Kah hăng lu ƀing gơyut hlăk ai djuai ania Hơdang, tơdơi kơ pơdô̆ rơkơi bơnai giong, A Thứ hăng Y Gỗ, ƀơi plơi Tu Thó, să Măng Ri, tơring glông Tŭ Mrông pơphun pơjing bruă ngă đang hmua kơnong hăng hơdôm gơnam mă yua ƀu yôm ôh hrŏm hăng pran mă bruă. Hlâo adih tơdah kơnong kơ ngă hmua pơdai, pla hơbơi plum ƀơi lŏn amĭ ama brơi thơ rơkơi bơnai A Thứ hăng Y Gỗ ăt kah hăng lu rơkơi bơnai pơkon khom bơwih brơi kơ gơnam ƀong huă rim hrơi amăng lu thun. Ră anai phara laih, amăng thun blung a glăi dô̆ hrŏm sa bôh sang mơtăm, rơkơi bơnai gơñu hmâo hmăi prăk mơ̆ng akha sâm, sa djuai phun jrao yôm ƀơi anai. A Thứ brơi thâo, rim wot să, tơring glông pơphun hơdôm bruă jơnum, jơnum ngui sang čơ kơ phun jrao, dua rơkơi bơnai ñu ba glăi akha sâm sang anô̆ pla hmâo hyu lăi pơthâo, ba hyu sĭ anun prăk pơhrui glăi ăt đĭ đăi mơn ƀiă bơhmu hăng ƀiă sang anô̆ mơnuih ƀôn sang ƀơi plơi Tu Thó:

 “Rơkơi bơnai kâo phrâo pơdô̆, triăng mă bruă ăt pơhrui glăi hmâo mơn. Kiăng hmâo hơdôm gơnam pô kiăng tơlơi hơdip tơdơi anai pô gir run pla akha sâm, biă ñu sâm Ngọc Linh dong pioh hmâo prăk pơhrui glăi”.

Truh ră anai abih bang kual lŏn pla phun jrao mơ̆ng tơring čar Kon Tum mơ̆ lu ñu ƀơi 3 bôh tơring glông kual čư̆ siăng, anun lĕ: Tŭ Mrông, Đăk Glei hăng Kon Plông hmâo pok prong truh rơbêh kơ 11.200 ektar, amăng anun kơnong kơ akha sâm Ngọc Linh rơbêh kơ 2.400 ektar. Ơi Võ Trung Mạnh, Khua Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring glông Tŭ Mrông, brơi thâo, gong gai tơring glông hmâo pok pơhai ngă tui lu jơlan hơdră pioh sang anô̆ ƀun rin ăt dưi pla mơn phun jrao pơđĭ kyar bơwih ƀong sang anô̆:

 “Tơring glông hmâo dăp laih hơdră djru mơnuih ƀôn sang bruă mă ăt kah hăng pơjing hơdôm jơlan pơlir hơbit pioh djru mơnuih ngă đang hmua pơlar phun jrao. Kơnong hăng phun sâm Ngọc Linh lĕ tơring glông mă bruă hăng Sang prăk dong pioh djru mơnuih ƀôn sang čan mơ̆ng hơdôm ngăn rơnoh phara pioh pơlar phun sâm Ngọc Linh, hrŏm hăng anun iâo pơthưr hơdôm bôh anom bơwih ƀong pơphun pơlir hơbit, djru brơi mơnuih ƀôn sang pơđĭ kyar”.

Hrŏm hăng bôh tơhnal bơwih ƀong mơ̆ phun jrao ba glăi kơ mơnuih pla, hơdôm thun jê̆ hăng anai kơman pơčrăm pơphun hmâo laih ƀơi phun jrao pơ̆ tơring čar Kon Tum. Răm rai kơtang hloh amăng thun 2022 ƀơi kual pla sâm Ngọc Linh mơ̆ng tơring čar ƀơi tơring glông Tŭ Mrông hăng Đăk Glei. Ơi A Hải, Khua Khul mơnuih ngă đang hmua să Tê Xăng, tơring glông Tŭ Mrông, bơngot lơm mơ̆ bruă pok prong lŏn pla hăng ngă đang jrao hơbit hmâo ngă laih kơman pơčrăm phun jrao răm rai prong kơ mơnuih pla:

 “Jê̆ hăng anai bruă pla phun jrao lăi hrŏm ăt bưp lu tơlơi tơnap mơn. Sa lĕ kơman pơčrăm phun sâm ngă răm rai kơtang. Lu neh wa răm rai prong ƀu thâo lĕ hơdră ngă hiưm hơpă pioh pơjrao, tơnap biă”.

Mông bơră ruai mơng pô mă tơlơi pơhing črăn hơdră anai hăng ơi Bùi Đức Trung, kơ-iăng khua anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Kon Tum kơ bruă pơgang hlăt mŏt brơi phun kyâo jrao amra ngă ƀing ta rơđah dong hơdôm bruă glăk hơmâo mơnuih pla phun kyâo jrao ƀơi tơring čar Kon Tum đing nao ră anai.

- Ơ ơi, tơring čar Kon Tum glăk gir run pơjing kual pla phun kyâo jrao phun amăng dêh čar. Kiăng pơgôp pơhlôm ngă truh kih hơnong pơkă anai, anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Kon Tum hơmâo tơlơi gơgrong hiưm pă amăng bruă pơgang hlăt mŏt brơi phun kyâo jrao ?

Ơi Bùi Đức Trung: Hluai tui bruă jao, kah hăng tơlơi sit nik mơng ayuh hyiăng rơhuông adai, bơyan čeh čar, pơđĭ kyar lu djuai hlăt mŏt ƀơi phun pla kah hăng tơlơi juăt pla pơjing mơng mơnuih ƀôn sang….mơng akŏ bơyan, anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Kon Tum hơmâo hră pơ-ar đăo lăng hlâo kơ bruă hlăt mŏt pơčrăm ƀơi phun pla, amăng anun hơmâo phun kyâo jrao.

Hrŏm hăng anun, anom bruă juăt pơkiăo nao ƀing apăn bruă nao tơl anih gum hrŏm hăng ƀing apăn bruă bơdjơ̆ nao amăng tơring glông, să pel ĕp, sem lăng tong ten hlăt ŏt pơčrăm, mơng anun hơmâo hơdră črâo ba, pơgang hĭ hmao tlôn hŭi lar hyu lu anih.

- Hăng bruă pla phun kyâo jrao tui ră anai mơng mơnuih ƀôn sang, ih hơmâo tơlơi pơtă hơget mơn kơ bruă pơgang hlăt mŏt, ơ ơi ?

Ơi Bùi Đức Trung: Mơng pel ĕp ƀơi hơdôm boh ƀon lan kual pla phun kyâo jrao, ră anai bruă mă yua ha amăng plĕ hơdră pla phun kyâo jrao aka ƀu klă. Anai lĕ sa amăng hơdôm tơlơi ba truh ngă hlăt mŏt čeh čar, pơđĭ kyar.

Lơm anun tui tơlơi pơtrun mrô 09, lơ 24/11/2023 mơng Ding jum ngă hmua kơ hơdôm djuai ia jrao pơgang phun pla brơi mă yua ƀơi Việt Nam hăng hơdôm ia jrao pơgang phun pla kŏm mă yua ƀơi Việt Nam, aka ƀu hơmâo lu ia jrao kiăng kơ pruih brơi phun kyâo jrao, yua anun bruă mă yua hơdôm hơdră pơgang hrŏm lĕ bruă yôm hloh, ba glăi tŭ yua anun lĕ: ruah hơdôm phun kyâo jrao hiam; wai pơgang hơdôm djuai hlô pơgang brơi phun pla hơmâo: hơni, jing jâo, dôm mriah…; Kiăng nao čuă lăng na nao hăng pơtô brơi mơnuih ƀôn sang kiăng thâo amăng bruă wai lăng hơdôm hlô pơčrăm phun pla.

- Amăng hơdôm thun rơgao ƀơi hơdôm phun kyâo jrao amăng tơring čar Kon Tum, sit biă ñu phun sâm Ngọc Linh ƀuh sa, dua djuai hlăt mŏt, anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla tơring čar Kon Tum hơmâo ngă tui hiưm pă amăng bruă pơgang hlăt mŏt brơi phun kyâo jrao ?

Ơi Bùi Đức Trung: Yua bơdjơ̆ nao mơng ayuh hyiăng pơplih, amăng thun 2022 ƀơi tơring glông Tu Mơ Rông hăng Đăk Glei ƀuh lu wŏt hơjan pler, ia ling mơsin ngă bơdjơ̆ nao anih pla sâm Ngọc Linh kơ mơnuih ƀôn sang ƀơi 2 boh tơring glông anai. Ƀơi anăp kơ tơlơi anai, gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan, anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla hơmâo lu hră pơ-ar git gai, črâo ba kiăng hơdôm boh ƀon lan hmao tlôn pơgang hlăt mŏt pơčrăm amăng phun kyâo jrao, sit biă ñu phun sâm Ngọc Linh.

Anom bruă tơjŭ pla hăng wai pơgang phun pla git gai, gum hrŏm hăng anom bruă wai pơgang phun pla kual Tong krah, hơdôm anom bruă bơdjơ̆ nao ƀơi tơring glông Tu Mơ Rông, Đăk Glei pơphun pel ĕp, mă hơmâo djuai hlăt mŏt kiăng pơčrang lăng hơdôm gơnam ngă sat; laih dong pơtô pơblang, pơhŭu hlâo, črâo ba hơdôm anih pla phun akha kyâo ngă tui sa, dua hơdră bruă anun lĕ: rơmet pơagaih đang hmua, pơčlah hơdôm phun pla hơmâo kman ƀong tơbiă mơng kual pla hăng pla amăng hruh pơkŏn dong kiăng huăi ngă hlăt mŏt lar hyu; pơplih ming, păng bơbung brơi anih pla anah kiăng huăi djơ̆ ia hơjan mơng anun dưi pơgang pơmao lar hyu; pơhrua brơi phun pla hơdôm djah djâo mơng glai luk hrŏm vôi gah ngă hmua hăng sa, dua djah djâo hơdjă pơkŏn anun lĕ Trichoderma mơng 3-6 blan ha wŏt kiăng pơhlôm brơi ia hiam kơ phun pla hăng pơgang hŭi pơmao ƀong.

Rơngiao kơ anun, anom bruă tơjŭ pla, anom bruă wai lăng glai rưng ăt pơtop hrăm brơi 11 anih črâo brơi boh thâo pla pơjing, bơwih brơi hăng hơdôm hơdră wai lăng hlăt mŏt pơčrăm phun sâm Ngọc Linh amăng hơdôm boh să ƀơi tơring glông Tu Mơ Rông hăng Đăk Glei.

- Phun sâm Ngọc Linh sĭ hơmâo nua biă mă, tơdah hlăt mŏt pơčrăm amra ngă rơngiă lu biă mă brơi mơnuih pla. Kơnong hăng phun kyâo jrao anai, ih hơmâo tơlơi pơhŭi hlâo hơget mơn kơ mơnuih pla amăng bruă pơgang brơi phun pla ?

Ơi Bùi Đức Trung: Kâo kiăng pơtă hlâo kơ anom bơwih ƀong sĭ mơdrô, anom bơwih ƀong hrŏm, mơnuih pla sâm Ngọc Linh ngă tui tơlơi črâo ba jang jai kơ boh thâo pla pơjing, bơwih brơi, wai pơgang phun sâm Ngọc Linh hơmâo gơnong bruă ngă hmua hăng pơđĭ kyar ƀon lan ba tơbiă amăng tơlơi pơtrun mrô 676, lơ 27/11/2022. Laih dong, đing nao sa, dua hơdră bruă hrŏm amăng pơgang hlăt mŏt pơčrăm.

Hăng hơdôm kual lŏn hơmâo pơkra klă hlâo kơ pla, kiăng pơhlôm hlăt mŏt, pơmao amăng lŏn; hăng hơdôm asar, anah pơjeh: Kiăng ruah hơdôm asar pơjeh prong, hiam hloh, huăi ƀuh mŏt ƀong. Amăng hrơi blan bơwih brơi kiăng rơmet pơagaih hăng pơhlôm brơi anih pla huăi sir đơi; anih pla kiăng pơhlôm dưi pơđoh đuăi ia hăng huăi ngă ia pơkŏng amăng bơyan hơjan; pơhrua brơi hơdôm djah djâo mơng glai rưng hơmâo pơluk hăng Trichoderma kiăng pơdjai kman; Amăng akŏ bơyan hơjan amra păng bơbung brơi phun sâm Ngọc Linh kiăng huăi djơ̆ hơjan pler, than kyâo joh trun djơ̆ phun pla. Lơm ƀuh amăng đang hmua hơmâo hlăt mŏt pơčrăm kiăng tañ pơčlah hĭ hơdôm phun pơmao ƀong tơbiă mơng anih pla kiăng huăi lar hyu; dưm kap, gơnam măt kiăng pơdjai kuih.

- Hai! Bơni kơ ih hơmâo pioh mông bơră ruai hăng ƀing gơmơi.