Amăng pơ-iă bơngač amăng akŏ bơyan không phang kual Dap kơdư, amăng jua čing hơgor dik dak mơ-ak, ƀing tơdăm ngek dra muai djuai ania Jarai amăng plơi O Ngol, să Ia Pia, tơring čar Gia Lai buh eng ao djuai ania pô, apăn tơngan jum dar ngui ayun suang tui tơlơi adôh “Mơ-ak hrơi jơnum ngui gum pơgôp”. Tha plơi Siu Jo pơ-ư ang brơi thâo: O Ngol lĕ plơi pla ngă hơkrŭ, mơnuih ƀôn sang lêng kơ gum pơgôp, đăo gơnang nao tơlơi git gai mơng Ping gah. Rơbêh 10 thun rơgao, O Ngol lêng kơ tŭ mă hră pơpŭ plơi pla gru grua hiam klă:

“Truh ră anai, grup čing hơgor ƀing gơmơi hơmâo pơđĭ kyar rơbêh 50 čô ding kơna đah rơkơi, đah kơmơi, hăng 3 ring čing djop mơta. Ră anai kâo ƀuh hok mơ-ak biă mă yua kơ hơmâo rơnuk hlăk ai čơđai tŏ tui atông čing hăng djă pioh gru grua mơng ơi yă pioh glăi. Kơnong plơi O Ngol hơmâo 3 grup atông čing djop hnưr; grup čing čơđai, grup čing hlăk ai hăng grup čing ƀing pơprong hăng tha rơma…Hơmâo tha plơi ama Nga mut hrŏm, laih dong wŏt khua plơi ăt atông čing hrŏm adơi ayong, ană tơčô, ƀing gơñu atông čing hring hơgor hăng pran jua hur har mơ-ak. Kâo pô huăi bơngô̆t dong tah, yua hơmâo grup čing čơđai tŏ tui, tơdơi anai ƀing tha pơwot glăi pơ plơi pla ơi yă hơmâo jua čing, yua jua čing yôm phăn biă mă amăng tơlơi hơdip, ngă yang rơbang anun lĕ amăng hrơi mơyut jôk, pơthi hăng hơdôm hrơi ngui ngor pơprong amăng plơi pla lêng kơ kiăng hmư̆ jua čing soh”.

Amai Siu H’Biăo, dŏ amăng plơi O Ngol brơi thâo, ngui atông čing hơgor, adôh tơlơi adôh đưm hăng ayun suang jing bruă mă gru grua tui tơđar mơng đưm hlâo laih. Hơmâo tơlơi đing nao mơng Gong gai hăng gơnong bruă bơdjơ̆ nao, ƀing kơhnâo kơhnăk, tha plơi gir run pơtô brơi atông čing hăng tơlơi adôh Jarai, hăng tơlơi mut hrŏm mơng abih bang mơnuih ƀôn sang. Amai Siu H’Biăo lĕ mơnuih juăt mut hrŏm adôh tơlơi adôh pơtưh tơdăm dra hăng ƀing hlăk ai amăng brơi pla, ñu lăi:

“Tơlơi adôh Jarai hơmâo sa, dua tơlơi adôh pơplih tui rơnuk ră anai kiăng pơpŭ kơ ƀing sông kơtang amăng rơnuk blah wang. Pơhmutu lĕ tơlơi adôh “Ơ anong met wa, adơi ayong” tơlơi adôh “Hok kơdok-Mơ-ak hrơi pơklaih rơngai”…Sit biă lĕ hơdôm tơlơi adôh hluai tui yŭ adôh đưm kiăng pơpŭ kơ wa Hô git gai ngă hơkrŭ. Tơlơi hơdip ră anai huăi tơnap tap kar hăng hlâo adih dong tah; mơng hrơi hơmâo măi telephôn rơgơi, ƀing ta thâo yua amra djru brơi lu bruă. Pơhmutu ƀing ta pok grup pơhiăp hrŏm, lơm kiăng lăi pơthâo hăng pơlăi nao rai bruă mă ăt gêh gal mơn”.

Plơi O Ngol, să Ia Pia, tơring čar Gia Lai hơmâo giăm 120 boh sang anŏ, 500 čô mơnuih,  abih tih  lĕ mơnuih djuai ania Jarai. Plơi hơmâo ngă pơgiong hơnong pơkă plơi pla phrâo mơng 7 thun hlâo anun. Bruă tŏ tui bruă gru grua anun lĕ atông čing, pĕ gông atông brô̆, ayun suang, adôh tơlơi adôh đưm lĕ tơlơi kiăng ƀu kơƀah ôh amăng tơlơi hơdip mơda kơ neh met wa. Ơi Siu Huỳnh -khua git gai Ping gah, Khua plơi O Ngol, bu djơ̆ kơnong thâo atông čing đôč ôh mơ̆ ăt thâo adôh tơlơi adôh đưm hmư̆ mơ-ak mưn amăng pran jua, ñu lăi:

Gru grua djuai ania, tơlơi phiăn hiam phara hăng čing hơgor ƀing gơmơi lêng djă pioh hăng tŏ tui;  djop djuai gông brô̆ đưm hlâo adih mơng ơi yă pioh glăi lêng kơ tŏ tui anun lĕ: pơkra gông brô̆ hăng atông đing trơng, atông goong krăm, djrao, pơtô glăi rơnuk hlăk ai čơđai. Amăng plơi pla ră anai dŏ djă pioh hăng atông na nao 4 ring čing pơkra phrâo, 2 ring čing arap hăng lu djuai đing trơng, goong djop mơta. Ƀrô ƀơi să hơmâo tơlơi ngui ngor, jơnum klah čun ƀing gơmơi lêng kơ nao pơgôp tơlơi adôh suang hrŏm hăng jua čing hơgor hăng suang arap, abih bang mơnuih amăng plơi pla lêng kơ hur har yua glăk djă pioh gru grua djuai ania pô”.

Ơi Siu khlo, kơ-iăng Khua git gai Ping gah să Ia Pia, tơring čar Gia Lai brơi thâo: Ngă tui tơlơi črâo trun mrô 12 mơng Khul apăn bruă Ping gah tơring čar Gia Lai amăng man pơdong plơi pla phrâo amăng kual mơnuih djuai ania ƀiă, mơng rơnuč thun 2018, plơi O Ngol dưi ngă tui hơdôm hơnong pơkă; hăng jing sa amăng hơdôm boh plơi pla phrâo tui kru hle amăng tơring čar. Hrŏm hăng đĭ tui prăk pơhrui mơng mơnuih ƀôn sang, ƀon lan lêng kơ lăng yôm hơnong pơkă mrô 6 kơ gơnam yua gah gru grua hăng hơnong pơkă mrô 16 kơ pơjing gru grua kiăng djă pioh hăng tŏ tui rơnoh hiam klă. Ơi Siu Khlo pơsit tong:

“Plơi O Ngol ră anai hơmâo tơlơi črâo trun hrŏm, Kơnuk kơna hăng mơnuih ƀôn sang ngă hrŏm, mơnuih ƀon sang pok jơlan pơlir plơi pla hiam hruaih, agaih rơnăk. Mơnuih ƀôn sang gir run biă mă, gir pơjing tơlơi hơdip trơi pơđao, pran jua anun hơmâo hrưn đĭ. Sit biă ñu, plơi hơmâo man pơdong sang drông jing anih gru grua plơi pla, hơmâo grup čing amăng plơi hăng hơdôm djuai gông brô̆ djuai ania anun lĕ goong, đing trơng hăng čing lĕ gru grua hơmâo UNESCO tŭư yap, laih dong ƀing mơnuih thâo tul čing hrŏm hăng neh met wa thâo pơpŭ djă pioh gru grua djuai ania pô”.

Amăng bruă man pơdong plơi pla phrâo kual plơi pla djuai ania ƀiă Yŭ Gia Lai, gru grua atông čing ring hơgor yom biă mă, pơtruh brơi plơi pla, djă pioh, răk lui hăng pơtrut tui gru grua hiam mơ̆ng đưm, pơhưč tuai hyu ngui. Tơlơi anai hơmâo pơdah pơƀuh hăng bruă djă pioh tơlơi ngă yang, ngui ngor hơmâo čing hơgor kah hăng huă asơi hle, ngui atông čing kual Dap Kơdư, laih dong yua čing kah hăng bruă či pơtô ba ƀing čơđai kơ gru grua djuai ania. Ayong Đỗ Đức Thanh - Kơ-iăng khua khul hlăk ai tơring čar Gia Lai brơi thâo:

“Gơmơi hơmâo pok pơhai hơbô̆ bruă plơi pla hlăk ai “2 ƀu hơmâo 2 hơmâo” amăng bruă man pơdong plơi pla phrâo, amăng anun hơmâo hơbô̆ bruă djă pioh gru grua. Ƀing hlăk ai tơdăm dra, khua hlăk ai, čơđai muai nao bưp ƀing tha, ƀing rơgơi kơhnăk hmư̆ hing, kơnang kơ ƀing gơñu djru brơi pôr pơhing gru grua, djru ba ƀing tơdăm dra čơđai muai či mut hrăm gru grua đưm mơ̆ng djuai ania pô či djă pioh răk lui”.

Tơring čar Gia Lai ră anai dŏ giăm 5.000 ring čing, 600 grup gru grua adoh suang pơlir hăng atông čing, pơƀut hơdôm rơbâo čô kơhnâo kơhnăk, ƀing đah kơmơi, hlăi ai, čơđai muai, čơđai sang hră gum ngă, pơtrut tui gru grua yom. Tơring čar pơphun lu bruă nao hrŏm hăng djă pioh gru atông čing hăng pơđĭ kyar tuai čuă ngui amăng plơi pla, kah hăng hơdôm Festival atông čing, jơlan hơdră “Čing hơgor rơnuč rơwang hrơi kŏm”, ƀudah “Gru hiam - djă pioh čing hơgor”, pơƀuh glăi tơlơi ngui ngor ngă yang plơi pla Dap Kơdư amăng rim mơguah hrơi tơjuh, ngă pơhưč amăng gơnam bơwih brơi kơ tuai hyu ngui mơ̆ng tơring čar. Yă Lê Thị Thu Hương - Kơ-iăng khua gơnong bruă gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui tơring čar Gia Lai brơi thâo, čing hơgor amra hơmâo tơring čar pơtrut tui hloh dong pơ anăp anai:

“Tơring čar hơmâo pơtrun hơdră ngă bruă rơwang thun 2023-2025. Pơ anăp anai, Gơnong bruă lăi pơthâo kơ Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar pơtrun akŏ bruă rơwang thun 2026-2030. Rim thun, Gơnong bruă ăt lăi pơthâo pơčrông sai hăng Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar pơphun pok anih pơtô hrăm atông čing, pơjing rai hơdôm rơnuk tŏ tui, lăng glăi, pơphô bruă kơ Ding jum gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui tŭ yap anăn Mơnuih kơhnâo gru đưm Nghệ nhân Ưu tú atông čing”.

Thun anai kơđŏm gru 20 thun dơ̆ng mơ̆ng hrơi Gru grua atông čing ring hơgor Dap Kơdư hơmâo UNESCO pơpŭ bơni jing gru grua bơngăt jua mơ̆ng ană mơnuih ta. Dua pluh thun rơgao, jua čing ăt jing tơlơi pơ-ư pơ-ang amăng rim hrơi jơnum ngui, rim tơlơi jơnum prong mơ̆ng djŏp djuai ania ƀiă ƀơi Gia Lai. Amăng tơlơi hơdip rơnuk phrâo, bruă djă pioh gru yom anai ăt hơmâo djă pioh hăng pran jua mơ̆ng ƀing rơgơi kơhnăk, mơnuih tơpuôl hăng gong gai, ƀing glăk pơtô, rŭ glăi, pơƀuh hyu gru hiam đưm. Čing hơgor bang hyu djŏp, jing pơtrut pran jua, gêh gal či đĭ kyar, akŏ pơjing plơi tuai čuă ngui amăng plơi pla hơmâo lu gru grua hiam./.