VOV4.Jarai-Nai prin tha Trần Thu Dung, mơnuih kơsem min gru grua hiam Việt Nam ră anai do\ hơdip mơda hăng mă bruă [ơi dêh ]ar Prang tom lăi:

 

 ‘’Djă pioh boh pơhiăp gru grua hiam djuai ania [iă le\ djă pioh kông ngăn lo\n adai, sa boh anih djă pioh gru đưm do\ hơdip, sa anih pioh tuai ]uă lăng djru pơđ^ kyar bơwih [ong huă lo\n ia hăng pơtong glăi tơlơi dưi lo\n ia.

 

Lơ\m [ing ta aka djop tơlơi kơtang gah ling tơhan le\ ta mă yua gru gruam hiam pioh pơgang tơlơi dưi ngă pô lo\n ia’’.

 

 

{uh rơđah amăng tơlơi hơdip mơda, găn rơgao lu thun blan gru đưm mơ\ng djuai ania blah ayăt bơrơsua lo\n ia, djuai ania Việt Nam kjăp tơlơi pơmin pơgang tơlơi dưi ngă khua pô kơ lo\n ia, laih dơ\mg khut khăt pơkơdong glăi bruă ngă pơmut djuai ania gru grua mơ\ng [ing ayăt roh gah rơngiao.

 

Hơdôm djuai ania (Yuan) Kinh, Mường, Thái, Tày, Nùng….gah tơlơi pơhiăp djuai ania Môn-Khmer, Việt-Mường, Tày-Thái, Hmông-Dao gir run lu biă mă amăng bruă djă pioh tơlơi pơhiăp boh hră djuai ania pô laih anun gru grua hiam kơ lo\n ia.

 

 

Biă mă `u hăng tơlơi pơhiăp, abih rơbâo thun yua lo\n ia mơ\ng Kơdư git gai, hơdôm rơnuk pơtao dêh ]ar Kha] ăt ako\n dưi bơblih lơi djuai ania ta jing djuai ania Kha], boh pơhiăp Kha] hnun mơ\n.

 

 

Amăng tơlơi ]ih mơ\ng Phạm Vân Anh amăng plang internet baovannhe.com hơmâo lăi, rơnuk Prang git gai, lu khua ơi Khop arăng jao bruă nao pơ kual gah Kơdư Đông Dương hăng 4 thun hyu bă hră amăng kual gah Kơdư pioh pơtô tơlơi đăo Khop laih anun hrăm pơhiăp ]ih pioh tơlơi phiăn ngă yang rơbang, tơlơi đăo kơ yang adai [ơi kual anai.

 

Samơ\, bruă pơtô tơlơi đăo gơ`u [u jing ôh. Tơl Prang lui ruh [ơi tơdron blah Điện Biên Phủ, gơ`u ăt ngă tui bruă hyu hơduah e\p gru grua hiam, boh hră tơlơi pơhiăp djop djuai ania [iă kual giăm guai dêh ]ar gah Dơnung hăng kual Dap Kơdư.

 

 

{uh rơđah, gru grua hiam đưm djuai ania kơtang biă mă mơ\ng djop djuai ania kual gah Kơdư [udah kual Dap Kơdư pơgăn h^ tơlơi pơmin sat Prang kiăng pơjing ană plơi djuai ania [iă pơ anai jing h^ boh pơhiăp gơ`u.

 

Yua mơ\ng tơlơi kjăp gru grua hiam anun, boh pơhiăp djru pơgang tơlơi dưi pô kơ lo\n ia, gum pơgôp djuai ania ăt kah hăng lu mơnuih hơkru\ pơdong blah bơrơsua glăi tơlơi rơngai mơai pô.

 

 

Ping gah hăng Kơnuk kơn ăt abih pran jua gleng nao bruă djă pioh, pơđ^ tui tơlơi pơhiăp djop djuai ania hăng lu kơ]ăo bruă kơsem min hơduah e\p dăp bruă sui thun. Lu  tơlơi pơhiăp kah hăng Bahnar, Jarai, Kơtu…dưi ]ih pơkra hơmâo boh hră, dưi ngă hră pơblang boh pia, hơdrôm hră pơtô hrăm….

 

 

Hrom hăng anun, lu tơlơi phiăn đưm djă pioh gru grua hiam djuai ania ăt dưi pơpu\ đ^ djă pioh hăng brơi ru\ glăi amăng mông jơnum plơi, ngui ngor mơak ngă yang rơbang, đăo kơ yang lo\n adai, tơlơi mơak pơplông pơrơguăt drơi jăn…..

 

Lu hơdrôm hrăm, djuai hơdrôm hră ]ih hăng tơlơi pơhiăp djuai ania [iă, lu sang hră pok brơi pơtô dua mơta tơlơi pơhiăp, boh hră djuai ania [iă hăng boh hră dêh ]ar laih anun ]ơđai hrăm le\, dưi hơmâo prăk djru mơ\ng kơnuk kơna.

 

{ing khua mua, mơnuih apăn bruă kơnuk kơna, ling tơhan do\ mă bruă amăng kual mơnuih djuai [iă kiăng pơtrut pran jua hrăm mơ\n tơlơi pơhiăp djuai ania [iă kah hăng sa tơlơi pơhiăp phun.

 

Tơl amăng mơnuih [ôn sang djuai ania Việt Nam, hăng lu hơdră phara, lu mơnuih, lu khul grup anom bruă gir run djă pioh, pơgang lui tơlơi pơhiăp, boh hră mơ\ng djuai ania pô.

 

Font boh hră Thai blung a yua kơ đah kơmơi Thạc sĩ Lò Mai Cương, sang hră pơtô hrăm na nao tơring ]ar Sơn La pơjing rai Unicode ngă kơ boh hră djuai ania Thái hơmâo lu mơnuih thâo hăng amu` ]ih hăng tơ]oh amăng măi komputer, ba yua amăng internet.

 

Hăng Anăn kơ]ăo bruă kơsem min le\ Font chữ Thái Sơn La amăng măi komputer, hơmâo 65/72 mơta boh hră hơmâo laih amăng hơdră ]ih boh hră Font chữ Thái Sơn La, dưi ruah mă pơjing rai boh hră hăng pơgôp djop hăng boh pơhiăp djuai ania Thái pioh pơjing hrom amăng Unicode.

 

Tui hăng anun, nua yôm gru grua hiam djuai ania Thái đưm hu\i rơngiă h^ soh đô], ră anai hơmâo tơlơi gêh gal djă pioh, pơlar tui.

 

{uh lu mơnuih djuai ania }ăm rơbat tơkai hơdôm hơpluh km truh pơ tơring ]ar e\p rơkâo ba glăi pơđok jăng jai hơdrôm hră djuai ania }ăm, ayong Phú Năng Tuệ do\ pơ plơi Mỹ Nghiệp, tơring kual Phước Dân, tơring glông Ninh Phước, Ninh Thuận hơmâo pơmin pơdong sang pơđok hră Inrahani.

 

Hơdrôm hră blung a dưm amăng sang pơđok hră anun mơ\ng thun 2005. Rơbêh 10 thun rơgao, anih pơđok hră Inrahani hơmâo 8 rơbâo hơdrôm hră, amăng anun hơdrôm hră pơblang boh pia [udah hră pơblang boh pơhiăp Từ điển bách khoa toàn thư, hơdrôm hră ]ih pioh lu mơta gru grua đưm djuai ania Việt Nam, kơsem min gru grua hiam djuai ania }ăm, hơdrôm hră }ăm đưm 300 thun, hơdrôm hră tơlơi }ăm, hơdrôm hră tơlơi akhan hri djuai ania }ăm…abih bang hơdrôm hră anai sang ano\ ayong Tuệ hrom hăng 30 ]ô nai pơtô hrăm hră, [ing kơsem min gru grua hiam brơi djă pioh.

 

Anih pơđok hră anai brơi mơnuih [ôn sang mut e\p lăng, pơđok hră đô] đa] [u mă prăk ôh, brơi kơ mơnuih [ôn sang amăng plơi Mỹ Nghiệp nao pơđok, laih anun ]ơđai sang hră djop plơi pla ieo gah je\ giăm hlơi hor pơđok hră nao pơđok yơh, boh nik `u pioh kơ ]ơđai sang hră djuai ania }ăm.

 

Sit truh bơyan pơdơi prong, djop pra yang Khmer pơ Trà Vinh pơphun pơtô yơh boh hră Khmer kơ hơdôm rơbâo ]ô ]ơđai mơnuih djuai ania Khmer. Ră anai, tơring ]ar Trà Vinh hơmâo 136/142 boh pra yang Khmer hơmâo pơphun pơtô hrăm boh hră đưm Khmer kơ ]ơđai hrăm hră mơ\ng anih 1-5 amăng bơyan pơdơi prong, pơhư] giăm 11 rơbâo ]ô ]ơđai sang hră hrăm.

 

Rơngiao kơ hrăm boh hră Khmer, gơ`u hơduah e\p dơ\ng gru grua hiam, tơlơi phiăn đưm, tơlơi ngui ngor mơak amăng plơi pla. Nai pơtô jing [ing yă phơt ơi yơng amăng pra yang yơh pơtô ba, [ing mơnuih rơgơi kơhnâo boh hră Khmer pơtô glăi.

 

Gơnong bruă Pơtô hăng Pơjuăt Trà Vinh ngă hrom sang hră gưl prong Đại học Trà Vinh pơphun anih pơtô bruă mă tui hăng tơlơi pơkă lăp mơ\ng Ding jum Pơtô hăng Pơjuăt, brơi kơ [ing nai pơtô boh hră djuai ania Khmer [ơi djop pra yang.

 

Mơ\ng thun 2008 truh ră anai, [ing yă phơt kơnuk kơna djru kơ bruă pơtô tơlơi Khmer sa mông pơtô 25 rơbâo prăk tui hăng Hră pơtrun mrô 30 mơ\ng Khua dêh ]ar.

 

Djă pioh tơlơi pơhiăp boh hră ]ih pioh amăng mrô, hrip pioh jua pơhiăp jing sa kơ]ăo bruă kơsem min mơ\ng jar kmar hăng Việt Nam ngă tui amăng 30 thun rơgao. Laih hyu hơduah e\p, kơsem min djă pioh, hơmâo pơlar tui 11 tơlơi pơhiăp djuai ania [iă hloh Việt Nam kah hăng djuai ania Ruk, Arem, Mã Liền, Kuo#i…kiăng djă pioh, răk lui kơsem min boh pơhiăp, gru grua thâo thăi hăng djuai ania [u kơnong [ơi Việt Nam ôh, wơ\t hăng [ơi ro\ng lo\n tơnah. Ră anai, hơmâo 45 tơlơi pơhiăp dưi ngă mrô djă pioh hăng pơlar tui lu.

 

Nai tha prin Trần Trí Dõi-Đại học KHXH-NV-gah Đại học Quốc gia Hà Nội- sa amăng hơdôm ]ô mơnuih kơsem min tơlơi pơhiăp djuai ania [iă Việt Nam hăng boh hră dưm amăng boh thâo mrô, `u lăi:

 

‘’{ing gơmơi kiăng [u kơnong 11 mơta tơlơi kơsem min kơ boh pơhiăp djop djuai ania [iă đô] ôh, pơjing hăng bruă ngă in hla pơar djă hyu, [ing gơmơi kiăng djă pioh jua pơhiăp djă pioh amăng sang djă hơdrôm hră laih anun boh pơhiăp mơ\\ng 53 djuai ania [iă Việt Nam.

 

Hơdôm tơlơi pơhiăp phara ba kual amăng plơi pla Việt Nam pioh ngă mrô rơnoh hơduah e\p djă pioh kơ boh pơhiăp, thâo hluh dơlăm boh pơhiăp, boh hră djuai ania Việt amăng gru grua đưm dưi pơjing rai djuai ania anun, pơjing rai gru grua phun djuai ania Việt Nam’’.

 

Răk lui djă pioh tơlơi pơhiăp [u djơ\ kơnong djă pioh gru grua hiam, tơlơi thâo thăi lu mơta kơ sa boh lo\n ia đô] ôh, yua lu djuai ania do\ hrom, laih anun bruă djă pioh tơlơi pơhiăp boh hră mơ\ng ơi yă am^ ama yôm biă mă.

 

 

Anun le\ sa tơlơi kơtang pioh pơdah thâo phun tơdu\ kơ djuai ania laih anun bruă pơgang pô kơ dêh ]ar.

Nay Jek: Pơblang