Hơdôm hrơi anai krah blan 2, đang tiu 1500 ƀĕ gŏng tiu mơng sang anô̆ Mai Thị Quế, thôn 2, să Tân Bình, tơring glông Đăk Đoa, juăt amăng bơyan pĕ tiu. Yă Quế brơi thâo, khom apah 5 čô mơnuih pĕ tiu na nao amăng sa rơwang hrơi tơjuh kah mơng giong đơ đam đang tiu anun prăk mă yua apah lu. Khă hnun hai, gơnang kơ mă yua đut lah djai djâu pioh ngă kơmok, sang anŏ ăt pơhlôm mơn prăk mă yua ƀơi rơnoh găp ƀrô, pơkra anun ăt hmâo kơmlai mơn.

 “Sang kâo pơkra hăng sinh học kah hăng phun bơnga ang, bôh ƀơr tơsă mă đuăi pơjeh, pơtơi tơsă, hăng djah hơbơi ngu, eh rơmô. Pơđam amăng 3 blan giong ba nao pruai. Ƀu hmâo yua kơmok blơi ôh, đang tiu mơtah hiam, rim thun pơhrui hmâo lu biă. Tiu hmâo bôh pơhrui lĕ kơjăp biă, mơ-ak biă”.

 Hơdôm thun jê̆ hăng anai mrô tiu Gialai hrŏ trun lu biă bơhmu hăng tal lu hloh 2015-2017, samơ̆ anô̆ klă ñu dưi pơđĭ tui. Ơi Lê Công Nguyên, pô sang anih anom pơhrui blơi tiu ƀơi să Tân Bình, tơring glông Đăk Đoa brơi thâo, tơlơi anai hmâo yua kơ mơnuih ngă đang hmua, anom bơwih ƀong hăng bruă pla tiu lăi hrom.

 “Anô̆ klă mơng tiu dlông hloh lĕ hmâo nua lu hloh mơn. Anô̆ klă dưi pơđĭ tui anun bơnah pơhrui blơi amra lu hloh, sĭ hyu hmâo nua hloh. Arăng thâo anô̆ klă tiu pô klă, arăng amra nao pioh blơi”.

Ră anai, abih bang lŏn pla tiu ƀơi Gialai lĕ rơbêh kơ 13.500 ektar, lu biă ñu ƀơi hơdôm bôh tơring glông Čư̆ Sê, Đăk Đoa, Čư̆ Prong, Čư̆ Pưh, Ia Grai,…Ơi Lê Tấn Hùng – Kơ-iăng Khua Anom bruă đang hmua hăng pơđĭ kyar ƀôn lan tơring glông Đăk Đoa brơi thâo, năng ai ñu 3 thun jê̆ hăng anai, lŏn pla tiu ƀơi anai dưi djă pioh hơđong rơbêh kơ 2000 ektar, djơ̆ hăng kual pơkă mơng tơring glông. Hrom hăng anun, bruă pla tiu hmâo jơlan gah pơplih klă, pơplih ƀơƀrư̆ mă yua kơmok djah djâu hăng lu mơta đang pla. Bruă pơlir hơbit pla pơkra tiu hmâo tŭ yap klă hăng pơkôl sĭ blơi tiu, ăt jai hrơi jai dưi pơhư prong mơn. Bơyan tiu thun 2023 ƀơi tơring glông hmâo laih sa dua hơdră pơlir hơbit hmâo tơhnal prong truh 50 ektar. Ơi Lê Tấn Hùng brơi thâo:

 “Hơdôm hrơi rơgao, tơring glông Đăk Đoa hmâo pơtă laih hăng pơsit jơlan gah mơnuih pla tiu tui jơlan gah kơjăp phik. Mơnuih ƀôn sang hmâo pla mă yua djah djâu pruai kơ phun pla kơjăp phik. Kah hăng abih bang ƀu hmâo hlơi yua kơmok blơi dong tah, kiăng pơđĭ tui mrô tiu bôh, pơhlôm sĭ kơ arăng, djơ̆ hăng tơlơi kiăng blơi mơng anom bơwih ƀong”.

Phrâo anai, ƀơi plơi prong Buôn Ma Thuột, tơring čar Daklak, Khul blơi sĭ tiu Việt Nam pơphun Jơnum jar kơmar kơ bruă tiu Việt Nam. Anai lĕ tal pioh mơnuih pla, pơkra hăng sĭ tiu kơ dêh čar tač rơngiao lăi pơthâo nao rai tơlơi găn rơgao, lăi pơthâo tơlơi pơhing hăng hơdôm tơlơi tơnap, tơlơi gun, ba tơbiă hơdôm jơlan gah hơkrŭ pơsir kiăng pơtrut pơđĭ kyar bruă pla tiu ƀơi rŏng lŏn tơnah. Ƀơi mông jơnum, yă Hoàng Thị Liên, Khua Khul bơwih ƀong tiu Việt Nam brơi thâo, tơlơi kiăng kơ tiu klă mơng bơnah blơi tiu jai hrơi jiăng klă hiam. Yua anun, kiăng pơhlôm hmâo nua yôm, pơđĭ tui anô̆ klă jing kiăng biă. Tơlơi anai khom hmâo tơlơi lăng ba mơng gơnong bruă đang hmua hăng hơdôm anô̆ bơdjơ̆ nao gum hrom pơlir hơbit.  

 “Kiăng na nao tơlơi gum hrom kơjăp kơplah wah mơnuih sĭ gơnam kơ dêh čar tač rơngia, mơnuih pơkra gơnam mơng Việt Nam mă bruă gum hrom hăng bơnah pla ƀơi anăp lĕ mơnuih pla. Kiăng dưi ngă hiưm hơpă, djơ̆ hăng arăng kiăng blơi hă, tơlơi anun khom hmâo tơlơi gum hrom mơng anom bơwih ƀong, mơng hơdôm pô pơkra gơnam, mơng hơdôm mơnuih sĭ hyu gơnam kơ dêh čar arăng yua kơ mơnuih sĭ hyu gơnam jing mơnuih hyu blơi gơnam mơng mơnuih ngă đang hmua pioh sĭ lĕ arăng amra kiăng pơsit jơlan gah bruă sĭ mơdrô, mơng anun arăng amra pơwot glăi pơsit jơlan gah kơ mơnuih ngă đang hmua. Tơlơi anai sa mơta lĕ gir run mơng anom bơwih ƀong samơ̆ ăt kiăng gum hrom mơng mơnuih ngă đang hmua mơn”.

Ơi Vũ Bá Phú, Khua Anom pơtrut sĭ mơdrô Ding jum sĭ mơdrô dêh čar brơi thâo, Việt Nam ră anai ăt lĕ dêh čar pla hăng sĭ tiu lu hloh rŏng lŏn tơnah. Thun phrâo rơgao, dêh čar ta sĭ kơ dêh čar tač rơngiao hmâo 220 rơbâo tơn, dưm dưm hăng 55% mrô tiu ƀơi đơ đam rŏng lŏn tơnah. Khă hnun hai, kiăng tiu mơng Việt Nam dưi pơtŏng sit anih gơgrong mơng pô ƀơi anih sĭ mơdrô jar kơmar kơjăp phik, gơnong bruă blơi sĭ tiu dô̆ hmâo lu bruă khom ngă:

 “Sa lĕ kơtưn bôh thâo gum hrom tui tơhnal pơkă mơng jar kơmar, biă ñu ia jrao mă yua, tơhnal pơkă pla kơjăp gah bơwih ƀong, mơnuih mơnam, anih anom pla. Dua anun lĕ mă yua hơdră wai lăng pơkra, hơduah ĕp anih anom pla hăng tô nao rai mơnuih blơi yua kiăng hơdôm bruă mă anun dưi ngă maketing. Tlâo lĕ pơsit jơlan gah pơdŏng glăi gru rŭp kơtưn tơlơi ƀuh ƀô̆ hmâo tơlơi ngă tui mơtăm ƀơi hơdôm anih anom sĭ mơdrô phun, hmâo bruă mă rơđah hăng pơkă lăng bôh tơhnal rơđah gah pơđĭ kyar gơnam phrâo amăng anih sĭ mơdrô yôm”./.