă mơ\ arăng [u thâo hluh ôh hơdôm dram gơnam anun le\ yua ană plơi djru man pơdong’’.

Sa c\ô mơnuih pơmin hơđong [u nao phă pơrai ôh hơdôm boh tu\ yua mơng pô ta ngă. Samơ\ [ơi anai, lu mơnuih [on sang yua arăng plư plec\ mơnec\ mă pran khăp lo\n ia, pơ [ut lu mơnuih, plor mă khăp kơ lo\n ia jing ba truh bruă [u mơ-ak anai.

{ing gơ`u [u thâo ôh, bruă ngă mơng [ing gơ`u jing djru brơi [ing ngă sat pơblư\ lo\n ia, ngă rung răng [ơi sa, dua kual.

Tơlơi truh mơng hơdôm bruă ngă kơ[ah tơlơi pơmin anai amra ngă bơbec\ kơ bruă tuh pơ alin mơng lo\n ia ta, bơbec\ kơ bruă tuai c\uă ngui mơ\ ri\m thun Việt Nam glăk ako\ pơjing anih rai c\uă ngui mơng hơdôm pluh klăk tuai mơng dêh ]ar tac\ rơngiao, laih anun kơtang biă mă le\ ngă bơbec\ nao tơlơi mă bruă hơđong kjăp mơng rơbêh 90 klăk c\ô mơnuih Việt Nam khăp kơ lo\n ia biă.

{ơi anăp tơlơi truh amăng thun blan laih rơgao, ling tơhan wai lăng [ơi hơdôm boh tơring ]ar hơmâo mă lu [ing đet rial hlao đơi, mơnec\ mă pran khăp lo\n ia mơng mơnuih [on sang ngă rung răng kơđi ]ar, phă pơrai dram gơnam kơnuk kơna, ple\ hra iâu mơnuih [on sang ngă lơgreo…

Hơdôm bruă ngă kah hăng c\uh rơdêh, glom boh pơtuh ia săng, boh [om kơđinh, phiăp c\uih, pơsur arăng ngă soh, pơkơdong kơnuk kơna le\ hơdôm bruă ngă soh tơlơi phiăn, kiăng phăk khut khăt.

Dong mơng bruă ngă bơdjơ\ nao bruă kơđi ]ar anun, [ing khăp kơ lo\n ia biă mă c\ang rơmang anom bruă kơnuk kơna hyu e\p rơđah anăn pô ngă soh, bruă ngă soh laih anun bơtơhmal pô ngă ako\, [ing hlơi pô pơsur ană plơi kơ[ah tơlơi pơmin, ngă bruă rung răng, pơkơđai glăi tơlơi hiam klă mơng djuai ania ta.

Mơnuih [on sang Nguyễn Thị Phú, [ơi phường 2, plơi prong Đà Lạt (Lâm Đồng) lăi le\, anai le\ bruă ngă soh tơlơi phiăn, ngă bơbec\ kơtang biă kơ tơlơi rơnuk rơnua kho\m phăk kơtang kiăng [ing gơ`u thâo `im :

 ‘’Anun le\ buă phă pơrai dram gơnam kơnuk kơna, [ing gơ`u ngă tui anun c\i pơsur ană plơi ta đôc\, samơ\ bruă tui anun kơnuk kơna ta kho\m hơmâo hơdră ngă hiư\m pă [ing ta huăi bơbec\ kơ rơnuk rơnua kơđi ]ar dêh ]ar ta.

Hơmâo lu tơlơi pơgôp hiăp lăi nô Tơlơi phiăn phara hơjăn, hlơi mơng [u c\ang rơmang lo\n ia ta jai hrơi pơdrong sah hloh, đăo gơnang kơ jơlan hơdră mơng kơnuk kơna hăng {irô git gai pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar ta, kơnong hơmâo tơlơi rơkâo đ^ mơng Kơnuk kơna hăng {irô git gai pơ ala mơnuih [on sang ngă hiư\m pă kiăng đ^ kyar mơ\ [u bơbec\ kơ kơđi ]ar hăng rơnuk rơnua dêh ]ar’’.

{ơi mông tu\ jum hăng Khoa moa pơ ala mơnuih [on sang dêh ]ar amăng rơ wang hrơi tơjuh rơgao pơ kual C|ư\ Siăng, mơnuih [on sang pơdah pran jua [u tu\ ư ôh hơmâo sa, dua c\ô mơnuih mơnec\ mă tơlơi khăp lo\n ia ngă rung răng [ơi hơdôm boh tơring ]ar.

Mơnuih [on sang rơkâo đ^ gong gai kơnuk kơna kiăng ngă rơđah, phăk khut khăt [ing ngă soh tơlơi phiăn kiăng mơnuih [on sang hơđong pran jua bơwih [ong huă.

Mơnuih [on sang Nguyễn Đình Thi, phường Ea Tam, plơi prong Buôn Ma Thuột, Daklak rơkâo đ^:

‘’{ing gơmơi c\ang rơmang, kơnuk kơna hăng hơdôm boh plơi pla khut khăt phăk [ing mơnec\ mă ngă sat, pơsur pran jua mơnuih [on sang ngă lơgreo phă pơrai amăng thun blan laih rơgao, yua tui anun le\ ngă soh tơlơi phiăn’’.

Tui hăng Nai tha prin, Nai Prin tha Lê Minh Tâm, Kơ-iăng khoa ngă rah Khoa c\ih pioh Khul tơlơi phiăn Việt Nam, tơlơi phiăn dêh ]ar ta hơmâo tơlơi pơkôl brơi ri\m c\ô mơnuih [on sang pơtrut đ^ tơlơi dưi, dưi rơkâo đ^ kơ bruă lo\n ia.

Tơlơi phiăn ăt lăi rơđah hơdôm bruă phă pơrai kah hăng anai jing ngă soh tơlơi phiăn laih; laih dong hơmâo hơdră pơgang hơđong kjăp rơnuk rơnua dêh ]ar, pơkơdong glăi djo\p mơta bruă pơkơđai glăi tơlơi gêh gal mơng djuai ania, mơng dêh ]ar ta.

Ơi Tống Viết Xuân, hơmâo 70 thun Ping gah laih, Kơ-iăng khoa hơđăp Anom pơtô bruă Ping gah [on prong Hồ Chí Minh pơsit: Bruă mơnuih [on sang pơ[ut [ơi sa, dua anih ăt yua mơng mơnuih [on sang mơ\n, tap năng sa, dua c\ô khoa, mơnuih apăn bruă Ping gah [u thâo djo\p tơhnai ôh, yua anun [u hmao pơgang glăi:

 ‘’Kâo pơmin, dong mơng anai truh pơ tlôn, hơdôm jơlan hơdră phrâo, blung hlâo kho\m pơtô blang kiăng mơnuih [on sang thâo hluh [ơ\i, [ing gơ`u lăi hơget, kiăng hơget, kiăng jơlan hơdră mơng lo\n ia ta djơ\ lăp hloh.

Hơmâo tơlơi hơget phara [u gal mơ\n mơnuih [on sang mơng [u tu\ ư, hơmâo hơget thơ ta aka [u ngă klă jing ngă [ing [u klă mơnec\ mă, pơsur ta ngă soh. Bơ [u hơmâo tơhnal hiưm thâo ba truh tơlơi tui anun…’’.

Dong mơng bruă anai, hơdôm anom bruă kơnuk kơna ăt pơ alum mơnuih [on sang anăm pơ[ut lu mơnuih, ngă rung răng mơnuih mơnam; anăm hmư\ tui tơlơi pơc\ut pơc\ao mơng arăng ôh mơ\ ngă soh tơlơi phiăn.

R^m c\ô mơmuih pơdah pran jua khăp kơ lo\n ia djơ\ lăp, hơđong pran laih anun kơđiăng djo\p mơta tơlơi ngă sat mơng [ing pơmin pơblư\ lo\n ia.

                                                                                  Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr