VOV4.Jarai - Boh kruăi mơsăm phun hre\ juăt lăi ]a` yơi [u djơ\ phun pla phrâo ôh hăng mơnuih ngă hmua [ơi Daknông.

 Samơ\, hơdôm thun hlâo, mơnuih ngă hmua juăt pla tui hăng ano\ hor đô] anun nua đ^ trun [u hơđong ôh.

Hơdôm thun giăm anai, lu mơnuih ngă hmua amăng tơring glông bơblih hơdră pla pơjing, ba yua kmơ\k [udah hơbâo pruai rơgoh huăi hơmâo put jrao ôh pioh pe\ boh kruăi hơdjă rơgoh s^ mơdrô hăng ta] rơngiao.

Hăng bruă ngă anai, pok jơlan kơ mơnuih ngă hmua bơblih hơdră pla pơjing hăng pơhrui glăi lu prăk kăk hloh.

{ơi đơ đam đang kơsu tha laih, blan 4/2020 sang ano\ ơi Nguyễn Văn Chung do\ pơ plơi Tân Lập, să Dak Ru, tơring glông Dak Rlâp hơmâo bơblih pla phun boh kruăi hre\ pioh s^ mơdrô pơ dêh ]ar ta] rơngiao.

Rơnoh prăk tuh pơ alin 300 klăk prăk, sang ano\ ơi Chung pla 2 hektar đang boh kruăi hre\, dưm truă đing bruih ia pơkrem, rô hơjăn, hơmâo pra pioh hre\ boh kruăi đ^, ră anai pe\ boh laih.

‘’Bơblih pla boh kruăi hre\ kâo ngă tui hơbo# phrâo hrup ră anai, hnong pla 3 met mơkrah sa phun, ia bruih dưm đing bruih hăng bek soh.

Pla lu anun yơh kông ty rai blơi hăng nua hơđong mơn. Tơdah ană plơi, kiăng pla boh kruăi hre\ le\ pla hăng hơdră mă yua hơbâo pruai rơgoh anăm yua ôh hơbâo kmơ\k put jrao, tơdah dưm kmơ\k jrao le\ [iă, dơ\ng mơ\ng hrơi pơphun pla truh ră anai aka hơmâo 1 tơ\n kmơ\k NPK ôh dưm amăng đang anai’’.

Hơmâo lo\n khăng khăi [u jing mơnong ôh, sang ano\ ơi Triệu Văn Hương, să Dak Ru, tơring glông Dak Rlâp ăt tuh pơ alin pla 1 hektar đang phun kruăi hre\ mơ\n, tui hơdră hữu cơ.

Hlâo kơ pla, `u nao e\p ngă hrom hăng sang bruă s^ mơdrô pioh tu\ mă boh thâo ia rơgơi ba pla laih anun pơkôl blơi abih boh kruăi hre\ `u pla.

Bruă ngă hrom tui anun, djru kơ `u amu` hơduah e\p anih s^ mơdrô hăng nua hơđong mơ\n.

Amăng đang `u, hơdôm mơta ia jrao pơdjai hlăt arong arua] hăng kmơ\k jrao pruih kơ phun pla, khom hơmâo anăn arăng brơi yua soh, anun boh troh hơdjă rơgoh huăi do\ đôm ia jrao, huăi ngă kơ pran jua mơnuih yua hăng anih hơdip jum dar.

‘’Hlâo adih gơmơi hơmâo pla boh kruăi mơsăm đô] đa], ră anai pơkă hăng pla boh kruăi rơgoh anai huăi hơmâo tơlơi gun lơi, tuh pơ alin ăt rơnoh bơkơnar đô], đ^ hiam mơ\n.

Tui hăng tơlơi kiăng mơ\ng mơnuih [on sang le\, yua hơge\t gơmơi bơblih tui hơdră pla rơgoh yua dah `u rơnoh s^ yom pơmă hloh’’.

Ơi Phạm Văn Long sa amăng hơdôm ]ô mơnuih ngă hmua thâo rơgơi, găn rơgao lu amăng bruă pla boh kruăi hre\ [ơi să Dak Ru, tơdơi kơ 3 thun pla, `u [uh hơmâo boh tu\ yua lu biă mă, thun anai `u ăt pla 1 hektar phun boh kruăi hre\.

Anih s^ mơdrô nua arăng blơi boh kruăi pla rơgoh pơmă hloh hăng boh kruăi pla dưm lu kmơ\k jrao.

Djuai 1 nua s^ 35 rơbâo prăk sa kg; djuai 2 nua 25 rơbâo prăk sa kg; djuai lu\k pu\k s^ 14 rơbâo prăk 1 kg.

‘’Kiăng dưi s^ mơdrô hăng ta] rơngiao [u amu` ôh, mơnuih ngă hmua khom krăo lăng na nao r^m hrơi, [uh hơmâo arong arua] kman hlăt thơ hmao kru pơsir mơtam, [u lui sui ôh’’.

{uh rơđah [ơi tơring ]ar Daknông ră anai, mơnuih ngă hmua pla boh kruăi hre\ pơjeh mơ\ng Đài Loan.

Pơjeh anai tơdah wai lăng klă boh lu biă mă lơ\m sa hektar mơ\ng 70-100 tơn, hăng rơnoh s^ ră anai mơ\ng 15-17 rơbâo prăk sa kg, tơdah boh kruăi ba s^ pơ kual Mi ko# hơmâo nua yom hloh dua wơ\t.

Tơdơi kơ pơhlưh h^ rơnoh prăk pla boh kruăi s^ mơdrô pơ ta] rơngiao, kơmlai hơmâo mơ\n 100 klăk prăk lơ\m 1hektar.

Kiăng dưi hơmâo anih pla hơđong, lu anom s^ mơdrô, kông ty hơmâo ngă hră pơar ngă hrom mơnuih ngă hmua, djru brơi prăk ]an, hơdră pla pơjing phrâo laih anun blơi glăi boh kruăi mơ\ng mơnuih [on sang s^ glăi, amăng anun kah hăng kông ty sa ding kơna s^ mơdrô, pla pơjing Long Huệ. Ơi Nguyễn Chí Long, Khua kông ty brơi thâo:

‘’Gah kông ty Long Huệ ăt hơmâo k^ pơkôl blơi abih boh kruăi mơnuih ngă hmua s^ glăi, hơdôm sang ano\ hơmâo ngă hră pơkôl pla djơ\ hơdră rơgoh, nua hơdôm pơkôl laih hlâo, ta hơmâo ngă hră laih khom blơi djơ\ rơnoh s^ mơdrô.

Ta gir run abih pran jua hơduah e\p anih s^ glăi hơdôm hră pơkôl blơi lu, ngă hiư\m pă mơnuih ngă hmua pla boh kruăi hre\ dưi s^ hăng rơnoh lăp djơ\ hloh’’.

Dak Nông hơmâo lo\n tơnah, ayuh hyiăng djơ\ lăp pla lu djuai phun, amăng anun hơmâo phun boh kruăi hre\. Khă hnun, sit nik brơi [uh bruă pla hăng pơđ^ kyar phun pla anai ăt [iă đôc\, pla mă hơjăn, [u kiăo tui hơdră dưm dăp ôh, bruă ba hyu s^ [u hơđong. Pô hyu mă tơlơi pơhing phrâo kơ c\răn hơdră anai hơmâo mông ră ruai hăng yă Nguyễn Thị Tình, Kơ-iăng khua Gơnong bruă ngă hmua hăng pơđ^ kyar plơi pla Dak Nông kiăng thâo rơđah hơdôm hơdră djru bruă ngă hmua tơring ]ar Dak Nông amăng bruă pơđ^ kyar pla phun boh kruăi hre\ hơđong kơjăp.

- Rơkâo kơ ih brơi thâo bruă pơđ^ kyar phun boh kruăi hre\ [ơi tơring ]ar Dak Nông ră anai?

-Yă Nguyễn Thị Tình: Kơ bruă pơđ^ kuar phun boh kruăi hre\ [ơi tơring ]ar Dak Nông truh mông anai tui hăng mrô ju\ yap mơng hơdôm boh tơring glông le\ truh thun 2020 đơ đam lo\n pla phun kruăi hre\ rơbêh kơ 1700 ektar, pơhrui glăi 30 tơn/ektar, mrô boh pơhrui glăi abih tih giăm hơmâo 40.000 tơn. Anih pla phun kruăi hre\ lu hloh [ơi tơring ]ar pơ[ut [ơi dua tơring glông anun le\ Tuy Đức rơbêh 500 ektar hăng Dak Song giăm 600 ektar.

Dua boh tơring glông anai hlâo adih mơnuih [on sang pla lu tiu, tơdơi kơ anun hơmâo kman ngă djai ta` djai rơnang, hăng lu anih lo\n lui soh yua hnun ană plơi hơdai pla phun pơko\n dong. Mơnuih [on sang [ơi anai pla hơdơ\ c\i hor yơh, bruă pla hăng pơtruh nao rai tui hơbô| bruă ngă [ong hro\m ăt aka [u lu ôh, bruă s^ mơdrô ăt tui hluai c\i s^, s^ pơ [ing hyu mơdrô, aka [u pơke\ nao rai ôh, aka [u hơđong ôh.

- Ră anai phun kruăi hre\ [ơi Dak Nông aka [u hơmâo anih blơi hơđong ôh, yua anun nua `u đ^ trun mơn, tui hăng ih hơmâo hơdră hiư\m pă pơsir h^ tơlơi anai?

-Yă Nguyễn Thị Tình: Hăng bruă anih blơi boh kruăi hre\ [u hơđong le\ ăt hơmâo lu tơlơi bơbec\ nao mơn, sa amăng hơdôm tơlơi phun `u le\ [ơi tơring ]ar arăng pla pơ anai aset pơ adih aset, mrô gơnam pơhrui glăi aka [u lu, anih pla aka [u prong. Bruă pơkra gơnam pơke\ nao rai hăng ngă tui hơnong pơkă Vietgap, Globangap ăt aka [u hơmâo lu lơi, yua hnun bruă ngă pơhưc\ anom bơ wih [ong prong djru blơi, tuh pơ alin brơi ană plơi [u lu ôh, kơnong hơmâo 4 truh 5 anih blơi hăng pơkra boh kruăi hre\ đôc\, anih pơkra anet kiăo tui kual. Yua hnun gơnam pơkra rai mơng boh kruăi hre\ aka [u dưm kơnar hăng aka [u ngă pơhưc\ anom bơwih [ong prong ôh.

- Kiăng pơđ^ kyar hơđong phun boh kruăi hre\ le\ tui hăng ih, bruă yôm hloh le\ bruă hơget thơ? Gơnong bruă amra ngă bruă hiư\m pă kiăng pơđ^ kyar hơđong kơjăp phun boh kruăi hre\?

 -Yă Nguyễn Thị Tình: Amăng hrơi blan pơ anăp kiăng pơđ^ kyar phun boh kruăi hre\ [ơi Dak Nông hơđong, pơhlôm anih blơi le\ blung a [ing ta kho\m pơhlôm pơjeh phun pla klă, kual pla phun kruăi klă mơn. Lăi pơthâo hlâo kơ mơnuih ngă hmua hơdôm tơlơi klă amăng bruă bơwih [ong ăt kah hăng tơlơi kiăng blơi boh kruăi hre\ mơng anih s^ mơdrô. Kiăo tui anun, kiăng mơnuih ngă hmua lăng nao bruă pơđ^ kyar phun kruăi hre\ ba glăi prăk pơhrui lu kơ mơnuih pla, [u djơ\ pla kiăng jăng jai tui hăng tơlơi pơmin mơng hlâo ôh mơ\ kiăng mơnuih ngă hmua pơsit pla phun kruăi hre\ pơ[ut ha anih.

Kiăo tui dong kiăng pơtô brơi hơdôm tơring glông jơlan bơwih [ong, anih pla kiăng mơnuih [on sang pơđ^ kyar. Djru kơ mơnuih ngă hmua thâo hơdră pla, wai lăng ăt kah hăng ruah pơjeh pla phun kruăi, ngă hiư\m pă kiăng klă, plai [iă mă yua ia jrao hlăt hu\i boh `u [u jơman. Pok pơhai hơdôm hơdră ngă pơhưc\ hăng pơtô ba hơdôm anom bơwih [ong djru man pơdong sang măi pơkra bih kruăi hre\ kiăng pơhlôm bruă pe\ pơhrui, blơi gơnam kơ neh met wa”.

- Hai bơni kơ ih ho\!

Nay Jek – Siu H’Mai: Pơblang