VOV4.Jarai- Hơdôm pluh rơbâo ]ô mơnuih mă bruă  [ơi tơring ]ar Gialai dưi hrăm bruă tui hăng Kơ]ăo bruă 1956 [udah juăt pia, kơ]ăo bruă pơtô bruă mă kơ mơnuih [on sang [ơi kual plơi pla pơtrun, samơ\ [iă mơnuih đu]  laih hrăm giong, glăi ngă bruă tui hăng ano\ laih hrăm.

            Jing plơi pla hơmâo lu mơnuih [ôn sang djuai ania Bahnar hơdip mơda, truh kơ 90%, djo\p sang ano\ [ơi să Glar, tơring glông Đak Đoa lêng kơ  hơmâo hrăm bruă huăi apah prak ôh. Kiăng kơ ta` lui rơmo\n ako\n rin, anun mơnuih [on sang hur har biă mă nao hrăm bruă. Hăng  tơlơi khăp kơ  bruă mă laih anun kiăng djă pioh gru grua hiam klă mơng đưm kơ djuai ania pô, lu adơi amai đah kơmơi să Glar lêng kơ ruah mă, bruă mơ`am mrai đưm gah djuai ania Bahnar pô kiăng hrăm.

Khă hnun, lu adơi amai tơdơi kơ hrăm giong lêng kơ [u djo\p tơlơi gêl gal gơnam yua pơphun kơ bruă mă. Rơngiao kơ hơdôm ]ô mơnuih arăng jak ba nao mă bruă mơ`am mrai kơ  anom bruă  bơwih  [ong hro\m, pơphun mơ`am mrai đưm le\, [ing adơi amai pơko\n pơphun mă bruă rơwơi  mơ`am hơjăn pơ sang ano\ pô. Mơ`am sa blah ao [udah sa blah kơdung  băk, mơ`am hăng mrai đưm kho\m rơngiă hơdôm hrơi mơn giong, e\p anih s^ mơdrô [u hơmâo, s^ mơdrô sa blah kơdung, sa blah ao kơnong hơdôm pluh rơbâo prak, rơnoh prak anun yap hăng rơnoh prak hyu mă bruă apah ngă hmua kơnong ha mơkrah đu]. Amai Huôn do\ pơ plơi Tuơh Kơtu, nao hrăm anih pơtô mơ`am mrai đưm sui mơng anai rơgao 2 thun laih, `u lăi:“Gio\ng hrăm le\, kâo mơ`am abăn [ă ană, kơdung băk pioh yua, kơnong yua amăng sang ano\ đu]. Hơmâo mơn sang iao gah  rơkâo blơi, samơ\ [u hơmâo prak blơi mrai pioh mơ`am, mrai mơ`am ră anai ăt yom mơn. Abăn khăn mơ`am hăng mrai đưm le\ s^ mơdrô rơgêh  hơdôm pluh rơbâo prak đu]. Hrăm giong hơmâo nao ngă bruă mơ`am mrai brơi kơ H’măng anun mơn lah,  samơ\ tla prak apah ha hrơi hơdôm pluh rơbâo prak rơgêh đơi”.

Lom anun,  yua hơmâo đang kơsu prong hloh amăng să, anun yơh dong mơng thun 2011 truh thun 2013, rơbêh 160 boh sang ano\ mơnuih [on sang plơi Dur, să Glar, arăng pơtô brơi bruă mă  reh kơtăk kơsu laih anun hơdră wai pơgang djuai phun pla anai. Hơdră hrăm amăng ha blan, abih bang [ing nao hrăm, thâo hroaih amăng bruă mă kơtăk kơsu. Samơ\ [u bưng ôh, hơdôm thun je\ anai, noa kơtăk kơsu trun na nao, lu sang ano\ lui h^ đang kơsu jing ksor [udah s^ blơi lui soh, bruă  reh mă kơtăk kơsu [u yua dong tah.

Hơdôm thun hăng anai, să hơmâo pok anih hrăm bruă, yuă ro\k hăng măi, bruă pơkra rơdêh thut răm, bruă tơ]oh sum ao, mă bruă hăng măi mok, samơ\ khă kiăng hrăm  biă mă, rơbêh kơ 160 ]ô mơnuih hrăm hơtal anai aka hrăm mơn ră anai. Gơ`u tơguan abih 5 thun kah, yăp mơng hrơi hơmâo hrăm bruă blung a, hnun kah dưi hrăm glăi bruă phrâo dong, yua dah anun le\ tơlơi pơtrun mơng kơ]ăo bruă kơnuk kơna djru. Amai Blao, plơi Dur lăi: “Hrăm giong, gơmơi thâo yơh ngă bruă reh kơtăk kơsu amăng đang pô. Hrăm reh mă  kơtăk kơsu le\, abih plơi nao hrăm. Ră anai, amăng plơi pla [u ngă bruă reh kơtăk kơsu dong tah, yua noa kơsu rơgêh đơi, abih amăng plơi pơdơi soh. Tơdah hơmâo bruă mă phrâo, kâo ăt kiăng nao hrăm mơn kiăng  hơmâo bruă mă pioh ]em rông sang ano\”.

Hrim thun, pok boh [iă `u 4 anih pơtô bruă mă, yap mơng hrơi ngă tui kơ]ăo bruă djru pơtô bruă kơ kual plơi pla, truh ră anai hrim thun să Glar hơmâo hơdôm rơtuh ]ô mơnuih hrăm bruă. Samơ\ rơngiao kơ bruă pơtô hơdră ]em rông hlô mơnong dưi ngă tui lu le\, hơdôm bruă pơko\n  lêng kơ bưp tơlơi tơnap tap soh pioh ngă tui amăng tơlơi do\ dong [ong huă. Amai Giang Huom, Khoa wai lăng khul đah kơmơi mut phung să Glar, `u yơh pô ngă bruă jak iâu mơnuih hrăm bruă lăi:“Laih pok anih hrăm mơ`am mrai đưm, [ing adơi amai pơphun bruă mă [ơi sang ano\, bơnal tral mơ`am giong [u hơmâo anih ba s^ mơdrô. Hrăm giong anih pơtô bruă tơ]oh sum ao, gơ`u kiăng hrăm dong hơdră hrăm dlông hloh samơ\ [iă hrơi blan đơi. Mơnuih [on sang kiăng biă hrăm bruă, tơdah [u djơ\ bơyan le\ mơnuih [on sang nao [iă”.

Kơ]ăo bruă anăn 1956 pok pơhai [ơi tơring ]ar Gialai dong mơng thun 2011 truh ră anai, hơmâo pơtô hrăm bruă kơ 27 rơbâo 500 ]ô mơnuih. Samơ\, yua kơ hrơi blan pơtô bruă sa bruă kơnong sa blan đu], sui hloh le\ 2 blan, yua anun [ing hrăm aka [u dưi hrăm lu ôh amăng bruă mă tơnap, bruă dleh hloh kah hăng pơkra rơdêh thut răm, tơ]oh sum ao, mă bruă hăng măi mok, hrăm  giong, tơdah [u hrăm pơbuă tui dong [u thâo hroaih ôh lom bruă mă. Anun le\, aka lăi nao ôh kơ bruă mă yua măi mok pioh ba pơtô le\, măi sô hơđăp, răm baih, `u [u djơ\ dong tah hăng lu mơta măi mok phrâo dong. Kiăng kơ kơ]ăo bruă anai tu\ yua hloh le\, do\ lu tơlơi kiăng khom pơsir h^. Ơi Lê Văn  Thành, Kơ-iăng Khoa Gơnong bruă wai lăng Bruă mă Tơhan rơka hăng Mơnuih mơnam tơring ]ar Gialai brơi thâo:“Pioh djru  tu\ yua hloh kơ mơnuih [on sang, tu\ mă tơlơi djru mơng kơ]ăo bruă anai, hăng tơring ]ar le\ khom gleng nao pơblih pơđ^ tui rơnoh prak pơtô hrăm. Gưl dêh ]ar le\ kiăng pơblih pơđ^ tui mơn rơnoh prak djru kiăng kơ djơ\ hăng bruă mă ră anai. Tơring ]ar pơs^t brơi pok anih pơtô bruă kơ hơdôm mơnuih laih hrăm hơtal hlâo samơ\ aka dưi pok pơhai amăng bruă mă yua tơbiă rai mơng lu tơlơi pơtruh pha ra pha ra. Bruă anai, ăt khom jao kơ khoa tơring glông sem lăng djru hro\m, kiăng hơmâo hơdră pơsir klă hloh. Mơta klâo dong, Kơnuk kơna ta khom hơmâo hơdră djru kơ anom bruă s^ mơdrô, anih ano\m pơkra ming gơnam tam pioh s^ mơdrô, bơwih kơ tơlơi huă [ong, tơlơi ngui ngor ]ơkă tuai, kiăng hơmâo  hơdră tu\ jum mơnuih laih hrăm bruă nao mă bruă kơ gơ`u”.

Pơtô hrăm bruă mă kơ mơnuih mă bruă [ơi kual plơi pla jing sa jơlan hơdră djơ\ biă mă mơng Kơnuk kơna ta. Khă hnun, kiăng tơlơi anun tu\ yua sit nik amăng tơlơi hơdip mơda  laih anun pơđ^ tui hơdră djru kơ mơnuih [on sang amăng kual plơi pla kiăng pơblih pơđ^ tui tơlơi hơdip mơda, wo\t hăng djo\p tơring ]ar, ding jum gah gơnong dlông ăt khom gum djru hro\m pơsir hơde] [iă djo\p bruă mă aka [u gêh găl amăng kual plơi pla ră anai./.

                                                                         Nay Jek : Pô  ]ih hăng pôr