VOV4.Jarai-Gru grua hiam đưm mơ\ng lu djuai ania [iă glăk [ơi anăp tơlơi ]i rơngiă h^, biă mă `u 16 djuai ania aset hloh gah yu\ kơ 10 rơbâo ]ô mơnuih.

Tơ tă anai, lu tơlơi hiam gru grua đưm hơdôm djuai ania [iă aset hloh, hơmâo lu anom bruă kơnuk kơna, tơring ]ar gleng nao brơi djă pioh, pơđ^ tui. Samơ\, bruă djru anun aka ngă djơ\ hăng ano\ kiăng mơ\ng ană plơi pla ôh.

Tơlơi dưi kiăng djă pioh hăng pơđ^ tui gru grua hiam đưm djuai ania [iă dưi lăng kah hăng tơlơi dưi yôm biă mă hăng ană plơi, hơmâo pơkă laih amăng tơlơi phiăn phun dêh ]ar ta, anun le\ Phiah phiăn thun 2013 hăng lu tơlơi phiăn pơko\n.

Kiăng pơgang klă tơlơi dưi anai, Kơnuk kơna ta [u kơnong ngă hră pơtrun, tơlơi phiăn pơkă sa hnong bruă đô] ôh, do\ pơjing rai tơlơi phiăn jing atur djơ\ tong ten pioh ngă tui tơlơi dưi ană mơnuih, laih anun lu jơlan hơdră, tơlơi pơtrun djă pioh hăng pơđ^ tui gru grua hiam kah hăng :

Kơ]ăo bruă djă pioh, pơđ^ tui gru grua hiam đưm djuai ania [iă Việt Nam truh thun 2020 tui hăng Hră pơtrun mrô 1270/QĐ-TTg; tơlơi pơtrun mơ\ng Ding jum Pơtô hăng Pơjuăt kơ bruă pơkă brơi ]ih pơkra hơdră pơtô boh hră, tơlơi pơhiăp mơnuih djuai [iă kơ [ing ngă khua, mơnuih apăn bruă kơnuk kơna do\ mă bruă amăng kual mơnuih djuai [iă do\,......

Tơlơi rơngiă h^ gru grua hiam đưm mơ\ng djop djuai ania [iă, tơbiă rai bruă hrăm tui, lu\k pu\k gru grua djuai ania pơko\n amăng kual, [udah bơblih tơlơi pơhiăp djuai ania ta pô, hlong kiăo tui tơlơi pơhiăp djuai ania pơko\n ră anai lu biă mă.

Boh nik hăng 16 djuai ania [iă aset hloh kah hăng: Si La, Ơ Đu, Brâu, Rơmâm, Pu Péo, Cống, Mảng, Bố Y, Lô Lô, Cờ Lao, Ngái, Lự, Pà Thèn, Chứt, La Ha hăng La…

Dơ\ng mơ\ng tơlơi pơhiăp truh gơnam yua mă bruă r^m hrơi amăng tơlơi hơdip mơda, sang do\, tơlơi ngă yang, tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai, djai bru\ ngă tui gru grua hơđăp mơ\n samơ\ bơblih h^ phrâo soh, ngă tui tơlơi phiăn phrâo, djuai ania pơko\n.

Ano\ sat ngă rai mơ\ng tơlơi anai, ngă lu\k pu\k, [u thâo djơ\ ôh, sang ano\ kơnung djuai bơdjơ\ sao nao rai, yua phara ba ano\ kiăng, `u [u djơ\ kơnong kơ tơlơi phiăn gru grua đô] ôh, truh kơ tơlơi bơwih [ong huă mơnuih mơnam, sit mơ\n [u sui ôh, hơmâo sa, dua djuai ania amra rơngiă anăn djuai ania [udah hlong jing h^ djuai ania pơko\n mơtam tơdơi anai.

Ping gah, kơnuk kơna ta ăt pơđing nao brơi djă pioh hăng pơđ^ tui gru grua hiam đưm mơ\ng djop djuai ania, pơtong rơđah gru grua đưm djop djuai ania [iă le\ sa ]răn [u dưi pơ ]lah ôh amăng gru grua hiam djuai ania Việt Nam.

Khua dêh ]ar ngă hră pơtrun mrô 1270/QĐ-TTg lơ 27/7/2011 kơ bruă pơsit h^ Kơ]ăo bruă ‘’Djă pioh, pơđ^ tui gru grua hiam djuai ania [iă Việt Nam truh thun 2020’’.

Khă bruă djă pioh gru grua hiam djuai ania [iă dưi hơmâo lu anom bruă kơnuk kơna hăng djop tơring ]ar gleng nao, samơ\ boh tu\ yua aka [u lu ôh, phun `u prăk kăk tuh pơ alin kơ bruă mă [u djop.

Kah hăng [ơi plơi Seo Hai djuai ania Si La să Ca Hồ, tơring glông Mường Tè, Lai Châu hơmâo rơbêh 60 boh sang ano\, giăm 300 ]ô mơnuih. Hơdôm thun giăm anai, dưi hơmâo kơnuk kơna djru kơ bruă ngă hmua, tơlơi hơdip mơda mơnuih [ôn sang plơi Seo Hai bơblih tui hơđong [iă laih.

Samơ\ gông bro#, tơlơi adoh đưm, tơlơi suang, eng ao, abăn khăn mơ`am mrai đưm [u hơmâo dơ\ng tah. Yă Hù Thị Xuân- sa ]ô mơnuih kơhnăk adoh tơlơi pơtưh đưm plơi pla, `u thâo adoh suang, lu wơ\t ]ih pioh, pơtô glăi kơ [ing ]ơđai djă pioh gru grua djuai ania pô.

Samơ\ kiăng pơtrut pran jua tơlơi hor kơ [ing ]ơđai muai hăng djru gơ`u thâo hluh tong ten tơlơi gơgrong mơ\ng pô, djă pioh gru grua hiam djuai ania, yă Xuân rơkâo:

‘’{ing gơmơi [u thâo hră ôh, tơlơi hyu ngui rô nao rai hăng arăng do\ kơ[ah, ră anai thâo je\ giăm hăng lu mơnuih le\ gru grua hiam djuai ania gơmơi rơngiă h^, kiăng ru\ glăi le\ [u hơmâo prăk kăk tuh pơ alin.

 Kơnuk kơna gir run hrom mơnuih [ôn sang kơsem min ngă hiư\m pă djă pioh gru grua hiam ană plơi pla djuai ania gơmơi’’.

Amăng mrô hơdôm djuai ania [iă [ơi tơring ]ar Hà Giang, mơnuih djuai ania Klao le\ mrô mơnuih [iă hloh. Yă Hầu Thị Sử, do\ pơ plơi Tòng Chứ, să Sính Lùng, tơring glông Đồng Văn brơi thâo, ră anai plơi Tòng Chứ, hơmâo kơnong 6/43 boh sang ano\ djuai ania Klao, samơ\ ăt do\ djă pioh đô] gru grua hiam đưm djuai ania kah hăng băn eng, ao buh, tơlơi adoh, yut suang, bruă ngă gru đưm pơko\n…

Samơ\, yă Sử ăt lăi le\, yua do\ hrom hăng djuai ania pơko\n ]i rơngiă laih gru grua đưm pô, anun kiăng kơnuk kơna khom đing nao lu hloh:

‘’Kiăng hloh le\ Kơnuk kơna pơtô brơi bruă mă krih mơ`am bung bai rơ-i ]ơkua hăng mơ`am băn eng, ao hơđăp, hơmâo anih pơtô glăi ană amôn ]ơđai muai.

 Djru pơdong brơi sang rung hơđong pioh ngă anih jơnum plơi, pơtô ană plơi pla [udah ngă yang ngui ngor hrom.

{ing tha rơma thâo adoh le\ pơtô glăi kơ tơdruă hăng ană amôn. Truh ngă yang thun phrâo le\ hơmâo anih do\ jơngum bơră ruai, hrăm tơlơi adoh, pơtô kơ ]ơđai muai hrăm tui’’.

Pu Péo le\ sa amăng hơdôm ană plơi pla do\ sui laih [ơi kual ]ư\ siăng gah rơnu] kơdư tơring ]ar Hà Giang, lu biă mă [ơi hơdôm boh să: Phố Là; tơring kual Phó Bẳng, tơring glông Đồng Văn hăng hơdôm boh să: Sũng Tráng, Phú Lũng, tơring glông Yên Minh hăng hơdôm do\ glăi pơ tơring glông Bắc Mê.

Mơ\ng hlâo laih, hơdôm tơlơi adoh đưm, tơlơi ngă yang ngui ngor mơ\ng djuai ania, tơlơi ngă yang wai lăng glai klô, ngă yang iâu bơngăt pơdai, tơlơi pơdo\ rơkơi bơnai mơnuih [ôn sang djuai ania Pu Péo ăt do\ djă pioh đô].

Boh nik `u, mơnuih [ôn sang do\ djă pioh hơbo# ngă sang tui hruh hlăt amăng kriăng pơtâo, hlung dơlăm kơplah wah dua bơnah kơ]ep ]ư\ Phố Là, hăng pơnăng sang dăp boh pơtâo, lan sang ăt hăng pơtâo mơ\n laih anun jơlan rơbat nao rai ăt hăng boh pơtâo soh.

Pơnăng sang pơsir hăng lo\n krăi đưm adih ră anai răm laih. Ơi Cũng Phủ Vần, mơnuih arăng đăo kơnang amăng plơi plơi Chúng Trải, să Phố Là lăi le\, tơdah dưi djă pioh, sang anun kah hăng ano\ yap pioh gơnam gru đưm mơ\ng mơnuih [ôn sang djuai ania Pu Péo:

‘’Khul sang đưm ră anai răm abih laih, atur sang ăt do\ đô]. Gơmơi rơkâo ping gah hăng kơnuk kơna djru prăk kiăng ru\ pơdong glăi sang hơbo# đưm đă mơ\ng djuai ania, kơnung djuai, phung wang’’.

Mơnuih djuai ania Brâu le\ djuai ania [iă hloh amăng dêh ]ar ta, kơnong hơmâo 400 ]ô mơnuih hăng do\ pơ plơi Đak Mế, să Bờ Y, tơring glông Ngọc Hồi, tơring ]ar Kon Tum.

Tui hăng ơi Thao La, mơnuih arăng đăo kơnang amăng plơi lăi hơdôm thun rơgao, hơmâo Kơnuk kơna tuh pơ alin man pơdong ngă brơi sang rung, blơi ]ing hơgor samơ\ aka [u djop tui hăng ano\ kiăng lơi. Ơi Thao La rơkâo tui anai:

‘’Hlâo adih djuai ania Brâu hơmâo sang rung tong krah plơi, bơ sang do\ le\ pơdong jum dar sang rung. Yua hơmâo Ping gah hăng kơnuk kơna djru ră anai dưi pơdong glăi sang rung’’.

Truh ră anai, lu gru grua đưm djuai ania hơdôm djuai [iă rơngiă tui laih. Amăng anun mơnuih djuai ania Tu Dí, sa djuai ania ]ơ[eng mơ\ng djuai ania Bố Y do\ pơ lu amăng tơring glông Mường Khương, tơring ]ar Lao Cai. Yua bơbe] djơ\ mơ\ng tơlơi đuăi plơi, hyu prah prang rang dêh, mơnuih [ôn sang anai rơngiă tui yơh boh pơhiăp djuai ania pô. Ơi Lồ Phủ Dìn do\ pơ să Thanh Bình rơkâo:

‘’Ră anai, tơlơi pơhiăp [ing gơmơi rơngiă laih, [ing tha rơma thâo [iă mơ\n. Tơlơi kâo kiăng le\ djă pioh tơlơi pơhiăp, kiăng Ding jum Gru grua khom hơmâo tơlơi kơsem min hơduah e\p glăi, djru prăk tuh pơ alin kơ bruă djă pioh, ru\ glăi tơlơi pơhiăp djuai ania’’.

Mơta tơlơi 5 Phiah phiăn thun 2013 ]ih pioh: ‘’Lo\n ia Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam le\ lo\n ia mơ\ng djop djuai ania do\ hơdip mơda hrom amăng sa boh dêh ]ar Việt Nam.

Djop djuai ania bơkơnar soh, gum pơgôp, pơpu\ hăng djru nao rai pơđ^ kyar hrom; kom tơlơi kah ania pơpha djuai, djik djak tơdruă.

Boh pơhiăp phun kơ dêh ]ar le\ tơlơi Việt jing tơlơi Yuan. Djop djuai ania hơmâo tơlơi dưi bơkơnar soh djă pioh boh pơhiăp, boh hră, djă pioh gru ama grua am^ djuai ania pô; pơđ^ tui hơdôm tơlơi phiăn hiam, tơlơi juăt klă, gru grua hăng tơlơi thâo thăi mơ\ng djuai ania.

Kơnuk kơna ngă tui lu jơlan hơdră pơđ^ kyar hăng ngă gêh gal pioh kơ abih bang djop djuai ania djă pioh, pơđ^ tui boh thâo ia rơgơi kiăng pơđ^ kyar hrom lo\n ia.

Yua kơ anun, hơdôm tơlơi rơkâo, tơlơi pơdah thâo, hơdră tuh pơ alin phun, yôm mơ\ng 16 ]ô pô pơ ala kơ djuai ania [iă gah yu\ kơ 10 rơbâo ]ô mơnuih amra jing tơlơi gêh gal pioh kơ djop ding jum, anom bruă, tơring ]ar kơsem min pioh djă glăi, pơgang na nao hăng pơđ^ tui nua yôm gru grua đưm mơ\ng djuai ania [iă jai hrơi tu\ yua hloh.

Nay Jek: Pơblang