Er mơñi rơnang hiưp mơ-ak mơ̆ ăt dik dak mơng jua čing hơgor, er mơñi djăl mơng gong ting ning, hmư̆ jê̆ giăm mơ̆ ăt bang hyu tơ-ua mơng đing klông put; hrŏm hăng tơlơi adôh yŭ mơ-ak mơng tơlơi adôh đưm djuai ania Sêdang jing kơđŏm glăi amăng pran jua ơi Thiap mơng dŏ anet. Lơm truh prong, ơi Thiap, dŏ amăng ƀuôn Kon Wang, să Tân Tiến, tơring čar Dak Lak, hơmâo dưi ngă tui tơlơi čang rơmang mơng gơñu pô:

“Amăng thun 2005, kâo nao ĕp ƀing mơnuih kơhnâo kơhnăk amăng plơi pla kiăng kiăo tui hrăm atông čing. Yua kơ hor đơi, anun kâo gir run hrăm tui, lơm thâo tui laih. Truh ră anai kâo hơmâo pơtô brơi hăng akŏ pơjing 4 grup atông čing, amăng anun hơmâo 2 grup atông čing brơi anong met wa hăng 2 grup brơi kơ ƀing hlăk ai. Kâo pơtâo abih pran jua, ƀu tơlơi pơgô̆ ƀudah yua kơ tơlơi dưi prăk pơhrui kơ kâo pô ôh. Lơm hmư̆ jua čing hơgor ngă pơsur pran jua kâo, ngă ƀu hơ-et ôh. Yua anun, kâo ƀu brơi jua čing hơgor mơng ơi yă ta rơngiă hĭ ôh”.

Ră anai, mơnuih kơhnâo Thiap hơmâo jao djă pioh hăng wai lăng dua ring čing sô hơđăp amăng plơi pla, hơmâo sa ring čing Hliêng, hơmâo 12 boh hăng sa ring čing Boa, hơmâo 6 boh. Lơm amăng plơi pla hơmâo tơlơi ngui ngor pơprong, ƀudah jơnum gru grua, kơđi čar amăng ƀon lan kiăng yua čing, ơi Thiap amra ba nao atông mơtăm.

Hrŏm hăng anun, mơnuih kơhnâo Thiap ăt pơphun lu anih pơtô atông čing brơi hlăk ai čơđai. Yua mrô mơnuih kiăo tui hrăm lu, ñu pơkra pơhrua dong čing kram (čing kơlá) kiăng hlơi hlơi lêng kơ hơmâo čing hrăm atông. Lơm ƀing čơđai thâo atông čing kram, kah mơng hrăm atông čing. Amon A Yih, 13 thun, dŏ amăng ƀuôn Kon Wang brơi thâo:

“Kâo hor hrăm atông čing biă mă, yap truh ră anai kâo kiăo tui hrăm 5 blan laih, hăng kâo dưi atông dua tơlơi adôh suang”.

Jua mơñi dik dak mơng čing hơgor ngă pơhưč kơtang biă mă hăng abih bang mơnuih. Ƀu djơ̆ kơnong ƀing čơđai djuai ania Sêdang amăng ƀuôn Kon Wang đôč ôh ăt wŏt ƀing čơđai amăng plơi pla pơkŏn ăt kiăo tui hrăm atông čing ƀơi sang ơi Thiap. Hơdôm grup atông čing yua mơnuih kơhnâo Thiap akŏ pơjing hơmâo mut hrŏm lu tal ngui adôh suang mơnuih mơnam, jơnum ngui atông čing hăng mă pri pơprong.

Rơngiao kơ bruă mă yua hăng pơtô glăi, mơnuih kơhnâo Thiap ăt ĕp pơƀut, pơkra hăng atông gông ting ning hăng lu yŭ mơ-ak phara. Ñu ăt pơčeh tơlơi atông phrâo brơi hơdôm tơlơi adôh đưm hluai tui yŭ rơngê, ting ning…Ơi A Điết, mơnuih mă bruă gah gru grua-pôr pơhing să Tân Tiến, tơring čar Dak Lak brơi thâo: ơi Thiap lĕ mơnuih kơhnâo kơhnăk, pơgôp prong amăng djă pioh gru grua yôm phara, laih dong lăi pơthâo rup rap ƀon lan. Sit biă ñu să Tân Tiến glăk pơjing hơbô̆ bruă tuai čuă ngui amăng plơi pla, ƀu kơƀah bruă atông čing hơgor.

“Ơi Thiap hơmâo pơgôp prong amăng bruă djă pioh hăng tŏ tui gru grua mơng djuai ania ƀơi ƀon lan. Kâo đăo gơnang hăng pơpŭ biă mă kơ ơi Thiap, hăng tơlơi thâo thăi hăng pran gir run, ñu hơmâo ngă mơdưh jua čing mơng djuai ania Sêdang, kiăng kơ dưi hmư̆ na nao”.

Mơng pran hor hăng gông brô̆ djuai ania, mơnuih kơhnâo kơhnăk abih pran jua brơi kơ bruă djă pioh hăng ngă lar hyu gru grua čing hơgor-gơnam yôm gah bơngăt mơng ană mơnjuih. Hăng tơngan rơmoăn rơmĕ hăng pran hor gông ƀrô̆, ñu ƀu djơ̆ kơnong djă pioh jua mơñi yôm mơng čing hơgor, ting ning, klông put đôč ôh mơ̆ ăt pơsur pran khăp gông brô̆ brơi kơ ƀing hlăk ai čơđai, djru brơi ƀing čơđai ƀuh tơlơi pơ-ư ang hăng anŏ yôm phara mơng rĭm jua čing hơgor…

Bơ ƀơi plơi tuai čuă ngui Akŏ Dhông (phường Buôn Ma Thuột), tơring čar Dak Lăk, gru grua djuai ania Êđê glăk hơmâo pơtrut tui kơtang biă. Ƀing tuai nao čuă ngui ƀu kơnong lăm gru sang glông, mơñum kơphê, hăng ƀong gơnam jơman hloh mơ̆ng djuai ania Êđê đôč ôh, ăt ngui hrŏm pel ĕp, atông lăng čing hơgor.

Či prăp lui klă kơ hrơi atông čing amăng rơnuč rơwang hrơi kŏm, mơnuih rơgơi kơhnăk gru grua Y Bhiông Niê (djuai ania Êđê) pioh ha hrơi mơtăm či tul ming čing tơnah, brơi yŭ mơñi ñu djơ̆, mơak. Djă ba mut tul čing, ñu djom pơpoh pơ hơdôm boh čing, mơnuih rơgơi kơhnăk gru grua Y Bhiông Niê pơthâo:

“Kiăng dưi pơkra čing tơnah lĕ ñu tơnap biă, ƀu amuñ ôh. Bơ hơne amăng plơi ăt hơmâo hơdôm čô đôč mơn thâo tul čing. Mah thâo atông hai, samơ̆ tul čing ñu tơnap biă. Tul ming hiư̆m pă,đam ƀơi ta atông mơñi kơtang, đam ƀơi atông mơñi rơnang, đam ƀơi atông ñu rơnguă, djơ̆ hăng jua čing tơnah, atông hlâo, atông tơdơi, atông dua bơnah. Ñu phara đam anun. Hơmâo lu anih pơtô tul čing, năng ai 40 anih pơtô laih ƀơi Dak Lăk anai. Kâo čang rơmang djŏp plơi leng kơ hơmâo mơnuih thâo tul čing, yua dah pơ Dak Lăk anai dŏ kơnong hơdôm čô đôč thâo. Hlơi hơmâo čing leng kơ ba rai pơ kâo tul ming, kâo ƀu ngă hlơi mơ̆ng thâo ngă dong”.

Lăi nao tơlơi thâo tul čing, ơi Y Bhiông Niê brơi thâo, hlâo adih arăng juăt tul, kuah…samơ̆ ră anai arăng juăt tul hăng mut pơkra čing. Kiăng yŭ mơñi kơtang lĕ ta tul mơ̆ng lăm nao gah rơngiao, kiăng yŭ čing ñu tơdu lĕ ta tul mơ̆ng rơngiao mut gah lăm; tui hluai kơ yŭ mơñi aka ƀu djơ̆ mơ̆ng rim boh čing, ƀudah amăng ring čing mơtăm. Mah hnun, tui hăng mơnuih kơhnăk Y Bhiông Niê, kiăng pơkra glăi yŭ mơñi djơ̆ mơ̆ng rim boh čing, pô tul khŏm ngă tong ten, pioh pran kah mơ̆ng dưi.

“Kiăng tul čing mơak, blung a lĕ ta khŏm khăp kơ bruă. Mơnuih tul čing khŏm gir, hor kơ bruă, ba bơngăt ta mut amăng jua čing mơtăm yơh, kiăng čing ñu mơni bang hyu. Lơ̆m anun kah bruă tul čing mơ̆ng djơ̆ tui hăng tơlơi ta kiăng. Khŏm hrăm tui ƀơ ƀrư̆, giong anun hor, tui anun kah ƀing ta juăt hăng thâo tul čing”.

Mơ̆ng đưm hlâo, čing ƀu thâo rơngiă ôh amăng tơlơi hơdip djuai ania ƀiă pơ Dap Kơdư. Mơnuih thâo atông čing lĕ lu, bơ mơnuih tul čing aset biă. Ƀơi să Đức Lập, tơring čar Lâm Đồng, ơi Y Kri (djuai ania M’nông) hơmâo Khua mir sir brơi hră bơni Nghệ nhân Nhân dân bruă tul čing. Ƀu kơnong thâo 6 jua čing đưm mơ̆ng djuai ania M’nông, ñu hrŏm hăng grup atông čing atông 36 jua čing phrâo.

“Hơdôm tơlơi čing anun, grup atông čing leng kơ ba atông pơ hơdôm wơ̆t jơnum atông čing ƀơi Lâm Đồng, Gia Lai, Dak Lăk. Rim wơ̆t nao leng kơ hơmâo pri soh. Kâo hơmâo tŭ yap Nghệ nhân Nhân dân kơ bruă atông čing, tul čing, pơčeh jua čing phrâo”.

Nghệ nhân Nhân dân Y Kri gir pơtô atông čing kơ čơđai sang hră djŏp Sang hră čem rông ană bă djuai ƀiă amăng tơring čar, pơtô brơi bruă tul čing kơ ƀing kơhnăk pơ hơdôm boh plơi pla či nao atông amăng hrơi jơnum prong, hăng bơwih brơi kơ ƀing tuai hyu ngui amăng plơi pla. Kiăng thâo tul čing, ƀu kơnong hơmâo tơngan rơguăt bruă đôč ôh, tơlơi yom hloh lĕ hơmâo amăng tơngia pơhmư̆ djơ̆, thâo krăn jua, yŭ čing djơ̆ krĕp mơn, hmư̆ jua mơñi aka ƀu djơ̆, mah pleh aset hai ăt khŏm thâo mơn. Nghệ nhân Nhân dân Y Kri brơi thâo, kiăng dưi “iâu bơngăt” hơdôm boh čing mơñi ƀu djơ̆, pơkra ming kiăng djơ̆, jing bruă rơngiă sui thun biă či hrăm, pơtŏp rơguăt.

“Ta mă gai atông juăt yua či tul ming čing, pơpoh nao pơpoh rai truh čing ñu mơñi djơ̆ krĕp. Amăng ring čing mơ̆ hơmâo sa boh čing mơñi pleh ploh lĕ abih bang čing ñu mơñi ƀu mơ-ak dong tah. Yua hnun, lơ̆m ta tul čing ta khŏm pơkra abih ring čing,atông lăng abih mơtăm kiăng jua mơñi kơnar”.

Mơnuih kơhnâo kơhnăk Y Bhiông Niê hăng Nghệ nhân Nhân dân Y Kri jing ƀing mơnuih hui đôč pơ kual Dap Kơdư dŏ djă pioh tơlơi thâo hăng hor kơ čing hơgor. Mơ̆ng tơngan thâo rơguăt hăng amăng tơngia pơhmư̆ ten mơ̆ng ƀing gơñu, čing hơmâo mơñi đik đak, ok or, bang hyu djŏp glai čư̆, djă ba “bơngăt” mơ̆ng djuai ania Êđê, M’nông pơwơ̆t glăi amăng tơlơi hơdip rơnuk anai, djru djă pioh hăng bang hyu gru yom mơ̆ng čing, tui hăng tơlơi kiăng mơ̆ng ƀing tuai lơ̆m nao čuă kual lŏn Dap Kơdư./.