VOV4.Jarai - Ră anai Việt Nam do\ng amăng hră ]ih anăn 10 bôh dêh ]ar s^ bôh kruăi hre\ prong hloh ro\ng lo\n tơnah. Amăng dêh ]ar ta, Gialai ăt le\ sa amăng 5 bôh tơring ]ar hmâo kual lo\n pla phun bôh kruăi hre\ prong hloh; hmâo mrô bôh lu hăng pơhrui glăi hơnong `u lu hloh.

 

Mơng bruă pơphun pla mă ha jăn, amăng hơdôm thun je# hăng anai, mơnuih [ôn sang hăng anom bơwih [ong hmâo yak blung a pơjing tơlơi pơlir hơbit – blơi bôh kruăi hre\, s^ gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ truh lu lo\n ia [ơi ro\ng lo\n tơnah.

           

Dong mơng thun 2018 truh ră anai, ơi Nguyễn Ngọc Hoà (thôn 1, să Thăng Hưng, tơring glông }ư\ Prông) hrom hăng rơbêh kơ 30 bôh sang ano# mơnuih ngă đang hmua [ơi anai k^ pơkôl bruă gum hrom pơkra s^ blơi gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ hăng Sang bruă bơwih [ong mơnuih [ôn sang sa ding kơna blơi s^ gơnam hăng dêh ]ar ta] rơngiao Doveco Gialai.

 

Kiăo tui anun, sang bruă pơsir pơjeh pla hăng pơkôl pơhrui blơi gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ hăng nua s^ [ơi anih anom s^ mdrô, rơnoh `u [ia\ hloh le\ 6000 prăk lom sa kg.

 

Hơnong `u rim ektar đang phun bôh kruăi hre\, prăk mă yua năng ai `u 50 klăk prăk, tơdơi rơbêh kơ 1 thun, đang bôh kruăi kre\ ba glăi hmâo năng ai `u 25 tơn bôh kruăi.

 

Ơi Nguyễn Ngọc Hoà brơi thâo, hăng rơnoh nua 7.500 prăk kah hăng ră anai, kơmlai mơng bôh kruăi hre\ hloh kơ hơdôm phun pla pơkon:

           

“Ră anai 1 ektar đang kơ phê le\ kơnong kơ hmâo kơmlai 50 klăk prăk sa thun. Bơ\ 1 ektar đang phun bôh kruăi hre\ kơmlai 1 thun mơng 120 truh kơ 150 klăk prăk.

 

Kơmlai hmâo lu hloh 3 wot. Thun 2018 pla, thun 2019 le\ s^ kơ Sang bruă Doveco. Thun hlâo, [ing gơmơi s^ kơ Sang bruă Doveco le\ 500 tơn bôh kruăi hre\, thun anai [ing gơmơi k^ pơkôl s^ 1000 tơn”.

           

Ră anai tơring ]ar Gialai hmâo rơbêh kơ 3.000 ektar đang phun bôh kruăi hre\. Pơkă lăng hlâo truh thun 2025, lo\n pla phun anai amra đ^ truh 10.000 ektar, hăng hơnong `u pơhrui glăi abih bang rơbêh kơ 84.000 tơn.

 

Mơng thun 2018 truh ră anai, 2 bôh anom bơwih [ong le\ Sang bruă bơwih [ong mơnuih [ôn sang sa ding kơna blơi s^ hơbơi pơtơi bôh troh hăng dêh ]ar ta] rơngiao Doveco Gialai hăng Sang bruă bơwih [ong Nafoods Tây Nguyên hmâo pơlir hrom pla hăng blơi hăng hơdôm rơbâo bôh sang ano# mơnuih ngă đang hmua [ơi Gialai, pơhlôm anih anom pioh s^ hơđong kơ gơnam pơkra rai mơng bôh kruăi hre\.

           

Yua kơ gơnam tam pơkra mơng bôh kruăi hre\ biă `u s^ kơ dêh ]ar ta] rơngiao, anun tơlơi pơhlôm ano# klă hiam jing bôh than do# gơgrong mơng `u.

 

Ơi Nguyễn Mạnh Hùng, Khua Khul wai lăng ngă rah Khua Sang bruă bơwih [ong Nafoods Group, lăi rơđah, mơnuih ngă đang hmua kiăng ngă tui khop hơdôm tơlơi kiăng lom mă yua jrao pơgang phun pla [ơi phun bôh kruăi hre\:

           

“Kơnong kơ kiăng sa dua bôh sang măi Đồng Giao, Nafoods pơhrui blơi mơ\ [u dưi wai lăng ano# klă hiam mơ\, gơnam hơpă bưp tơlơi [u klă thơ, anăn păn bôh kruăi hre\ rơngiă 10 thun ako# pơjing amra rơngiă pưh tơngan.

 

Anun le\ sa tơlơi lăi pơtă hlâo kơtang biă, tơdah [ing ta [u đing nao tơlơi klă hiam thơ, [ing ta amra bưp tơnap [ơi anih s^ mdrô prong hloh le\ kual Mi Ko#”.

             

Amăng blan 7/2020, Ding jum đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan dêh ]ar ruah tơring ]ar Gialai kiăng pơphun Jơnum pơtrut pơđ^ kyar phun bôh kruăi hre\ kơja\p.

 

{ơi anai, Khua ding jum jao kơ Anom wai lăng bruă tơju\ pla hăng hơdôm gơnong bruă bơdjơ\ nao ta` ako# pơdong Ako# bruă pơlar phun bôh kruăi hre\.

 

Amăng anun, ding jum rơkâo khom pơsit lo\n pla, pơkă rim kual plơi pla; pơtrut kơtang bruă kơsem min kơ pơjeh pla klă hiam, pel e\p lăng hu^ hmâo kơman pơ]ra\m, glông jơlan pla hăng bơwih brơi, pơgang pơgăn arong hlăt pơ]ra\m hăng ta` pơdo\ng tơhnal pơkă klă hiam mơng Việt Nam kơ djuai pơjeh bôh kruăi hre\.

 

Ăt [ơi anai mơn, ơi Lưu Trung Nghĩa, Khua Gơnong bruă đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan tơring ]ar Gialai brơi thâo, pơ\ anăp anai, gơnong bruă đang hmua tơring ]ar amra pok pơhai lu kơ]a\o bruă kiăng pơđ^ kyar kơja\p phun bôh kruăi hre\:

            

“Ping gah tơring ]ar hmâo ba mut laih Tơlơi pơtrun pơsit hơdră pơtrun kơ pơđ^ kyar pơlar phun a`ăm pơtăm, hơbơi pơtơi, Jơnum min mơnuih [ôn sang tơring ]ar ăt mă yua mơn kơ]a\o bruă pơlar a`ăm pơtăm hơbơi pơtơi [ơi plơi pla; anom bruă hmâo pơphun klă laih; anih anom s^ mdrô pơhư prong. 

 

Yap wot amăng hơdôm hrơi Covid-19, anom hmâo s^ laih a`ăm pơtăm hơbơi pơtơi [u pơhro\ trun mrô `u.

 

{ing gơmơi glăk tơkâo Jơnum min mơnuih [ôn sang tơring ]ar pơjing anăn păn anih anom kơ gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ Gialai. Tơdah pơlar kơja\p thơ bôh kruăi hre\ Gialai amra pơ ala brơi kơ bôh kruăi hre\ Việt Nam.

 

Tơlơi [ơi anai le\ kiăng hmâo tơlơi pơkă rơđah, dua le\ hmâo djuai pơjeh prăp lui kơ rim kual; tlâo le\ hmâo jơlan glông djơ\ kiăng pơkra rai tui djơ\ tơhnal pơkă pioh pơkra tui tơhnal pơkă mơ\ jar kơmar ]ih djă pioh”.

           

Lơ 16/9 phrâo rơgao, 100 tơn gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ blung a mơng tơring ]ar Gialai hmâo s^ kơ kual EU tui Tơlơi pơkôl s^ mdrô Việt Nam hăng kual Mi Ko# (iâu klah ]un le\ Tơlơi pơkôl EVFTA).

 

Tui hăng Tơlơi pơkôl anai le\, gơnam pơkra mơng bôh kruăi hre\ Việt Nam amra dưi pơhro\ trun prăk mă jia mơng 8% ră anai trun do# 0% [ơi 27 bôh dêh ]ar amăng khul EU.

 

Tơhnal gal kơ bôh kruăi hre\ Việt Nam đ^ nua hăng pok prong anih anom s^ mdrô prong biă.

           

Pơhiăp amăng mông ngă lơphet, Kơ-iăng Khua Ding jum đang hmua hăng pơđ^ kyar [ôn lan dêh ]ar ta ơi Lê Quốc Doanh rơkâo tơring ]ar Gialai khom mă yua abih thun blan, ano# gal mơng Tơlơi pơkôl EVFTA, pơplih pơkra dong hơdră phrâo măi mok, lu mơta gơnam tam, pơhlôm hăng pơđ^ tui ano# klă, hơduah e\p phun akha anăn gơnam kiăng hrưn hyu truh pơ\ EU; hrom hăng anun, rơkâo tơring ]ar ngă gal brơi dong kiăng hơdôm bôh anom pla pơkra a`ăm pơtăm hơbơi pơtơi bôh troh tuh pơplai pơhư prong sang măi pơkra kơja\p hloh, gum hrom pơlir hơbit, pơjing kual pla phun bôh kruăi kre\, k^ hră pơkôl blơi bôh kruăi hre\ hăng mơnuih ngă đang hmua. Kơ-iăng Khua Ding jum ơi Lê Quốc Doanh lăi:

           

“Tơlơi pơkôl s^ mdrô kơplah wah Việt Nam hăng EU tu\ yua le\ anai sit nik jing tơhnal gal kơ gơnam tam mă mơng đang hmua Việt Nam.

 

Anai le\ anih anom 27 bôh dêh ]ar 511 klăk ]ô mơnuih [ôn sang, hơnong `u pơhrui glăi lom sa ]ô mơnuih lu hloh.

 

Gơnam mă mơng đang hmua Việt Nam hăng EU hmâo tơhnal pơhrua nao rai, [u [ơi anăp bơkơtưn hăng ara\ng.

 

Hloh kơ anun dong tơlơi pơkôl hmâo rơnoh pơkôl prong, rơnoh pok prong biă. Kah hăng bôh kruăi hre\ bơhmutu `u, mă jia 8% pơwot glăi mrô 0%”.

 

Lơ 16/9 laih rơgao, Ding jum ngă hmua hăng pơđ^ kyar [on lan gum hro\m hăng Jơnum min mơnuih [on sang tơring c\ar Gialai pơphun mông ngă lơphet ba s^ 100 tơ\n boh kruăi hre\ arăng djet dưm amăng get nao pơ kual Mi kô| tui Tơlơi pơkôl s^ mơdrô rơngai kơplah wah dêh c\ar Việt Nam – EU (arăng iâu klah c\un EVFTA).

 

{rô tal anai, pô mă tơlơi pơhing phrâo c\răn hơdră hơmâo mông tơ`a hăng ơi Nguyễn Quốc Toản, Khua anom bruă pơkra pơjing hăng pơđ^ kyar s^ mơdrô gơnam đang hmua, Ding jum ngă hmua hăng pơđ^ kyar [on kơ tơlơi dưi, tơlơi lông hăng hơdră phrâo brơi boh kruăi hre\ lơ\m ba nao s^ pơ kual Mi kô|.

 

- Ơ ơi Nguyễn Quốc Toản, Lơ\m tơlơi pơkôl s^ mơdrô rơngai EVFTA sit nik mă yua, ngă gêh gal brơi gơnam tam mơng dêh c\ar Việt Nam ba nao s^ pơ kual Mi kô|. Tui ih pơm^n, gah boh kruăi hre\, ră anai dêh c\ar ta hơmâo tơlơi gal hiưm pă `u ?

 

Ơi Nguyễn Quốc Toản: Tơlơi pơkôl s^ mơdrô rơngai kơplah wah Việt Nam – EU le\ tơlơi pơkôl hơmâo hơdôm tơlơi pơkă yôm hloh mơng hlâo adih mơ\ dêh c\ar Việt Nam dưi k^ pơkôl hăng jar kơmar.

 

Mơng lơ 1/8/2020, lơ\m tơlơi pơkôl dưi mă yua sit nik, gơnong bruă ngă hmua hơmâo pơsit anai le\ ano\ gal prong prin kiăng gơnam đang hmua Việt Nam dưi ba hyu s^ mơdrô pơ lu dêh c\ar dong amăng ro\ng lo\n tơnah.

 

Kơphê hăng boh kruăi hre\ le\ hơdôm gơnam đang hmua pla hăng pe\ pơhrui lu amăng dêh c\ar Việt Nam. Kơnong boh kruăi hre\ le\ gơnam mơ\ dêh c\ar Việt Nam dưi pe\ pơhrui truh pơ 25% mrô boh kruăi hre\ amăng jar kơmar. Dêh c\ar ta pơ-ư ang le\ dêh c\ar hro\m hăng Peru, Ecuador lăng boh kruăi hre\ le\ gơnam yôm ba nao s^ pơ kual Mi kô|.

 

 

- EU le\ kual lo\n prong, samơ\ hơmâo lu tơlơi rơkâo tong ten kơ gơnam djă hăng anih anom pơkra pơjing. Hăng gơnam boh troh lăi hro\m boh kruăi hre\ hnun mơn kho\m ngă tui hơnong pơkă HACCP [udah GlabalGAP kah mơng dưi ba hyu s^ mơdrô. Yua anun boh kruăi hre\ Việt Nam kho\m ngă hiưm pă brơi djơ\ hăng tơlơi kiăng anai ?

 

Ơi Nguyễn Quốc Toản: Hơdôm thun laih rơgao, gơnong bruă ngă hmua đing nao biă mă bruă pơkra pơjing gơnam đang hmua, yua [ing ta lăng anai le\ kiăng tu\ mă tơlơi dưi mơng tơlơi pơkôl. Ha bơnah le\ tơlơi gal mơng mă jia. Hro\m hăng anun le\ pơ anăp anai anai [ing ta amra dưi mă yua boh thâo phrâo.

 

Hăng bruă pơkra pơjing le\ bruă ngă ta` hloh kiăng bơkơnar hăng găn rơgao tơnap tap amăng bruă mă yua boh thâo phrâo. Laih dong, bruă pơkra pơjing klă gơnam mơng boh troh amra ngă nua s^ mơdrô đ^ tui, pơtong sit pran bơkơtưn mơng dêh c\ar Việt Nam amăng jar kơmar.

 

- Tui ih pơm^n, tơlơi yôm mơng pơkra pơjing gơnam tam đang hmua hơmâo hơdôm anom bơwih [ong s^ mơdrô Việt Nam glăk pơm^n hiưm pă `u ?

 

Ơi Nguyễn Quốc Toản: Amăng 3 thun giăm anai, abih bang rơnoh prăk tuh pơ alin amăng bruă pơkra pơjing gơnam đang hmua truh pơ 4.600 klai prăk. Tơlơi anai brơi [uh, hơdôm anom bơwih [ong s^ mơdrô, biă mă `u le\ hơdôm anom bơwih [ong s^ mơdrô ako\ pơdong mă hajăn hơmâo pơsit anai le\ tơlơi dưi mơng anom bơwih [ong s^ mơdrô.

 

Lơ\m [ing ta ruah ngă bruă lăp djơ\, tui hơdră bruă klă hăng biă mă `u tơlơi đăo gơnang mơng hơdôm dêh c\ar ngă hro\m amăng jar kơmar him lăng bruă tuh pơ alin lu amăng pơkra pơjing gơnam tam, amra ba glăi tơlơi yôm prong prin tui tơlơi pơsit mơng Khua dêh c\ar jao brơi gơnong bruă ngă hmua le\. pơ anăp anai dêh c\ar ta amra dong amăng hơdôm boh dêh c\ar pơkra pơjing gơnam đang hmua klă hloh amăng jar kơmar.

 

- Hai, bơni kơ ih ho\!

Siu H’ Prăk-Siu Đoan: Pô pơblang