VOV4.Jarai - Hro\ trun rin rơpa kual ]ư\ siăng, kual neh wa djuai ania [ia\ do# le\ sa amăng hơdôm tơlơi đing nao ba jơlan hlâo mơng Ping gah, Kơnuk kơna hăng hmâo laih lu hơdră bruă gum djru, djru brơi mơnuih [un rin.

Khă hnun hai, [ơi kual }ư\ Siăng, bruă hro\ trun [un rin, biă `u kual djuai ania [ia\ glăk bưp tơlơi tơnap hăng lu ano# hruă kiăng pơtlaih.

Sang ano# ayong R]om Thuý, djuai ania Jarai, plơi Prep, să Ia Ph^, tơring glông }ư\ Păh, gah sang ano# [un rin anun 3 thun hlâo dưi ]an 20 klăk prăk pioh tuh pơ plai pla kơ phê.

Tui hăng ayong Thuý, 20 klăk prăk amăng 3 thun le\ [ia\ biă, `u khom ]an dong mơng sang ano#, kơnung djuai samơ\ ăt kơnong kơ pla mă [ia\ mơn kơ phê [ơi 7 ar lon dưi hmâo am^ ama pha brơi.

Lăng hơdôm phun kơ phê mơtah klă hiam [ơi lon dro\t hăng glăk brung kơ bôh, ayong Thuý ]ang rơmang, tơdah hmâo djop ngăn drăp pioh tuh pơ plai amăng đơ đam kual lon, kơnong dua tlâo thun dong `u amra tla abih hnưh hăng tơtlaih mơng [un rin, đa le\ pơmin nao bruă ngă pơdrong tơdah hmâo prăk tuh pơ plai pioh pla plah djop phun bôh:

“Sang ano# đing nao pơlar đang kơ phê samơ\ ră anai ăt do# kơ[ah prăk mơn.

Kâo ]ang rơmang dưi djru ]an dong prăk pioh bơwih [ong huă, pla dong phun kơ phê [udah phun bôh troh, tui anun mơng dưi hro\ trun rin rơpa”.

{ơi plơi Prep, abih bang sang ano# [un rin hăng [un rin [ơ [ia\ dưi ]an prăk mă kơmlai [ia\, abih bang leng kơ kah hăng sang ano# R]om Thuý sôh, ăt “kơ[ah kơ prăk” mơn hăng ]ang rơmang dưi ]an dong.

Samơ\ tui hăng ayong R]om Hrưng, Khoa gru\p ]an prăk plei Prep, khă kơ[ah prăk, hơdôm bôh sang ano# gah [un rin ăt do# “bưng” mơn.

Bưng [ơi anai le\ yua kơ gơ`u do# dưi ]an prăk mă kơmlai [ia\. Hơdôm bôh sang ano# hmâo pơtlaih laih [un rin (rơbêh kơ 3 thun) [udah [u dưi pơsit gah sang ano# [un rin le\ “[ơhe kơ prăk”.

Hơdôm bôh sang ano# anai [u dưi ]an prăk Sang prăk gah hơdră bruă yua kơ [u djơ\ sang ano# [un rin, ]an sang prăk pơkon le\ kah hăng [u dưi ôh yua kơ abih bang neh wa [u hmâo hră pơsit mă yua lon.

Mrô [ia\ đo#] hmâo hră mă yua lon ăt tơnap mơn ]an prăk yua kơ hơdôm sang prăk s^ mdrô [u khin ngă ôh, bơngot kơ [u bưng lom brơi ]an [ơi kual asuek, ataih tơnap tap.

Yua anun, tui hăng ayong Hrưng, hrom hăng bruă đ^ rơnoh brơi ]an kơ sang ano# [un rin, hăng hơdôm bôh plơi pla [ơi kual tơnap tap kah hăng plơi Prep, Kơnuk kơna ăt kiăng hmâo hơdră bruă pioh hơdôm bôh sang ano# m[s [u djơ\ sang ano# [un rin, [un rin [ơ [ia\ dưi ]an prăk Sang prăk gah hơdră bruă:

“Neh wa ăt kiăng mơn prăk ]an pioh tuh pơ plai bơwih [ong huă s^ mdrô, yua kơ plơi [ơi anai akă hmâo hră mă yua lon anun akă dưi ]an sang prăk pơkon.

Anun, ]ang rơmang sang prăk gah Hơdră bruă ngă gal brơi bruă bơwih [ong huă kơ neh wa [ơi anai, djru ngă amu` brơi prăk ]an pioh bơwih [ong huă”.

“Kơ[ah prăk” [udah “[u hmâo prăk” ba truh [u klă le\ neh wa [ơi lu plơi pla djuai ania [ia\ mơng tơring ]ar Gialai khom hyu ]an [ing s^ mdrô hăng kơmlai lu, mơng 3-5% lom sa blan, dưm dưm hăng 36-60% amăng sa thun.

}ra\n prăk do# rơbêh mơng neh wa hmâo kơnong kơ pioh ngă pơdrong kơ hơdôm mơnuih s^ mdrô.

Ơi Nguyễn Văn Cư, Khoa Sang prăk Kơnuk kơna tơring ]ar Gialai lăi mơn, bruă m[s, biă `u neh wa [ơi kual asuek, ataih, m[s [un rin khom hyu ]an mơnuih s^ mdrô hăng kơmlai lu hmâo ]ra\n bruă gơgrong mơng bơnah sang prăk.

Hăng kiăng pơgăn tơlơi anai, hrom hăng bruă hyu lăi pơhing kiăng pơ plih tơlơi pơmin m[s le\ gơnong bruă sang prăk ăt kiăng khom pơplih mơn, pơplih pơkra kiăng gal brơi kơ mơnuih ]an:

“Amăng hơdôm hrơi pơ\ anăp, ăt pơhlôm mơn tơlơi pơkă samơ\ khom ngă amu` dong bruă ngă pơ-ar, ngă hiưm hơpă ăt dưi wai lăng mơn prăk tuh pơ plai samơ\ khom  geh gal hloh kơ mơnuih ]an.

Ngă gal brơi tui anun thơ, kơplah wah dua bơnah, sang prăk dưi tuh pơ plai mơ\ m[s hmâo prăk thơ Tơlơi hyu ]an prăk tla kơmlai lu lăi djai hă [u djai mơn samơ\ `u amra plai [ia\”.

Tui hăng ơi Dương Văn Trang, Khoa git gai Ping gah tơring ]ar, Khoa Jơnum min pơ ala m[s tơring ]ar Gialai, bruă hro\ trun [un rin kual djuai ania [ia\ mơng tơring ]ar glăk tơnap pơsir biă. Mrô mơnuih [un rin le\ m[s djuai ania [ia\ ră anai lu biă.

Lăp đing nao, mrô sang ano# [un rin mơng tơring ]ar jai hro\ trun le\ mrô sang ano# [un rin djuai ania [ia\ glăi đ^ tui, yua kơ lu sang ano# tơtlaih mơng [un rin le\ sang ano# djuai ania Yuan:

“Đơ đam tơring ]ar hmâo 45.340 bôh sang ano# [un rin le\ neh wa djuai ania [ia\ hmâo 86,5%. Lom 100 bôh sang ano# le\ giăm hmâo 87 sang ano# le\ neh wa djuai ania [ia\.

Anai le\ tơlơi bơngot hloh mơng Ping gah tơring ]ar Gialai. Sang ano# [un rin [ơ [ia\ ăt tui anun mơn, ră anai do# hmâo 33.404 bôh sang ano# samơ\ neh wa djuai ania [ia\ ăt hmâo 74% mơn”.

Găn rơgao lu thun pơplih phrâo, neh wa [ơi hơdôm bôh plơi pơplih tui [ơ [rư\ laih tơlơi pơmin, jơlan gah ngă đang hmua.

Yua anun, lu mơnuih khin hơtai ]an prăk pioh tuh pơ plai samơ\ ano# hruă ră anai le\ lom ngăn rơnoh gah hơdră bruă do# [ia\, bruă ngă juăt hăng ngăn rơnoh pơkon tơnap tap biă.

Anai le\ sa amăng hơdôm bôh than ngă hơdôm bôh plơi pla djuai ania [ia\ kual asuek, ataih tơnap tơtlaih mơng [un rin hăng kaih đ^ kyar./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr