VOV4.Jarai - Tui hăng lu mơnuih juăt bruă đang hmua, pơtrut pơsur tuh pơplai mơnuih [ôn sang hluai tui hơdră gum hrom bruă hrom hăng bruă ha jăn le\ sa jơlan tu\ yua kiăng pơsir hơdôm tơlơi tơnap mơ\ gơnong bruă đang hmua glăk hăng amra bo\ng glăi.

Hăng bruă mă le\ ako# phun amăng tơlơi gum hrom bruă hrom hăng bruă ha jăn gah ngă đang hmua. Amăng anun, đing nao pơdo\ng hăng ngă giong phiăn gum hrom dua bơnah amăng pơsur bruă đang hmua kiăng ta` mă yua sit nik.

Tơlơi ]ih lăi nao mơng pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo gah ]ra\n hơdră anai kơ hơdôm bôh tơhnal mơng jơlan hơdră gum hrom dua bơnah amăng gơnong bruă kơ phê glăk dưi pok pơhai [ơi tơring ]ar Daklak.

Tơdơi kơ 7 thun gum hrom jơlan hơdră pla glăi phun kơ phê hăng pơkra kơ phê kơja\p sui thun, ơi Trần Trọng Khánh, [ơi să }ư\ Êbur, plơi prong {uôn Ama Thuo#t, tơring ]ar Daklak hmâo lăng [uh hơdôm tơlơi tu\ yua rơđah rơđông mơ\ jơlan hơdră ba glăi.

Rơđah biă `u, mrô kơ phê pơhrui glăi lu hloh dua wot ha mơkrah, prăk mă yua hro\ trun giăm truh sa amăng tlâo hăng noa s^ hơđong na nao, lu hloh kơ hơnong pơkă s^ hrom mơng 1.000 truh 3.000 prăk lom sa kg.

Ơi Khánh brơi thâo, lom thâo jơlan hơdră ngă đang hmua kơjăp sui thun pok pơhai [ơi Daklak, `u hmâo rơkâo gum hrom hăng lăng [uh anah phun kiăng pla glăi 2 ektar đang kơ phê tha sui thun mơng sang ano#.

Hrom hăng anun, dưi ]ơkă mă hơdôm tơlơi gum djru bôh thâo phrâo, pơtô brơi bruă bơwih brơi kơ phun pla tui djơ\ 4C.

Tui tơhnal pơkă anai, mơnuih pla kơ phê pơkôl pơhro\ trun bruă mă yua ia jrao hlăt kiăng pơgang lo\n mơnai, hrom hăng anun pơhlôm anih anom mă bruă klă hloh kơ mơnuih pla hăng bơwih brơi kơ phun pla. Ơi Khánh pơsit:

“Blung hlâo pla glăi le\ mrô kơ phê pơhrui glăi hmâo năng ai `u 1 tơn ha mơkrah lom sa ektar [ing gơmơi [uh [u ba glăi bôh tu\ yua hăng prăk pơhrui glăi ăt [u lu mơn.

Dưi thâo truh jơlan hơdră pla glăi kơ phê mơng Kơnuk kơna le\ [ing gơmơi ăt pơphun pla glăi mơn hăng ge\p pơkra anăh phun pla.

Truh ră anai kơ phê [ing gơmơi ăt hmâo 7 thun laih, mrô kơ phê pơhrui glăi lu hloh rơđah biă, hmâo mơng 2 truh kơ 2 tơn ha mơkrah lom sa ektar.”

Ăt kah hăng ơi Khánh, lu mơnuih pla kơ phê [ơi Daklak khin hơtai pla glăi kơ phê hăng pơkra kơ phê kơja\p sui thun.

Mơng thun 2012, jơlan hơdră gum hrom bruă hrom hăng bruă ha jăn “Pơtrut pơsur mơnuih amăng khul pơke\ hăng đang pla ngă gru” hăng phun kơ phê dưi pok pơhai [ơi 7 bôh tơring glông phun mơng tơring ]ar.

Tơhnal pơkă mơng jơlan hơdră le\ tum pơ[ut hơdôm bôh sang ano# ngă đang kơ phê anet raih daih, pơdo\ng hơdôm gru\p kiăng pơhra\m bruă pla pơkra kơ phê hăng lăi pơhing kơ bruă s^ mdrô; pơdo\ng hơdôm đang ngă gru, ngă tui tơlơi pơtô kơ mơnuih ngă đang hmua amăng gru\p [ơi hơdôm hơdră ngă pơphô hlâo tui jơlan gah “mơnuih ngă đang hmua pơhra\m mơnuih ngă đang hmua”; djru pơđ^ tui hơdôm gru\p djop kơtang jing hơdôm anom mă bruă hrom pơlir hơbit; tô nao rai anih anom s^ mdrô “blơi hrom, s^ hrom”.

Truh thun 2017, jơlan hơdră hmâo pơdo\ng 63 gru\p mơnuih ngă đang hmua, hăng 3.262 bôh sang ano# gum hrom hăng abih bang giăm truh rơbêh kơ 3.500 ektar đang kơ phê; dưi pơdo\ng anom mă bruă hrom Nguyên Trường Thịnh (tơring glông Krông Pa]) hăng anom mă bruă hrom Quyết Tiến (tơring glông }ư\ Mgar).

Ơi Phạm Phú Ngọc, Khua pơ ala kơ anom bruă Nestlé Việt Nam [ơi Dăp Kơdư brơi thâo, Nestlé Việt Nam jing anom bruă blung a gum hrom amăng bruă anai mơng thun 2010 truh ră anai.

Lăng [uh bôh tu\ yua lu mơta mơng jơlan hơdră, lu thun rơgao Nestlé hmâo pok pơhai lu bruă mă gum hrom dua bơnah khul hăng pô [ơi lu gơnong bruă kah hăng kơ phê, ca cao, ]e, ia mơ`um dưm amăng get.

Biă `u, hăng gơnong bruă kơ phê dưi pok pơhai phun [ơi Daklak hăng amăng kual Dăp Kơdư, jơlan hơdră gum hrom dua bơnah hmâo ba glăi hơdôm bôh tu\ yua sit nik.

“Bôh nik jơlan hơdră gum hrom dua bơnah [ing gơmơi dưi hmâo yua lu biă. Lom pơphun mut hrom jơlan hơdră, [ing gơmơi hmâo pơjing laih sa glông pơkă noa kơ phê.

{ing gơmơi ba mut abih bang hơdôm bôh anom bơwih [ong mơng Việt Nam amăng glông pơkă noa  kơ phê gah jơlan hơdră mơng [ing gơmơi mơ\ [ing gơmơi iâu le\ jơlan hơdră Nestcafe Plan, jơlan hơdră pơjing rai noa hrom, hmâo bôh tu\ yua le\ lom ara\ng gum hrom hlơi hlơi leng kơ dưi ]ơkă mă bôh tu\ yua.

Lom hơdôm bơnah gum hrom amra pơpha bruă gơgrong rơđah rơđông [u hmâo ngă bơrơkua đ^ ôh, hăng tui anun amra pơkrem lu ngăn rơnoh.

Hăng sa amăng hơdôm ano# tu\ yua hloh mơ\ Nestlé dưi ]ơkă mă le\ tơdơi kơ mơnuih ngă đang hmua gum hrom jơlan hơdră ara\ng ngă tui hmâo ako# tlôn gah bruă pla pơkra kơphê kơja\p phik tui 3 bruă gah bơwih [ong – mơnuih mơnam – anih anom lo\n mơnai.

Tu] rơnu] le\ Nestlé ]ơkă mă kơ phê klă hiam hloh pioh ba mut amăng măi ăt kah hăng s^ kơ hơdôm bôh dêh ]ar ta] rơngiao [u tơnap kah hăng hlâo adih dong tah.”

Tui hăng ơi Ngô Nhân, Khua Anom pơtrut pơsur bruă đang hmua tơring ]ar Daklak, jơlan hơdră gum hrom khul hăng rim mơnuih le\ jơlan hơdră mă yua hmâo bôh yôm sit nik kơ mơnuih ngă đang hmua, tum pơ[u\t lu mơnuih ngă đang hmua phun amăng kual gum hrom mă pô, [u hmâo pơgo# hơget ôh.

Yua anun, pơ\ anăp anai, kiăng djă pioh bruă mă anai pơhư prong mơ\, rơđah biă `u le\ jơlan hơdră pơsur bruă đang hmua pơke\ hrom hăng hơdôm đang hmua ngă gru kơ hơdôm kual phun pla kơ phê amăng tơring ]ar Daklak ăt kah hăng djă pioh hơkru\ đ^ dong hơdôm bruă mă mơng Khua gru\p mơnuih ngă đang hmua.

Hrom hăng anun, hơdôm mơta gơnam tam pơkon kah hăng phun bôh troh, rông hlô, akan hơdang ăt kiăng hmâo hơdôm ngăn rơnoh djru mơnuih ngă đang hmua tui jơlan hơdră gum hrom dua bơnah bruă hrom hăng bruă ha jăn.

“Hơdôm hrơi rơgao hăng ano# gal le\ kơ phê phun [ing gơmơi hmâo laih hơdôm tơlơi gum hrom dua bơnah bruă hrom hăng bruă ha jăn.

Kâo ăt ]ang rơmang mơn hăng hơdôm gơnam ngă rai kah hăng tiu, phun bôh troh, amăng bruă rông hlô, biă `u amăng bruă akan hơdang, rông akan [ơi ia [lang ăt ]ang rơmang mơn hơdôm ngăn rơnoh mơng hơdôm bơnah gum hrom gah rơngiao hmâo tơlơi gum djru ba kiăng djru neh wa hmâo hơdră gum hrom pioh ngă rai gơnam tam hmâo nua hloh pioh kơ tơlơi hơd^p mơda mơnuih mơnam.”

Hăng hơnong pơkă kiăng kơ bruă pơsur ngă hmua jing bruă pơlir hơbit kơplah wah mơnuih [on sang hăng anom bơwih [ong s^ mơdrô, laih dong pơplih hơdră bruă pơsur ngă hmua kah hăng gum pơgôp amăng bruă pơplih phrâo anih anom pơsur ngă hmua, phrâo anai, Anom bruă pơsur ngă hmua dêh c\ar hơmâo pơphun Jơnum bơkơtoai jar kơmar kơ bruă ngă hro\m hăng ngă hơjăn amăng bruă pơsur ngă hmua [ơi plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring c\ar Daklak.

Mơng mông jơnum anai hơmâo djru brơi hơdôm bơnah pơgôp hiăp tơpă, mơng anun amra c\ih pơkra giong tơlơi pơkă ngă hro\m hăng ngă hơjăn amăng bruă pơsur ngă hmua, anai le\ jing tơlơi pơkă kiăng Khua mua pơ ala mơnuih [on sang dêh c\ar pơsit jing tơlơi phiăn ngă hro\m hăng ngă hơjăn  amăng thun blan pơ anăp anai.

Kiăng kơ djru brơi neh met wa hăng [ing gơyut thâo rơđah dong amăng bruă ngă hro\m hăng hơjăn amăng bruă pơsur ngă hmua kah hăng hơdôm ano\ klă ba glăi kơ mơnuih [on sang lơ\m ngă hro\m, pô mă tơlơi phrâo c\răn hơdră hơmâo mông tơ`a hăng Kơ-iăng nai tha prin, nai prin tha ơi Lê Quốc Thanh, Khua Anom bruă pơsur ngă hmua dêh c\ar kơ hơdôm tơlơi anai.

- Blung hlâo, bơni kơ Kơ-iăng nai tha prin, nai prin tha Lê Quốc Thanh hơmâo pioh mông bơră ruai hăng [ing gơmơi hrơi anai. Ơ ơi! Ih dưi lăi rơđah mơn kơ boh tơhnal hăng hơnong pơkă amăng jơlan hơdră ngă hro\m hăng ngă hơjăn ?

- Ơi Lê Quốc Thanh: {ing gơmơi ăt thâo rơđah mơn anih anom pơsur ngă hmua dêh c\ar Việt Nam le\ anom bruă hơmâo Kơnuk kơna dêh c\ar ta đing nao, Ding jum ngă hmua ăt gleng nao biă mă mơn. Sit biă `u amăng tơlơi bơwih [ong huă, Anom bruă pơsur ngă hmua Vịêt Nam arăng lăng kar hăng anih anom mă bruă sui giăm 30 thun anai laih hăng gum pơgôp pơsur ngă đang hmua ba glăi tu\ yua.

Hăng gơnong bruă ngă hmua jing le\ anih gum djru brơi tơlơi bơwih [ong huă, kah hăng ră anai le\ gum pơgôp prong prin amăng bruă pơsur ngă hmua. Anom bruă anai le\ amra pơhưc\ gum pơgôp mơng abih bang mơnuih kiăng kơ dưi mă yua klă hloh djop mơta bruă hăng tơdah [ing ta ngă klă tơlơi yôm ba glăi amăng tơlơi bơwih [ong huă le\ prong biă mă.

Yua anun anom bruă ngă hro\m hăng ngă hơjăn anai amăng pơsur ngă hmua [ing ta kho\m ruah kiăng ngă hiưm pă dưi pơtrut hăng ba anom bruă pơsur ngă hmua jing anom bruă klă hloh hăng tu\ yua laih dong djơ\ hăng tơlơi sit nik amăng bruă ngă hmua.

Hăng [ing gơmơi ba tơbiă tơlơi pơkă kiăng ngă gêh gal brơi djop bơnah lơ\m mut hro\m dưi pơlăi nao rai bruă mă, tơlơi gơgrong, tơlơi dưi hăng rơnuc\ le\ ano\ yôm hloh brơi mơnuih ngă hmua. Ngă hiưm pă kiăng hrưn đ^ tu\ yua hloh amăng bruă ngă hmua hăng be\ h^ tơlơi sat ră anai [ing ta glăk bưp.

- Hnun hă, Tui anun [ing hlơi dưi mut hro\m jơlan hơdră ngă hro\m hăng ngă hơjăn anai ơ ơi ?

- Ơi Lê Quốc Thanh: {ing gơmơi [u pơkă ôh hlơi dưi hă [u\ hăng [ing gơmơi ăt [u hơmâo tơlơi rơkâo hơpă ôh, mơ\ anai le\ hluai tui tơlơi pơkă hro\m đôc\.

Anai le\ lăng kar hăng bruă bơwih [ong hro\m, tơdah ih thâo ngă, ih amra hơmâo tơlơi dưi, hơmâo tơlơi gơgrong hăng [ing gơmơi amra le\ anom bruă kiăng ngă hơdôm tơlơi c\ang rơmang, hơdôm tơlơi kiăng, hơdôm bruă tong ten mơng abih bang anom bruă, khul grup kiăng mut hro\m mơng anun [ing gơmơi pơm^n amra pơjing gơnam tam tong ten hăng rơnuc\ le\ mơng bruă ngă hmua, mơng anun pơkra pơjing gơnam tam ta` hloh, jê| giăm hloh hăng rơđah rơđong hloh.

- Tui hăng ih hơmâo lăi pơthâo lơ\m mut hro\m hăng jơlan hơdră mơnuih tu\ mă tơlơi dưi le\ mơnuih ngă hmua. Bơ tơlơi dưi anun hơge\t `u ơ ơi ?

- Ơi Lê Quốc Thanh: Mơnuih [on sang amra tu\ mă tơlơi dưi yua kơ lơ\m [ing gơ`u pla pơjing [ing gơ`u thâo tong ten anih blơi gơnam tam. Yôm biă `u le\ ră anai [ing ta glăk pơplih tơlơi pơm^n amăng bơ wih [ong huă.

{ing ta pơplih mơng pơkra pơjing laih anun mă yua mă pô hơdai ba s^ mơdrô yua anun yơh tơlơi yôm hloh le\ bruă s^ mơdrô anun le\ hlâo kơ [ing ta pla pơjing [ing ta amra thâo rơđah gơnam tam amra ba nao s^ mơdrô pơpă, tong ten biă `u le\ thâo rơđah gơnam amra dưm klă hơ[ơi, sang s^ mơdrô pơpă hăng hơdôm hơnong pơkă hiưm pă `u ?

Yua anun [u hơmâo pơpă yôm hloh anih anom pơsur ngă hmua yua kơ `u amra djru brơi mơnuih ngă hmua, kiăng kơ ngă hơdôm tơlơi kiăng mơng [ing gơ`u jing gơnam tam tong ten, ta` hloh.

Yua anun yơh hơdôm anih anom anai le\ ano\ pơtrut pơsur kiăng anom bruă pơsur ngă hmua ngă pơgiong bruă jao anun. Arăng hơmâo prăk pơ alin, thâo mă yua boh thâo măi mok samơ\ [ing gơmơi hơmâo anih anom, [ing gơmơi hơmâo mơnuih jê| giăm hăng mơnuih [on sang kiăng ngă hiưm pă kiăng kơ ngă pơgiong tơlơi kiăng mơng mơnuih [on sang samơ\ mă rơnoh prăk tuh pơ alin mơng pơko\n, sit pơtong amăng gơnam tam.

- Hnun hă. Bơ ră anai, bruă pok pơhai jơlan hơdră ngă hro\m - ngă hơjăn bưp tơnap tap hăng gêh gal hiưm pă `u ơ ơi ?

- Ơi Lê Quốc Thanh: Ră anai tui hăng kâo pơm^n ano\ gêh gal hăng tơnap tap juăt [uh na nao. Đa hơmâo gêh gal rah tơnap tap rah. Samơ\ [ing gơmơi ngă rah, pơplih pơkra rah. Anai le\ tơlơi pơsit [u brơi hơmâo tơlơi pơkă khăng kho\p ôh mơ\ [ing ta kiăng hluai tui tơlơi phiăn kiăng pơjing rai tơlơi pơkă tong ten.

Mơng tơlơi pơkă anun [ing ta pơjing hơdôm boh tơhnal tong ten, lăp djơ\ hăng r^m bruă, r^m gơnong bruă hăng r^m boh tơhnal rơđah rơđong.

Yua anun le\ lơ\m pơphun ngă tui, hơdôm ano\ ngă tơnap tap hăng gêh gal [ing gơmơi ăt [uh rơđah mơn ră anai hăng tơlơi đăo gơnang nao rai hiưm pă `u, tơlơi gum djru mơng r^m khul grup, [ing mơnuih hiưm pă `u.

Samơ\ [ing gơmơi c\ang rơmang lơ\m [ing gơmơi thâo pơlăi nao rai, tơdah [ing gơmơi ba tơlơi dưi kơ mơnuih ngă hmua, kơ mơnuih [on sang le\ prong hloh mơng anun [in gơmơi amra hơmâo tơlơi pơkă lăp djơ\ dong.

- Hai bơni kơ Kơ-iăng nai tha prin, nai prin tha Lê Quốc Thanh ho\!

Siu H’ Prăk-Siu Đoan: Pô ]ih pơblang