VOV4.Jarai - Hră ]ih pơkra Tơlơi phiăn mơnuih mă bruă pơplih pơkra glăk dưi hmâo {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam ba tơbiă mă tơlơi gum pơhiăp hơdôm [irô ding jum, gơnong bruă hmâo ba tơbiă pơkra glăi pơđ^ tui thun pơdơi lơtre\t yap mơng thun 2021.

Hră ]ih tơlơi phiăn dưi ba tơbiă 2 jơlan gah pơđ^ tui thun pơdơi lơtre\t hăng sui thun amra đ^ tui thun truh kơ 65 thun, kiăng dưm kơnar hăng Keh prăk pơdơi lơtre\t sui thun.

Kơ-iăng Khoa ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam Doãn Mậu Diệp lăi pơhing rơđah hloh kơ bôh yôm anai.

Tơ`a: Ơ ơi, ih dưi mơn lăi pơthâo tơlơi pơmin mơng {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam lom ba tơbiă tơlơi đ^ thun pơdơi lơtre\t amăng Hră ]ih pơkra Tơlơi phiăn mơnuih mă bruă pơplih pơkra glăi?

Ơi Doãn Mậu Diệp: Amăng Hră ]ih pơkra tơlơi phiăn mơnuih mă bruă pơplih pơkra glăi, {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam hmâo ba tơbiă, pơđ^ thun pơdơi lơtre\t mơng đah rơkơi truh 65 thun hăng đah kơmơi 60 thun.

Hrơi blan pơ phun ngă tui tơlơi phiăn anai mơng thun 2021. Bruă anai pơ phun lu bôh than ba truh.

Bôh than tal sa, thun pơdơi lơtre\t 55 thun hăng đah kơmơi hăng 60 thun pioh kơ đah rơkơi dưi pơkă mơng thun 1961.

Yap truh ră anai rơbêh kơ 50 thun laih. Dua le\ hăng hơdôm bôh dêh ]ar, gơ`u leng kơ tui jơlan gah đ^ tui thun pơdơi lơtre\t. Lu dêh ]ar ngă tui tơlơi phiăn anai ră anai le\ 65 – 67 thun.

Tlâo le\ [ing ta kiăng ngă giăm h^ thun pơdơi lơtre\t kơlah wah đah rơkơi hăng đah kơmơi.

Anai ăt le\ sa bôh yôm amăng Tơlơi pơkôl CEDAW kơ tơlơi [u kah pha gah bơnai hăng rơkơi.

4 le\ lu tơlơi ju\ yap mơng Khul wai lăng mơnuih mă bruă jar kơmar hăng Sang prăk rong lon tơnah leng kơ pơtă dêh ]ar Việt Nam kiăng pơhlôm dưm kơnar Keh prăk pơgang gah mơnuih mơnam sui thun kiăng pơđ^ tui thun pơdơi lơtre\t hmâo lu jơlan gah.

Jơlan gah ră anai ba tơbiă amăng Hră ]ih pơkra Tơlơi phiăn mơnuih mă bruă le\ rim thun pơđ^ 6 blan hăng truh hrơi đah rơkơi  62 thun, đah kơmơi truh 60 thun amra pơdơi, samơ\ yap sui thun ăt amra đ^ tui [ơ [rư\ mơn truh 65 thun. Samơ\ ăt hmâo mơn jơlan gah dong, lom sa thun, thun pơdơi lơtre\t gah đah rơkơi hăng đah kơmơi đ^ tui [ơ [rư\ le\ 3 blan.

Bôh than le\ tơdah pơkra pơplih ta` đơi amra hmâo tơlơi sôk rơngôk kơ anih anom ruah yua mơnuih mă bruă.

Lu tơlơi gum pơhiăp hmâo lăi  nao mrô mơnuih [u hmâo bruă mă mơng hlăk ai jing lu biă, hăng rim thun ăt hmâo khul mơnuih gum hrom ngă hră rơkâo bruă mă samơ\ ăt kơnong kơ lăng nao mrô mơnuih dêh ]ar Việt Nam ră anai glăk hmâo lu mơnuih tha tui.

Hlâo adih, lom sa thun hmâo mơng 1 klăk 500 rơbâo truh kơ 1 klăk 700 rơbâo ]ô mơnuih gum hrom amăng khul mơnuih mă bruă rim thun đ^ dong, samơ\ ră anai mrô anai kơnong kơ do# 800.000 truh kơ 900.000 hăng pơgi kơdih anai lom mơ\ rơnoh mơnuih tha lu tui, Việt Nam hmâo hơdră dăp dưm hai mrô mơnuih tơbiă mơng khul mơnuih mă bruă yap nao sui thun amra dưm dưm hăng mơnuih pơ phun truh thun dưi mă bruă.

Yua anun yơh, [ơi anai pơkra glăi glông bruă sui thun [u djơ\ ngă tui mơtam ôh.

Ơi Doãn Mậu Diệp Kơ-iăng Khoa ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam 

Tơ`a: Tui anun bruă pơđ^ thun pơdơi lơtre\t amra ngă tui hăng abih bang djop mơnuih, [udah pơ pha tui djuai bruă mă, ơ ơi?

Ơi Doãn Mậu Diệp: Amăng Tơlơi phiăn mơnuih mă bruă pơplih pơkra glăi ba tơbiă jơlan gah pơđ^ tui [ơ [rư\ thun pơdơi lơtre\t.

Sit yơh [u djơ\ abih bang hơdôm djuai mơnuih mă bruă, abih bang hơdôm gơnong bruă leng kơ pơđ^ rơnoh thun 60 hăng 62 sôh ôh mơ\, amăng tơlơi pơkă lăng hlâo, ăt hmâo mơn hơdôm djuai mơnuih amra lu hloh thun anun, hmâo djuai mơnuih amra [ia\ hloh, samơ\ tơlơi hleh hloh hai [u rơgao kơ 5 thun mơn.

{ing ta pơkă 60, 62, samơ\ ăt hmâo mơn djuai mơnuih pơdơi lơtre\t [ơi hnưr thun 55, 57, tui hluai kơ bruă gơ`u mă.

Hrom hăng anun, lom pel e\p tơlơi suaih pral, tơdah pran jua mă bruă tơdu truh rơnoh hơpă thơ mơnuih mă bruă ăt dưi pơdơi hlâo kơ thun pơkă mơn.

Amăng hơdră pơkă gah hơdră bruă pơgang gah mơnuih mơnam pơ\ anăp, amra đ^ tui bôh tu\ yua mơng [ing mơnuih kiăng djă pioh dong, [udah gum hrom hră pơgang gah mơnuih mơnam kiăng pơplih klă hloh hơdră prăk blan pơdơi lơtre\t.

Pơplih pơkra hơdră bruă pơgang gah mơnuih mơnam amra hmâo tơlơi pơplih pơkra prăk blan pơdơi lơtre\t kiăng pơhlôm tơlơi phiăn lăi pơthâo.

Amăng jơlan pơkă mơtam mơ\, pơplih pơkra prăk blan pơdơi lơtre\t thun anai đ^ dưm dưm hăng rơnoh prăk blan pơkă ngă phun thơ ăt hmâo tơlơi pơplih pơkra djơ\ mơn.

Tơ`a: Ih dưi mơn lăi rơđah hloh hơdôm bruă mă hơpă dưi pơđ^ thun pơdơi lơtre\t, bruă mă hơpă dưi hro\ trun thun pơdơi lơtre\t?

Ơi Doãn Mậu Diệp: Hlâo adih [ing ta ăt lăi pơthâo mơn hơdôm bruă mă kơtra#o, amu` ruă măt, hu^ rơhyư\t – hơdôm bruă mă mơ\ truh thun hơpă thơ mơnuih mă bruă [u do\ djơ\ hăng bruă mă anun thơ, thun pơdơi lơtre\t amra ta` hloh.

Hơdôm gơnong bruă kiăng ano# kơja\p mơng mơnuih mă bruă, [ing juăt bruă rơgơi, hơdôm bruă mă ră anai kah hăng pel e\p kơđi tơlơi, phăt kơđi… le\ amăng Tơlơi phiăn phăt kơđi, pel e\p kơđi ăt hmâo pơđ^ tui thun mơn.

Sit yơh, hăng tơlơi ]râo ba mơng Kơnuk kơna le\ {irô ding jum wai lăng mơnuih mă bruă, tơhan rơka ruă hăng mơnuih mơnam ăt gum hrom mơn hăng hơdôm [irô ding jum gơnong bruă, amăng bruă pơsit mơnuih mă bruă kơja\p, hơdôm gơnong bruă yôm kiăng hmâo bôh thâo kơja\p, tơlơi găn rơgao hăng pran bơdjơ\ nao kiăng pơsit bruă mă hơpă amra dưi pơhrư\i thun pơdơi lơtre\t lu hloh rơnoh pơkă mơng Tơlơi phiăn mơnuih mă bruă.

Tơ`a: Bruă mă [ơi anăp, kah hăng tơ]ôh mơ`am, pơkra tơkho\ jep, akan hơdang thun mă bruă [ia\ laih, tơdah pơđ^ tui dong thun mă bruă amra tơnap pơdơi lơtre\t hlâo kơ thun pơkă pioh ]ơkă mă prăk pơdơi lơtre\t, tui anun amra djơ\ mơn, ơ ơi?

Ơi Doãn Mậu Diệp: {ing ta glăk ]ang rơmang pơplih phrâo hơdră bơwih [ong hăng pơplih phrâo hơdră mơnuih mă bruă.

Việt Nam le\ amra do# hơnong đo#] [u dưi bơkơtưn ôh hăng mơnuih mă bruă apah [ia\ prăk hăng pơgi kơdih anai hơdôm bruă mă hăng tơkai tơngan amra hmâo robot pơ ala nao.

Amăng hơdră bruă pơgang gah mơnuih mơnam ăt amra dăp glăi dong lu hơdră bruă pơkon.

Hăng hơdôm bruă mă mơ\, biă `u mơnuih mă bruă hăng tơkai tơngan pơhrui glăi prăk [ia\, truh hnưr thun hơpă thơ gơ`u [u dưi mă bruă dong tah, hmâo hơdôm hơdră bruă kiăng djru anom bơwih [ong gum tom [ơ [ia\ hră pơgang gah mơnuih mơnam, djru [ơ [ia\ prăk blan kiăng gơ`u djă pioh bruă mă.

Khă rơnoh bruă mă mơng gơ`u [u lu kah hăng tơlơi ]ang rơmang, samơ\ tơlơi yôm phăn hloh ăt le\ djă pioh bruă mă.

Tui anun amra djru anom bơwih [ong dưi djă pioh bruă mă kơ mơnuih mă bruă, mơnuih mă bruă ăt dưi gum hrom dong hră pơgang gah mơnuih mơnam, gơ`u ăt dưi djă pioh mơn hrơi blan hăng tui anun gơ`u ăt dưi ]ơkă mă mơn prăk djru pơdơi lơtre\t.

Hai, bơni kơ ih ho\./.

Siu H’ Prăk: Pô ]ih hăng pôr