VOV4.Jarai - Rơwang hrơi tơjuh rơgao, Ding jum Mă bruă – Tơhan rơka hăng Mơnuih mơnam ngă hro\m hăng Keh prăk djru c\ơđai Sang gum hơbit djo\p dêh ]ar (Unicef) pơphun Jơnum ‘’C|ih pơkra kơc\ăo bruă dêh ]ar pơgang glăi tơlơi taih amang, djơ\ ngă kơ [ing c\ơđai.

Mông jơnum lăi pơthâo hăng c\rông sai hơdră pơsir bruă klă hloh, pơklaih tơlơi tơnap, lông lăng ră anai amăng bruă pơgang tơlơi taih amang, kơtư\ juă [ing c\ơđai kiăng djơ\ hăng tơlơi kiăng ră anai.

Tui hăng mrô ju\ yap mơng Anom ia jrao rong lo\n tơnah (WTO), yap lăng amăng rong lo\n tơnah hơmâo năng ai `u 150 klăk c\ô c\ơđai đah kơmơi hăng 73 klăk c\ô c\ơđai đah rơkơi hơmâo arăng djơ\ ngă, taih amang.

Kual ASIA Thái Bình Dương le\ kual hơmâo lu hloh mrô c\ơđai hơmâo arăng taih amang, ngă sat. Tơlơi lăi pơthâo mơng Ding jum kông ang brơi [uh, thun 2018, dêh ]ar ta hơmâo rơbêh 1.500 wơ\t arăng ngă sat kơ [ing c\ơđai, hăng 1.669 c\ô mơnuih [u klă, ngă sat, [rưh [ơhiah kơ 1.579 c\ô c\ơđai, amăng anun hơmâo 1.293 c\ô c\ơđai arăng kơplong mă juă jon.

Rơngiao kơ anun dong, tơlơi taih amang amăng sang hră jai hrơi lu, c\ơđai pơrơtaih amăng hăng rơngiao mơng sang hră, nai pơtô [rưh [ơhiah, taih amang [ing c\ơđai jai hrơi lu.

Lu bruă taih amang, djơ\ ngă kơ [ing c\ơđai ngă mơnuih mơnam hil biă mă. Mơng hơdôm bruă djru pơgang ba [ing c\ơđai hơmâo arăng ngă sat hăng Anom iâu telephôn Dêh ]ar pơgang ba [ing c\ơđai (111) amăng 2 thun 2017-2018, c\ơđai hơmâo arăng taih amang, kơplong mă juă jon lêng kơ mơnuih juăt hăng sang ano\ soh, sang ano\ ieo gah amăng plơi pla truh kơ 60%, mơnuih amăng sang ano\ mơtăm le\ 21%, nai pơtô, mơnuih mă bruă amăng sang hră le\ 6% laih anun pô pơko\n le\ giăm 14%.

Tui hăng yă Nguyễn Thị Hà, Kơ-iăng khoa Ding jum mă bruă – tơhan rơka – mơnuih mơnam, bruă taih amang, kơplong mă [ing c\ơđai, biă mă `u amăng hơdôm blan giăm anai jai hrơi kơtang tui.

Lu bruă bơdjơ\ nao tơlơi taih amang hăng kơtư\ juă [ing c\ơđai aka [u pơsir truh tơhnal ôh, yua dah tơlơi phiăn wai lăng c\ơđai do\ kơ[ah mơn.

‘’Tơlơi phiăn, hơdră djru [ing c\ơđai, wai pơgang, kơdong glăi tơlơi taih amang, kơplong mă juă jon [ing c\ơđai ăt sem glăi, kơsem min, pơgôp hiăp kiăng ngă giong.

Pơhmutu: Tơlơi phiăn hăng hơdră pơtô kiăng thâo pơsit ngă kơđi kơ pô kơplong mă [ing c\ơđai yu\ kơ 16 thun aka [u rơđah rơđông; hơdôm tơlơi phiăn tơgu\ kơđi, hơmâo tơlơi ngă hro\m kjăp, dưm knar kơplah wah anom bruă tơlơi phiăn hăng hơdôm anom bruă djru wai pơgang ba [ing c\ơđai mơng bruă khăm lăng drơi jăn, nam rơka truh kơ bruă phăt kơđi, ngă pơmơ-ak pran jua mơng [ing c\ơđai bơdjơ\ nao bruă phăt kơđi aka [u rơđah rơđông, pơkra ming, pơhrua nai kaih…’’.

Bruă taih amang, kơtư\ juă [ing c\ơđai le\ tơlơi sat răm amăng ro\ng lo\n tơnah laih anun jai hrơi lu tui, biă mă `u amăng rơnuk hơmâo plang internet jai hrơi hơmâo lu mơnuih mă yua.

Tơlơi pơhing arăng [o\m lu hloh, samơ\ ăt hơmâo mơn tơlơi pơhing ngă sat kơ [ing c\ơđai, bơbec\ kơ bruă pơgang, kơdong tơlơi taih amang, ngă sat kơ [ing c\ơđai.

Yă Lê Hồng Loan, Khoa Jơlan hơdră wai pơgang [ing c\ơđai, Keh prăk djru c\ơđai sang gum hơbit djo\p dêh ]ar lăi, bruă c\ih pơkra kơc\ăo bruă dêh ]ar pơgang ba [ing c\ơđai [u kơnong pơ [ut amăng bruă ngă sui thun [udah bruă [ơi anăp đôc\ ôh.

Pơgang ba [ing c\ơđai kho\m pơhlôm ngă bruă kjăp phik, tu\ yua kơplah wah hơdôm gưl, anom, bruă amăng bruă ako\ pơdong, pơphun ngă tui tơlơi phiăn laih anun djru ba [ing c\ơđai.

Anom bruă, anih pơtô hrăm, sang ano\, mơnuih mơnam lêng kho\m gơgrong bruă wai lăng ba [ing c\ơđai. Bruă pơgang ba [ing c\ơđai kho\m ngă tui djơ\ hăng tơlơi phiăn, djơ\ hơdră yua anom bruă kơnuk kơna apăn bruă pơtrun hră. Yă Lê Hồng Loan rơkâo đ^:

‘’{ing ta kiăng pơtrut ngă bruă pơgang ba [ing c\ơđai pơtruh nao rai abih bang anom bruă, hơmâo anom bruă mơnuih mơnam, ia jrao, kông ang, sang phăt kơđi. Hơmâo tơlơi phiăn pơgang ba ăt kah hăng hơmâo hơdră djru kơ hơdôm anom bruă, khul grup c\i gum hro\m bruă pơgang, djru ba [ing c\ơđai.

Bruă djru pơgang ba [ing c\ơđai hơmâo pơkôl amăng tơlơi phiăn laih, samơ\ aka [u pơsit rơđah ôh kơ bruă pơtô brơi, djru ngă hơđong tơlơi pơmin pran jua mơng c\ơđai bưp tơlơi truh, anăm kơnong hyu tơ`a bla, brơi gơnam đôc\ ôh.

C|ih pơkra rơnoh pơkă pơtô bruă wai pơgang [ing c\ơđai [ơi djo\p gưl kiăng pơhlôm anom bruă kơnuk kơna pơdong ăt kah hăng anom bruă rơngiao mơng mơnuih mơnam lơm ngă bruă djru ba kho\m tu\ yua’’.

{ơi mông jơnum, [ing kơhnâo amăng dêh ]ar ta hăng jar kmar lăi nao tơlơi thâo thăi amăng bruă pơgang, kơdong tơlơi taih amang, djơ\ ngă, kơplong mă juă jo\n [ing c\ơđai, djru c\ih pơkra tơlơi phiăn pơtruh nao rai kjăp hloh dong kơplah wah hơdôm anom bruă, djo\p gưl amăng bruă pơgang tơlơi taih amang [ing c\ơđai;

rơkâo đ^ hơdră pơsir bruă kiăng pơklaih tơlơi do\ gun, do\ tơnap, lông lăng glăk hơmâo ră anai amăng bruă pơgang, kơdong tơlơi taih amang, kơtư\ juă, djơ\ ngă kơ [ing c\ơđai kiăng djơ\ hăng tơlơi kiăng mơng bruă pơgang, kơdong glăi bruă arăng taih amang, kơtư\ juă [ing c\ơđai amăng rơnuk phrâo.

Siu H’Mai: Pô c\ih hăng pôr