VOV4.Jarai - {ơi Anom pơtui jua pơhiăp dêh ]ar ta 58 Quán Sứ, Hà Nội, Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam gum hrom hăng Jơnum min djuai ania mơng Khoa GGWLPA m[s dêh ]ar, Jơnum min djuai ania, Anom pơtô bôh pia pơ phun  phrâo bơkơtuai “Pơsit jơlan gah pơlar tơlơi pơhiăp djuai ania [ia\ pơtui amăng glông pôr Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam”.

Hơdôm tơlơi phun pioh pơlar kơ hơdră hăng bôh yôm pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ pơtui amăng glông pôr pơhing jua pơhiăp dêh ]ar ta hmâo ba tơbiă amăng mông Bơkơtuai anai.

}ra\n hơdră anai hmâo tơlơi  ]ih lăi nao:

Amăng hơdôm thun rơgao, Ping gah hăng Kơnuk kơna  dêh ]ar ta ba tơbiă phun đing nao tuh pơ plai đ^ kyar kual ]ư\ siăng, kual ataih, asue\k, pơđ^ tui tơlơi hơd^p mơda gơnam tam, pran jua mơng neh wa djop djuai ania [ia\, ngă tui đut tơhnal tơlơi dưi dưm kơnar mơng abih bang djop djuai ania adơi ayong amăng khul mơnuih 54 djuai ania dêh ]ar Việt Nam, amăng anun hmâo tơlơi dưi mơng hrim djuai ania dưi pơgang, ngă tui tơlơi pơhiăp hăng bôh hră ]ih mơng pô.

Dong mơng thun 1956, Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam hmâo pơ phun ]ih pơkra hăng pơtui jua pơhiăp hơdôm jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\.

Truh ră anai, Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam hmâo pơtui 12 mơta tơlơi djuai ania [ia\ le\ Mông, Thái, Dao, Êđê, Bahnar, Jarai, K’ho, M’nông, Hdang, }a\m, Khmer, K’tu, hăng mông pơtui jua pơhiăp giăm truh 30 mông hrim hrơi.

Pơhiăp amăng mông bơkơtuai, Khoa {irô Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam ơi Nguyễn Thế Kỷ ]râo rơđah, hơdră pơ phun bruă ]ih tơlơi pôr hăng mă yua mơng glông hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ [ơi Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam ăt kah hăng hơdôm [irô pơtui jua pơhiăp [ơi tơring ]ar, [ôn prong  glăk pơdah sa dua ano# akă dưi ngă, kah hăng hơdră pơ phun akă djơ\, kơ[ah ako# phun git gai hrom; mơnuih mă bruă kơ bruă pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ akă djơ\ hăng hơnong kiăng; bôh thâo măi mok pôr pơhing truh pơ\ hơdôm kual tơnap tap do# lu tơlơi tơnap…

Khoa {irô Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam ơi Nguyễn Thế Kỷ lăi:

“Hăng 12 mơta tơlơi pơhiăp djuai ania [ia\, djơ\ hrom hăng 12 jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ hmâo laih mơng lu thun hăng anai [ơi Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam, kiăng pơplih phrâo, pơđ^ tui ano# kơja\p mơng hrim jơlan hơdră hiưm hơpă gah bôh thâo, hơdră pơdah jua pơhiăp, mông pơtui, rơwang bruă jơlan hơdră, anih anom ]ih tơlơi pôr pơhing, anih pơtui jua pơhiăp.

Ră anai, bôh yôm mơng hơdôm jơlan hơdră anai, [ing gơmơi hmâo [uh le\, glăk do# kơ[ah tơlơi along ha jăn,  hơdră tô nao rai hơdôm jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ lăng hrom [u hmâo lu mơta, hrim jơlan hơdră kơnong kơ hmâo mơng 30-45 mơn^t, hrim hrơi kơnong kơ hmâo sa jơlan hơdră, anun abih bang hơdôm jơlan hơdră mơng 12  mơta tơlơi pơhiăp gah djuai ania [ia\ leng kơ hmâo sa hơdră pơkă `u hru\p, [ia\ pơplih phrâo.

Anai le\ tơlơi akă dưi ngă prong biă”.

            Hơdôm tơlơi ]ih bơkơtuai amăng mông bơkơtuai đing nao pơblang tơlơi ră anai mơng bruă pơtui jua pơhiăp djuai ania [ia\; jơlan gah pơđ^ tui bôh tơhnal pôr pơhing bruă mă gah djuai ania [ia\; hơdră pơkă đ^ kyar, tơhnal pơkă ruah mă sa tơlơi pơhiăp djuai ania [ia\ kiăng pơtui amăng glông pôr pơhing dêh ]ar ta; hơdôm tơlơi djuai ania [ia\ đing nao hlâo pioh pơtui [ơi glông pôr Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam; jơlan gah tuh pơ plai, mơnuih mă bruă, anih anom, gơnam tam, măi mok mă yua…  

Khoa Jơnum min djuai ania mơng Khoa GGWLPA m[s dêh ]ar ta ơi Hà Ngọc Chiến lăi đ^ tơlơi gum pơhiăp:

“Ră anai phrâo ngă tui pơtui jua pơhiăp hăng 12 mơta tơlơi pơhiăp djuai ania [ia\ đu]. Kâo rơkâo khom kơsem min kiăng pơsit mrô jơlan hơdră pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ le\ hơdôm `u, kâo [uh sa amăng hơdôm tơhnal pơkă kiăng pel e\p le\ tơhnal pơkă kơ mrô m[s.

Ră anai hmâo năng ai `u 5 djuai ania [ia\ hmâo mrô m[s rơbêh kơ 1 klak ]ô mơnuih [u dah giăm truh sa klak ]ô mơnuih, kah hăng djuai ania Tày, Nùng, Mường leng kơ hmâo mrô m[s rơbêh kơ 1 klak ]ô mơnuih samơ\ akă hmâo jua pơhiăp amăng bro# ôh, tơlơi pơhiăp Tày, Nùng, Mường.

Tơdah yap tui mrô m[s thơ tui anun akă djơ\  rơ-oa ôh”.

Hrom hăng anun, ăt kiăng gleng nao mơn bruă hyu lăi pơhing kơ hơdôm mơnuih djuai ania [ia\ hloh (gah yu\ kơ 10 rơbâo ]ô mơnuih).

Hơdôm jơlan hơdră kiăng pơdo\ng djơ\ hăng tơlơi kiăng, tơlơi thâo pơmin, mơnuih [ôn sang thâo hră mơng neh wa…

Bôh yôm jơlan hơdră [u djơ\ kơnong kơ lăi pơhing kơ hơdră pơtrun, jơlan gah mơng Ping gah, hơdră bruă, tơlơi phiăn mơng Kơnuk kơna đu] ôh mơ\, do# đing nao djă pioh, pơgang ba gru grua bôh thâo mơng hrim djuai ania dong.

{ing khoa pơ ala lăi le\, bruă pơdo\ng sa glông pơtui jua pơhiăp dêh ]ar ha jăn kơ mơnuih djuai ania [ia\ hmư\ jing bruă mă kiăng ta` biă, hmâo bôh yôm bruă kơđi ]ar – mơnuih mơnam prong prin.

Amăng bruă đ^ kyar tui jơlan gah pôr pơhing rơnuk anai, Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam jing pơsit đing nao hlâo đ^ kyar hơdôm glông pơtui jua pơhiăp phun hmâo glông pôr tơlơi pơhing phrâo bruă kơđi ]ar, glông Pơtom hiăp hăng glông pôr pioh kơ neh wa Djuai ania [ia\.

Ră anai Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam glăk đing nao hlâo ngăn rơnoh hăng ta` prăp lui hơdôm tơlơi pơkă kiăng hloh pioh mă yua Glông pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ dêh ]ar ta.

Hơdôm tơlơi gum pơhiăp, bơkơtuai amăng mông bơkơtuai amra dưi hmâo Gong phun jua pơhiăp dêh ]ar Việt Nam pel e\p, mă yua sit nik, ba glăi bôh tơhnal lom pơlar hơdră pơtui hăng bôh yôm pơtui jua pơhiăp tơlơi djuai ania [ia\ amăng glông pơtui jua pơhiăp dêh ]ar ta.

            Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr