VOV4.Jarai - Phun mắc ca le\ djuai phun pla phrâo ba mut pla [ơi Việt Nam mơng hơdôm thun 2000. Hăng ano# pha ra kơ mơnong ngă bơbuă, asar mắc ca dưi bơhmu nao kah hăng “Pơtao asar krô”.

 

Khă hnun hai yua kơ phun pla phrâo akă pơhlôm gah djuai pơjeh, hơdră bơwih brơi hăng anih anom s^ phun bôh mắc ca hmâo ha tal le\ tơlơi pơsôh [ơi lu mông bơkơtuai rơgao hăng anai lu thun.

 

Lom anun, sa dua ]ô mơnuih kơsem min, mơnuih wai lăng tơlơi pơtă hmâo kơđiăng le\ ăt hmâo mơn mơnuih ngă đang hmua [ơi Daklak khin hơtai pla hăng ba glăi noa yôm.

           

Hăng bôh thâo pơkra 300 tơn lom sa bơyan, Sang măi pơkra bôh mắc ca mơng Sang bruă Damaca Nguyên Phương, să Phú Lộc, tơring glông Krông Năng glăk hmâo tơlơi kiăng pơlir hơbit kual pla rơbêh kơ 100 ektar, samơ\ ră anai Sang bruă phrâo pơhrui hmâo 60 tơn lom sa bơyan hăng lo\n pla pơlir phrâo 15 ektar. Yă Nguyễn Thị Thu Phương, Khua Sang bruă Damaca Nguyên Phương brơi thâo:

           

“Ră anai [ơi anih s^ mdrô dêh ]ar Việt Nam hăng gơnam pơkra mơng phun mắc ca [ơi sa dua bôh anom klă le\ asar mắc ca ăt glăk amăng tơlơi kơ[ah pioh s^ mơn.

 

Kah hăng anom [ing gơmơi mrô bôh mắc ca kơnong djop brơi kơ sa anih anom s^ mdrô anet đo#], bơ\ hơdôm anih anom s^ mdrô prong biă `u hơdôm bôh anom s^ mdrô akă hyu hơduah e\p lăng ôh yua kơ kual pla `u ăt akă djop mơn”.

           

Hăng noa bôh mắc ca pơhrui blơi [ơi đang pla mơng 100.000 – 120.000 prăk lom sa kg hăng hơnong pơkă hrom [ơi ro\ng lo\n tơnah.

 

Noa asar mắc ca amăng hơdôm thun je# hăng anai hmâo laih hăng glăk ba glăi tơhnal pơplih phrâo tơlơi hơd^p kơ sa dua ]ô mơnuih ngă đang hmua khin hơtai pla plah [udah pơplih phun pla hlâo kơ anun.

           

Hăng sa amăng hơdôm mơnuih ngă đang hmua ba jơlan hlâo ba bôh mắc ca glăi pla [ơi plơi pla, ơi Đinh Tất Thắng [ơi să Ea Put, tơring glông Krông Năng, tơring ]ar Daklak brơi thâo: hlâo adih `u juăt pla kơ phê, lom kơ phê pơphun tha `u khin hơtai hơdai nao pơplih rơbêh kơ 1 ektar mơng pla kơ phê hơdai nao pla phun mắc ca hăng gơgrong hlâo hyu hơduah e\p hră pơ-ar lăi nao kơ djuai phun pla anai.

 

Tơdơi kơ 8 thun yap mơng pơphun pla phun mắc ca hăng pơhư prong tui [ơ [rư\ hăng lu tơlơi gum pơhiăp [u djơ\ hrom le\ 3 thun hăng anai rim thun `u pơhrui glăi rơbêh kơ 2 klai prăk, rơngiao kơ prăk mă yua `u do# hmâo kơmlai sa klai 500 klăk prăk mơng 1.200 [e\ phun mắc ca hmâo ră anai.

           

“Kâo [uh bơhmu hăng phun kơ phê, phun tiu, phun pla anai tu\ yua hloh. Sa le\ pla plah amăng đang kơ phê dưi mơn yua kơ `u [u bơdjơ\ nao phun kơ phê. Bơwih brơi amu` [u tơnap ôh [udah ană mơnuih khom pơtrut nao prong ôh.

 

Lom phun `u hmâo bôh ta pruih nao kơmok, lom bluh bơnga hơdai bôh prong dưm dưm hăng ]ơđeng tơngan pruai nao dong kơmok do# tơguan truh hrơi pe\ bôh yơh. Pe\ bôh mắc ca hai amu` mơn mơng blan 7 truh blan 8 phun `u ro\ng ruh mă pô abih”.

           

Hăng hơdôm ano# pha ra gah mơnong ngă bơbuă dưi bơhmu nao kah hăng “pơtao asar krô” hăng tơlơi kiăng yua `u jai hrơi lu tui anun hmâo hrơi đa mơnuih ngă đang hmua [ơi Dăp Kơdư luh nao pla phun mắc ca.

 

Mắc ca jing phun pla pơsit tơlơi phă hă [u phă lom hmâo đang pla hmâo bôh lu klă hiam, noa s^ pơmă samơ\ ăt [u [ia\ mơnuih pla phă lui yua kơ phun pla [u hmâo bôh.

 

Lu mơnuih kơsem min pơtă mơnuih ngă đang hmua kiăng kơđiăng lom pơđ^ kyar phun mắc ca, biă `u le\ lom akă hmâo pơjeh pla rơđah rơđông, akă thâo kơja\p hơdră pla, bơwih brơi kơ phun mắc ca hăng yôm phăn hloh le\ anih anom pioh s^ `u akă hơđong.

 

Samơ\ truh kơ ră ani, tơdơi kơ kơsem min hăng pla lông lăng lu `u kual lo\n pla mắc ca dưi pla hmâo ako# tlôn tui hơdră pơkă, phun akha pơjeh rơđah rơđông leng kơ bluh đ^ klă, hmâo bôh lu hơđong ba glăi noa yôm kơ mơnuih pla. Ơi Huỳnh Ngọc Huy, Khua ]ih pioh Khul s^ mdrô mắc ca Việt Nam lăng [uh:

           

“Phun kơ phê ba mut pla [ơi Việt Nam ha rơtuh thun kah mơng dưi hmâo mrô lo\n pla kah hăng ră anai, phun mắc ca le\ phrâo biă, anun yơh sit biă tơlơi djưng djư mơng hơdôm gưl gong gai jing tơlơi djơ\ yơh samơ\ truh ră anai tơdơi kơ 5 thun kâo [uh hmâo tơlơi pơplih yôm phăn biă le\ tơlơi pơkă 30 mơng Ding jum đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan dêh ]ar ta tu\ yap phun mắc ca le\ sa amăng 20 djuai phun pla hmâo tơhnal khom ngă tui mơng Việt Nam le\ anai jing glông jơlan lăp djơ\ rơđah rơđông”.

           

Pla phun hơget djơ\ hăng ayuh hyiăng lo\n mơnai hăng hmâo noa yôm ăt le\ tơlơi do# pơpmin mơng lu mnuih ngă đang hmua [ơi Daklak.

 

Tơdơi kơ lu tal pơplih mơng phun kơ phê hơdai nao tiu, ca cao, sa chi, phun bôh troh le\ ră anai lu mơnuih ngă đang hmua ăt ba phun mắc ca mut amăng tơhnal đing nao kiăng pơplih hơdôm kual lo\n pla [u tu\ yua [udah pla plah amăng hơdôm đang kơ phê, tiu hmâo hơđăp amra đ^ tui dong noa lo\n [ơi sa kual lo\n.

 

Khă hnun hai, tơlơi bơngot ră anai le\ tơlơi wai lăng ano# klă pơjeh. Yă Trần Thị May, [ơi să Ea Hồ, tơring glông Krông Năng, tơring ]ar Daklak brơi thâo:

           

“Tơdơi hơdôm hrơi hơduah e\p lăng hăng hyu ]uă lăng sa dua hơdră pla phun mắc ca, kâo ăt hmâo tơlơi pơmin pơplih pla phun mắc ca mơn [ơi anih tiu djai.

 

Samơ\ do# bơngot hloh ră anai ăt le\ pơjeh blơi pơ\ hơpă hăng blơi hiưm `u pơhlôm yua kơ ăt hmâo laih lu mơnuih lăi le\ phun `u prong pum samơ\ [u hmâo bôh ôh”.

           

Bôh nik `u, mơnuih pla phun mắc ca Việt Nam lăi hrom, Daklak lăi ha jăn hmâo găn rơgao [u [ia\ tơlơi hrăm kơ pơjeh pla.

 

Lom noa gơnam yôm, mơnuih ngă đang hmua luh nao pla lom anun kơ[ah tơlơi pơhing, bôh thâo găn rơgao, ruah pơje\h [u pơhlôm klă ba truh khom koh lui [udah ro\ng djă lui bơwih brơi amăng tơlơi mrô bôh `u, ano# klă hiam `u [u prong, arong hlăt pơ]ra\m. Phun tiu jing phun kiăng ta lăng nao phrâo hloh.

 

Mắc ca le\ djuai phun pla hru\p kyâu dlai, tơdơi kơ 3 thun pơphun hmâo bơnga hơdai bôh, tơdah [u kơđiăng dong mơng bruă ruah pơjeh blung a, [u răk klă pơjeh thơ tơlơi kiăng lăng nao ruă pran jua hloh amra lok glăi tơdơi kơ 3 thun, [udah 5 thun./.

 

Sit nik hrơi blan rơgao hơmâo lu mơnuih ngă hmua [ơi Dak Lak blơi pơjeh phun pla [u klă, ngă tơdơi 5,6 thun pla ăt [u mơboh ôh, [udah mơboh mơn [iă đôc\. Tui anun, ngă hiưm pă kiăng hơmâo pơjeh klă, neh met wa kiăng kơđiăng tơlơi hơget lơ\m ruah anah phun pla, pô hyu mă tơlơi pơhing kơ c\răn hơdră hơmâo mông tơ`a ơi Trần Đức Vượng, mơnuih apăn bruă Anom kơsem min djuai phun pla hăng boh thâo sinh học Ngă hmua pla glai Việt Nam kơ tơlơi anai.

 

- Ơ ơi, ih hơmâo tơlơi lăi glăi hiư\m pă kơ djuai phun mắc ca ră anai [ơi anih s^ mơdrô?

 

-Ơi Trần Đức Vượng: Ră anai hơmâo lu biă anih pơdjuai phun pla [u klă. Biă `u hơmâo lu đang pơdjuai anah phun pla s^ kơ neh met wa djuai phun hơmâo pla mơng pơjeh arăng iâu le\ phun thực sinh [u djơ\ phun pơtlep mă ôh. Tal dua, than pơtlep nao phun mắc ca le\ phun than [u rup ôh. Tal 3 gơ`u pơkra lec\ mă nam pơtlep than đôc\, gơ`u mă thong reh mă gah rơngao phun giong anun c\ơkăp tơdu\ kiăng kơ hơmâo nam rơka, giong anun gơ`u mă kơdung anung glăi. Hăng [ing ngă hmua aka [u phiah [uh ôh phun mắc ca le\ tơnap biă mơng thâo krăn bruă arăng pơkra pơ[lor mă tui anun.

 

- {ơi Việt Nam ră anai hơmâo hơdôm djuai phun mắc ca, laih anun hơmâo tơlơi hơget mơn kiăng kơ thâo phun mắc ca klă hă [u\ ơ ơi?

 

-Ông Trần Đức Vượng: Ră anai hơmâo năng ai `u 7 djuai, kah hăng djuai phun 246, 741, 800, 849, NQ1, A38, 344 le\ djuai phun djơ\ soh c\i mă pla, yua dah tơlơi kiăng blung a mơng djuai phun anai le\ hyuh mlăm yu\ kơ 18 độ amăng 4 truh 5 wơ\t hrơi tơjuh le\ `u amra c\uh bơnga laih dong hyuh pơ-iă tơhrơi jai kơtang le\ jai klă yua dah phun pla amra dưi c\uh bơnga. Laih dong hơmâo hơdôm tơlơi pơkă kiăng dưi pơsit phun pla klă.

 

Tal sa le\ mơboh, tal dua le\ pơjeh tơsă `u hlung mă hơjăn. Tal 3 le\ asar amăng lăm pơjeh hơmâo mơng 35 truh 37 [udah truh kơ 43%. Mrô asar dưi pơsit brơi nua phun pla tơdơi anai. Pơhmutu kah hăng hơdôm boh sang măi pơkra pơjeh mắc ca gơ`u amra blơi pơmă hloh kơ pơjeh pơko\n. Tal 4, pơjeh `u arăng [ơhu giong, tơdơi kơ anun arăng bơrơyuh le\ kơđuh `u tơlok mă hơjăn. Pô pơkra pơjeh [u ngă pơc\ah asar amăng lăm ôh, gơ`u s^ pơmă hloh le\ gơ`u amra blơi pơjeh mơng neh met wa pơmă hloh kơ hơdôm pơjeh [u tơlok kơđuh.

 

- Tui anun, kiăng dưi ruah djuai phun mắc ca klă ba pla le\, ih hơmâo tơlơi pơtă hơget mơn kơ neh met wa?

 

-Ông Trần Đức Vượng: Neh met wa nao blơi le\ blung a [ing ta kiăng ruah phun mắc ca anah `u arăng pơtlep kah mơng klă, anăm blơi ôh anah arăng pơdjuai mơng pơjeh. Tal dua, neh met wa kiăng nao blơi pơ anih s^ phun pla hơmâo arăng blơi lu, bơwih [ong sui thun, hơmâo đang pla phun kyâo klă.

 

Đang pla phun klă le\ kho\m hơmâo anom apăn bruă kơnuk kơna pơsit brơi mơn, đang anun pơhrui boh [iă biă mă `u le\ 3 thun kah mơng dưi pơsit phun pla amăng đang klă laih anun pô đang anun kho\m c\ih anăn phun pla, kho\m c\ih hră krăp lăng rim thun. Gơ`u kho\m pơsit hơdôm djuai phun anun gơ`u c\\ơkăp than mơng hơdôm phun mơboh jor.

 

Tơdah kiăng klă hloh le\ [ing ta nao lăng tơl đang hlao, dlăng lăng phun gơ`u pla hiam hă [u\, mơboh hiư\m pă, asar, pơjeh hơmâo hơdôm pă, kơđuh `u kơpal hă [u\? Anun le\ hơdôm tơlơi [ing ta kiăng thâo blung a. Tal 3, neh met wa ruah phun pla le\ ta ruah phun huăi hơmâo hlăt kman [ong, phun `u hiam, phun pla mơng 1 thun ha mơkrah truh kơ 2 thun ha mơkrah, yah anun yơh. Yôm hloh le\, nam pơtlep `u sir yơh, huăi tơkơ[lơi dong tah, tơdah aka [u sir le\ amra amu` hơmâo hlăt kman, phun `u rơka le\ c\ăt [u hiam ôh.

 

Hai bơni kơ ih ho\!

 

Hương Lý: C|ih

Siu H’Prăk - Siu H’Mai: Pơblang