Jum dar ƀut plơi 8, să Ea Huar, tơring glông Buôn Đôn ră anai hơmâo 3 drông war rông un, rĭm drông rông hơdôm rơbâo truh pơ rơbêh hơdôm pluh rơbâo drơi un. Ơi Phạm Hồng Nguyên, sang ƀơi jơlan pơkuh nao rai 3 ară giăm dơnao pơkŏng ia ƀut plơi 8, să Ea Huar brơi thâo, ƀâo brŭ mơng hơdôm drông rông un por hyu hơdôm km, sit biă ñu lĕ amăng mơmŏt mlăm hăng mơguah sing bring. Đa hơdôm drông war anai soh đuăi ia brŭ amăng ia krông čroh hnoh.

“Amăng blan 6-7 bơyan hơjan hlim, sui sui kâo nao wah akan ƀuh lu anih soh đuăi ia ƀâo brŭ mơng dua drông rông un amăng lăm adih. Kâo tui nao pơ anih rông un pơkhă ƀing gơñu anăm soh đuăi ia amăng ia krông čroh hnoh dong tah, tơdah ngă tui anun mơnuih ƀon sang amra ƀom kiơng mơtăm yơh, tơdơi anun plai ƀiă ƀâo brŭ mơng 70-80%. Phrâo anai ƀing gơñu soh đuăi dong mơn, dua hrơi anai ƀâo biă mă, ƀu anăm eñ ôh. Yua kơ ƀâo brŭ kâo khŏm krư̆ bah amăng, rơbat hyu truă khăn gôm ƀô̆. Bơnai kâo ruă dol adung dong, hrĭp mơ-ai ngă ruă kơtang khŏm nao khăm”.

Yă Nguyễn Thị Lơ, khua ƀut plơi 8, să Ea Huar brơi thâo, amăng hrơi blan laih rơgao, mơnuih ƀon sang lăi pơthâo na nao kơ bruă ƀuh hơdôm drông war rông un soh đuăi ia ƀâo brŭ amăng ia krông čroh hnoh. Anom bruă bơdjơ̆ nao ăt nao ĕp ƀu hmao tlôn bruă soh đuăi ia gah rơngiao hăng hơmâp phak prăk. Samơ̆ tơdơi kơ hơdôm hrơi, ăt ƀuh dong mơn:

“Hơmâo tơlơi lăi pơthâo mơng mơnuih ƀon sang, kông ang, ƀing apăn bruă să hơmâo hyu lăng sŭ hăng lu wŏt ƀuh hmao tlôn ƀơi hơdôm drông war soh đuăi ia ƀâo brŭ gah rơngiao, hăng hơmâo phak prăk. Bruă ngă soh anai ăt ƀuh na nao, lu sang anŏ rơkâo djop gưl gơnong bruă kiăng pơsir hĭ khut khăt kiăng hơdôm drông war rông un anai ngă tui tơlơi ƀuăn wai pơgang anih dŏ hơdip jum dar kiăng pơhlôm brơi tơlơi suaih pral kơ mơnuih ƀon sang”.

Tui ơi Nguyễn Hữu Hải, pô drông rông un ƀơi să Ea Huar, hăng tơlơi sit nik hơmâo lu drông war rông un mă bruă hrŏm, bruă ngă hơƀak jrak ia hăng ayuh hyiăng amra đĭ lu tui. Bruă tuh pơ alin dưm truă măi mok kiăng hlong hĭ ia ƀâo brŭ arăng lăng lĕ bruă kiăng hloh brơi hơdôm drông war kah mơng dưi pơgang hŭi ngă hơƀak jrak.

“Ƀing gơmơi ăt lăng glăi hăng hơmâo hơdră pơplih, anai lĕ păng pơhrua dong bơnal ngă rơ-ơ̆ ƀơi hơdôm măi pưh angĭn kiăng pơgăn hĭ hŭi ƀâo; tơdơi anun dưm truă đing pruih ia yua ia jrao Shock S, kiăng kơ ngă pơrai hĭ hyuh ƀâo brŭ, hăng amra ngă plai ƀiă hyuh ƀâo brŭ por hyu gah rơngiao. Bruă drông rông un pơprong juăt ƀâu biă mă, yua anun ngă hiưm pă kiăng kơ plai ƀiă đôč”.

Ăt ƀơi tơring glông Buôn Đôn, să Ea Wer mơn ră anai hơmâo 3 drông war rông un pơprong rơbêh 10.000 drơi/drông. Ơi Trần Minh Trình - Khua Jơnum min mơnuih ƀon sang să brơi thâo, wŏt mơnuih ƀon sang hăng hơdôm anom bruă bơdjơ̆ nao ƀơi să lêng kơ kơtưn amăng bruă krăo lăng kiăng pơgăn hơdôm drông war rông un ngă hơƀak jrak:

“Ƀing gơmơi rơkâo neh met wa amăng să tơdah ƀuh drông war hơpă thơ soh đuăi ia hơƀak jrak gah rơngiao amra mă rup glăi kiăng kơ ƀom kiơng hơdôm bruă ngă soh anai. Hrŏm hăng anun rơkâo Jơnum min mơnuih ƀon sang tơring glông, tơring čar akŏ pơjing grup pơlir djop gơnong bruă nao pel ĕp tui tơđar 6 blan ha wŏt kiăng ƀơƀrư̆ pơsir hĭ bruă ngă hơƀak jrak; laih dong kiăng dưm truă camera kiăo tui lăng ƀơi hơdôm drông war, kiăng hơmâo rup hlâo kơ phak ƀing gơñu”.

Ƀơi anăp bruă rông bui ngă hơƀak ayuh hyiăng, anom apăn bruă ƀơi tơring čar Dak Lăk ba tơbiă tơdră pơsir hĭ. Yă Lê Thị Thu Hiền - Khua anom bruă wai lăng ayuh hyiăng lŏn adai, Gơnong bruă wai lăng kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng tơring čar Dak Lăk amra lăi pơthâo bruă pơsir ia hơƀak lơ̆m rông bui.

- Ơ yă Thu Hiền, tui hăng tơlơi pơkă ră anai, bruă pơsir hĭ ia hơƀak lơ̆m rông bui khŏm hơmâo ngă tui hiư̆m pă?

Yă Lê Thị Thu Hiền:  “Amăng mơnong hơƀak rông bui hơmâo 3 mơta: sa lĕ ia hơƀak, dua lĕ mơnong ta čem rông 3 lĕ hyuh hơƀak pơđoh tơbiă amăng hrơi blan rông. Hăng bruă ngă hơdjă ia hơbak rông bui hơmâo pơsit mông anai jing hơmâo pơsir tui dua bơnah. Tơdah ia hơƀak hơmâo pơkra hơdjă laih pơđoh nao pơ ia krông, ia čroh laih anun ƀu thâo mă yua dong tah jing ngă tui anai. Anun lĕ ia hơƀak tơdơi kơ hơmâo pơkra hơdjă amra pơđoh nao amăng luh pơƀut hĭ. Luh anai ngă hơđong glăi mrô ia hơƀak ăt kah hăng ngă hơđong glăi mrô PH. Tơdơi kơ anun, ia hơƀak amra mut nao amăng luh Bioga, ƀơi anai amra hơmâo pơkra ming hyuh hơƀak, anun lĕ rơnăng arong aroač đơ anet pioh ngă hơdjă ia hơƀak amăng luh Bigoga. Tơdơi kơ ia hơƀak mut nao amăng luh Bioga lĕ ñu rô nao pơ luh ngă hơđong, kiăng ngă hơđong mrô ia hơƀak hăng đô̆ PH. Kiăo tui anun dong, ia hơƀak amra rô nao pơ luh kơƀah hyuh Anoxic, ñu ngă ƀu kiăg hơmâo oxi. Tơdơi kơ anun ia hơƀak amra rô nao pơ dơnao kiăng hơmâo oxi, tơdơi kơ anun mut nao amăng luh ngă ia hơƀak kŏng hĭ  giong anun rô nao pơ dơnao sinh học. Ia hơƀak rô nao pơ dơnao khŏm pơhlôm ia hơdjă tui mrô pơkră 62/2016 mơng Ding jum kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng pơtrun. Ia anai khŏm pơhlôm djơ̆ hơnong pơkă  glông A, glông B hăng mrô pơkă KQ, KF wơ̆t hăng tơlơi pơkă phrâo pơđoh đuăi ia hơƀak.

- Ih phrâo lăi nao bruă pơđok ia hơƀak tơdơi kơ ngă hơdjă, bơ tơdah ta mă yua ia hơƀak ƀơi anih hơmâo pơkă hiư̆m pă thơ?

Yă Lê Thị Thu Hiền: Mă yua glăi ia eh mơañă bui pioh pruih kơ phun pla ta kơđiăng kơ hơdôm tơlơi anai. hăng ia hơƀak tơdơi kơ pơkra kmơk pruai ăt amra ba nao pơ luh tuh pơƀut mơn, giong anun ba nao pơ luh Bioga, giong anun dong ba nao pơ luh ngă hơđong ia hơƀak laoh anun pơđoh nao pơ luh kơƀah hyuh Anoxic hăng luh Aenotank. Bruă anai ta khŏm ngă sa mơta bruă dong anun lĕ Aenotank mrô 1, Anoxic mrô 1, tơdơi kơ anun kah mơng truh Aenotank mrô 2 hăng luh Anoxic mrô 2, giong anun kah mơng ba nao pơ luh kŏng ngă trun abih ia hơƀak, luh pơdjai kman laih anun pơđoh nao pơ dơnao pioh ia hơƀak. Ƀơi anai, ia hơmâo kŏng glăi ƀơi hơdôm boh luh ƀu pơđoh tơbiă gah rơngiao ôh (kơđiăng ƀing ta kơnong pruih kơ phun pla amăng anih dưi mă yua đôč, ƀu dưi pruih gah rơngiao ôh). Bruă pruih kơ phun pla khŏm ngă tui tơlơi pơtrun mơng Ding jum kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng.

- Ơ yă? Bruă hơƀak ayuh hyiăng, ngă ƀâu brŭ thơ ƀing ta pơkra hiư̆m pă?

Yă Lê Thị Thu Hiền: Bruă pơkra ia hơdjă ia hơƀak jing pô rông gơnam khŏm pơsir hĭ mơng blung a mơtăm yơh, anun lĕ mă yua măi pruih ia rô kar hăng kơthul, mă yua jrao hoá chất ƀơi kual prong. Kâo bơhmutu ƀơi hơdôm boh sang măi, bruă pơkra hyuh hơƀak hơmâo pơkra ƀơi đing pơđoh asăp, samơ̆ hăng anih rông gơnam ta khŏm pơkra ƀơi anih ƀâu brŭ. Tong ten ñu ta khŏm mă mă pruih kơthul, mă kơsăk gôm hĭ hlao ƀơi anih kiăng huăi gluh nao gah rơngiao; rơngiao kơ anun dong mă yua măi hrip angin ƀâu brŭ laih anun mă măi pruih ia kar hăng kơthul mơng blung a mơtăm đah mơng huăi ƀâu. Hơmâo sa hơdră pơsir dong anun lĕ bruă pla phun kyâo jum dar anih rông gơnam, pla kiăo tui mrô pơkă đah mơng hlong hĭ hyuh hơƀak gluh đuăi gah rơngiao.

- Bơ bruă kor pơƀut djah yua hơƀak hơmâo ngă hiư̆m pă, kiăng pơhlôm anih hơdip hơdjă ƀrô dưi mă yua kmơk hơdjă, ơ yă?

Yă Lê Thị Thu Hiền: Mơnong hơƀak hơgal anun lĕ eh bui, hlâo adih mă yua hơdră čơamu eh ui ƀudah pơđăm eh bui amuñ ngă ƀâu gah rơngiao biă, plih hĭ jing hơdôm kual rông bui hơmâo mă yua măi glit eh krô. Ia eh bui hơmâo glit dŏ glăi amăng luh. Tơdơi kơ glit hăng măi pơkă mrô pơ-iă, eh bui krô huăi ƀâu dong tah, hơmâo pơđoh amăng anih pioh eh pơhlôm tui rơnoh pơkă huăi hơƀak ayuh hyiăng mơng Gơnong bruă kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng ƀudah wơ̆t hăng Ding jum Kông ngăn lŏn tơnah hăng ayuh hyiăng tui anŏ anet prong mơng kual rông bui pơhlôm huăi ngă ƀâu brŭ gah rơngiao.

-         Ơ bơni kơ ih hŏ!