Mơ̆ng akŏ thun 2025 truh ră anai, rơnoh sĭ mơdrô kakao aka pơkra ming amăng anom sĭ mơdrô jar kmar đĭ tui pơmă hloh dua wơ̆t, anun rơnoh sĭ mơdrô amăng dêh čar ăt đĭ tui mơ̆n. Ƀơi Dak Lak rơnoh sĭ kơkao asar krô akŏ blan 5 mơ̆ng 240.000 truh 260.000 prăk sa kg, đĭ hloh 2 wơ̆t pơkă hăng thun hlâo laih anun rơnoh sĭ yom hloh aka ƀu hơmâo djơ̆ ôh mơ̆ng hlâo truh ră anai. Nua đĭ djru mơnuih ƀôn sang ngă hmua hơđong tuh pơ alin kơ phun pla anai. Ơi Nguyễn Văn Sỹ, Khua anom ngă hrŏm gah đang hmua rah pla phun kakao Tân Thành, să Ea Ana, tơring glông Krông Ana, tơring čar Dak Lak brơi thâo, anom ngă hrŏm gơñu ră anai hơmâo 15 boh sang anŏ ding kơna, hăng 36 hektar hmua pla phun kakao, pơhrui glăi rim thun 72 tơn asar krô. Kiăng pơđĭ kyar hơđong kơjăp, anom ngă hrŏm đang hmua pla kakao gơñu anăp ngă tui hơdră pơsir akŏ klôn laih anun lir hơbit hăng sang bruă mơdrô ƀơi tơring čar, plơi pla, blơi hăng brơi gơnam boh kakao mơ̆ng ƀing ding kơna ngă hrŏm gơñu.

“Dua thun giăm anai rơnoh sĭ kakao ăt đĭ đăi mơ̆n, hơmâo ba glăi boh tơhnal tŭ yua lu, pla pơjing đĭ, lir hơbit hăng pơkra ming, kơ-uă pơjing tơpung kakao pơsir hlom bom akŏ klôn, ngă hrŏm hơdôm kông ty blơi sĭ hăng rơnoh hơđong”.

Tui hăng nai prin tha Trương Hồng, Khua hơđăp sang bruă kơsem min Boh thâo ia rơgơi ngă hmua kual Dap Kơdư, tơdơi kơ hơdôm hơpluh thun nua sĭ trun na nao, Dak Lak dŏ glăi 1.400 hektar đang boh kakao, hrŏ hĭ 1000 ha pơkă hăng thun 2012. Samơ̆ hăng 3 thun na nao nua đĭ glăi nua, gơnam boh troh hiam tui, anŏ gêh găl brơi kơ boh kakao Dak Lak pơwơ̆t glăi yơh.

“Anŏ gêh găl tal sa lĕ rơnoh sĭ mơdrô hlăk rŭ glăi, mơnuih či blơi lu hloh. Anai yơh anŏ gêh găl pioh rŭ glăi bruă  ngă hmua pla lu mơta boh troh, pơjing rai gơnam sĭ mơdrô. Dua lĕ, ră anai arăng đing nao kơ tơlơi bơwih ƀong huă ngă hrŏm pơhlôm sir krĕp. Amra  pơđĭ tui gơnam sĭ mơdrô. Lơ̆m dưi pơblih klă amăng tơlơi hơdip mơda mơnuih ngă hmua lĕ mơnuih ƀôn sang amra đing nao kơ anom bruă pơkra ming mơ̆ng boh kakao dơ̆ng pơ anăp anai”.

Nai prin tha Đặng Bá Đàn, Khua anom bruă pơ ala Sang bruă pơsur ngă hmua dêh čar ƀơi kual Dơnung Tong krah hăng Dap Kơdư, pơblang rơđah: Ƀu kơnong ba glăi rơnoh bơwih ƀong huă yom đôč ôh, hơdră pla boh kakao pơhlôm akŏ klôn pơjing anih pla jing đang boh kakao djơ̆ hơnơ̆ng pơkă tui jar kmar- anun jing tơlơi gêh găl pơsit pơmut hrŏm khul pơđĭ rơnoh hơđong sĭ mơdrô ƀơi rŏng lŏn tơnah. Lăp đing nao, asar boh kakao Việt Nam pơjeh pla Trinitario dưi hơmâo anom bruă kakao jar kmar (ICCO) pơsit boh kakao jơman. Anai lĕ anŏ pơkra ming rai ƀañ sôkôla jơman djă anăn Việt Nam ngă pô. Nai prin tha, Đặng Bá Đàn brơi thâo dơ̆ng, lu kual pla kakao ră anai dưi pơphun pla djơ̆ hơdră, hơmâo lir hơbit tong ten plah wah mơnuih ngă hmua hăng sang bruă sĭ mơdrô. Tơdah yak nao pơ anăp lăng nao pơ ataih hloh, ngă tui sa guang pơhlôm akŏ klôn, dơ̆ng mơ̆ng bruă kơsem min pơjeh či pla, ĕp anih sĭ mơdrô, phun kakao amra dưi jing phun pla gơgrong phun yom phrâo dơ̆ng, biă mă ñu kual lŏn drơ̆t mriah Bazan ƀơi Dak Lak, kual Dap Kơdư hăng Ngŏ Dơnung.

“Ƀing ta khom tuh pơ alin nao amăng bruă kơsem min ia rơgơi, hơmâo hơbô̆ bruă lông ngă lăng hlâo laih anun pơlar lu tui hăng hơdôm kơčăo bruă. Bruă ngă blung a lĕ jak iâu lu sang bruă mơdrô hlơi dưi ba jơlan lir hơbit hăng mơnuih ngă hmua amăng bruă pơjing hơdră lu khul ngă hrŏm sĭ mơdrô hơđong nua, khul pla pơjing hăng sĭ mơdrô kakao amra jing sa glông bruă pơhlôm akŏ klôn, kiăng ngă bruă hơđong, ming pơkra glăi đang hmua, rŭ pla glăi amăng anih anom lŏn mơnai kơƀah  dŏ hin ră anai”.

Tui hăng anom bruă Khul Helvetas, anom bruă ngă hrŏm pơđĭ kyar ƀu yua kơ anŏ hơmâo kơmlai ôh pơdong ƀơi Việt Nam, tơlơi kiăng mơ̆ng boh kakao pioh sĭ mơdrô lu biă mă samơ̆ amăng dêh čar ba sĭ kiah djop 30% đôč. Lu sang bruă mơdrô blơi hăng rơnoh yom tơdah asar boh kakao djơ̆ hơnơ̆ng pơkă đĭ tơpơi hiam, huăi hơmâo ia jrao đôm glăi, thâo tong ten anih pla pơkra pơjing. Ơi Phạm Văn Lương, Khua anom bruă Helvetas ƀơi Việt Nam brơi thâo, lơ̆m pơphun bruă djru ba gơnam sĭ mơdrô mơ̆ng Việt Nam nao pơ hơdôm dêh čar kual Mi kô̆ hăng dêh čar Mi, Helvetas ƀuh rơđah, Việt Nam kiăng pơkă hơnơ̆ng glăi anih pla kakao, djru mơnuih ngă hmua thâo hơdră pla pơjing wai lăng hăng brơi čan prăk rŭ pla glăi đơ đam juăt pla mơ̆ng hlâo.

Tơlơi anun, amra djru kơ mơnuih ngă hmua hơmâo hră lăi pơthâo rơđah anih mă bruă pô pơkra ming, thâo krăn tong ten anih pla pơjing kah hăng sa pok wĕ dưi ba pơmut amăng anih anom sĭ mơdrô ruah biă. Ơi Lương čang rơmang bruă kơnuk kơna Việt Nam ƀuăn djru rơnoh prăk duh kơ bruă ngă dơluh đĭ ayuh djah trun 0 amăng thun 2050 amra ngă tui tum teč hăng jơlan hơdră tơlơi phiăn pơkă djơ̆ găl hăng bruă ngă hmua rơgoh hơdjă, laih anun ka kao amra tŭ mă anŏ tŭ yua pioh pơđĭ kyar kơtang.

“Ră anai djop jơlan hơdră mơ̆ng kơnuk kơna hlăk dong yua kơ bruă ba yua  hăng sĭ mơdrô pơhlôm akŏ klôn. Čang rơmang pơ anăp adih Ding jum Ngă hmua hăng Ayuh hyiăng amra hơmâo lu tơlơi pơtô ba ngă tui rơđah rơđong pioh pok pơhai hơdôm kơčăo bruă pơhlôm akŏ klôn pla kakao kiăng pơđĭ tui rơnoh pơhrui glăi kơ mơnuih ngă hmua ăt kah hăng sang bruă sĭ mơdrô. Laih dơ̆ng, pơhrŏ ƀiă anŏ bơbeč  djơ̆ mơ̆ng ayuh hyiăng hăng anom bruă kakao ƀơi Việt Nam”.

Hăng rơnoh bơwih ƀong huă đĭ tui, anŏ gêh găl amăng anih sĭ mơdrô pok pơhư prong hăng djơ̆ găl anăp mă bruă pơđĭ kyar ngă hmua hơđong, phun kakao hlăk hơmâo anŏ gêh găl rŭ glăi kơtang ƀơi Dak Lak. Khă tui anun, kiăng hơneč mơneč mă anŏ gêh găl khom hơmâo tơlơi djru hrŏm sa hơnơ̆ng djop gưl gong gai kơnuk kơna, anom bruă hơmâo tơlơi thâo hăng mơnuih ngă bruă mơdrô wơ̆t hăng mơnuih ngă hmua gum hrŏm mơ̆ng bruă pơkă hơnơ̆ng rơnoh pla anih ngă hmua pla pơjing, truh pơ bruă djruba tơlơi thâo thăi bruă pla pơjing, laih dơ̆ng djru prăk čan tuh pơ alin amăng bruă mă, akŏ pơjing khul ngă hrŏm hơbit pơhlôm rơnoh sĭ mơdrô hơđong tui bruă mă pơhlôm akŏ klôn. Tơdah dưi ngă tơlơi anun, ƀu kơnong kakao Dak Lak đôč ôh, abih bang amăng glông bruă kakao Việt Nam amra hơmâo tơlơi gêh găl hrưn tơpưn nao pơ ataih hloh, lăi pơtong anih hăng kơnuih čih pơthao amăng hră lơkak ngă hmua tŭ yua hiam ƀơi rŏng lŏn tơnah.