Hăng neh met wa djuai ania Bahnar ƀơi tơring čar Gia Lai, tơlơi ngă yang  lung asăt yôm phăn biă mă, anai lĕ tơlơi ngă yang blung a amăng tơlơi hơdip kơ rĭm čô mơnuih. Tơlơi ngă yang anai kiăng pơpŭ bơni, čang rơmang yang rơbang pơgang brơi čơđai anun kiăng tañ prong, suaih pral. Anai lĕ tơlơi ngă yang kiăng pơsit tong čơđai anun jing sa čô mơnuih dŏ hơdip hrŏm amăng sang anŏ, kơnung djuai hăng plơi pla

Ngă yang lung asăt hơmâo pơphun prong ƀudah anet tui hluai sang anŏ hơmâo samơ̆ khŏm hơmâo sa drơi mơnŭ, 2 čeh tơpai. Hrŏm hăng anun, ayon adơi, kơnung djuai amra gum djru, gui nao čeh tơpai, mơnŭ bip…tui hluai sang anŏ hơmâo, kiăng kơ djru brơi, nao ngui mơ-ak hrŏm, kiăng pơdah pran khăp pap mơng kơnung djuai. Gơnam ngă yang hơmâo prap lui djop, čơđai anai lung asăt laih, anun sang anŏ amra ĕp brơi anăn, laih anun jak iâu pơjâo nao ngă yang brơi.

“Ơ yang hrơi anai, sang anŏ ngă yang lung asăt brơi čơđai anai. Rơkâo yang rơbang pơgang brơi čơđai anai suaih pral, găng añrăng, huăi duam ruă, rơkâo yang wai pơgang brơi, čem rông, čung ba čơđai anai kiăng tañ prong giong mơnuih. Rơkâo yang rơbang pơgang kiăng tañ prong, hơmâo pran, gir kơtir mă bruă, hơdip rơnuk rơnua…”

Ngă yang giong, abih bang mơnuih dŏ mơñum ƀong, ngui mơ-ak hrŏm čơđai arăng ngă yang lung asăt hăng pơanăn brơi ñu, hok mơ-ak lơm sang anŏ hơmâo dong sa čô mơnuih. Kơnong čeh tơpai ngă yang lung asăt sang anŏ amra gai brơi neh mă ƀuai hlâo, anai lĕ pran hơdor tơngia mơng sang anŏ hăng neh mă ƀuai hơmâo djru brơi dua amĭ ană tơkeng rơnuk rơnua hiam drơi jăn. Tŏ tui dong tha plơi gai tơpai brơi amĭ ama čơđai anun kiăng pơpŭ hiam klă…Hăng mơng anun amăng sang anŏ amra iâu nao rai pơplih mơn, anai lĕ iâu tui čơđai phrâo tơkeng. Tha plơi Y Thành dŏ amăng plơi K’Dung, să H’ra, tơring čar Gia Lai brơi thâo, hlâo adih mơnuih djuai ania Bahnar pơmĭn; rĭm čô čơđai tơkeng rai arăng lăng kar hăng mơnuih, jing ding kơna amăng sang anŏ, kơnung djuai hăng plơi pla lơm pơphun giong tơlơi ngă yang lung asăt hăng pơanăn brơi.

“Lơm čơđai tơkeng rai aka ƀu lung asăt, aka hơmâo anăn arăng lăng kar hăng arŏng aroač, hlô mơnong đôč, aka jing mơnuih ôh. Tơdah lơm dŏ anet čơđai anun ƀu-ai buai, ƀudah djai, amĭ ama hăng sang anŏ amra ba nao dor kar hăng hlô mơnong mơ̆ ƀu pơphun mơyut jôk ôh. Bơ tơdah yang pap brơi, pơgang brơi čơđai anun truh hrơi ñu lung asăt, amĭ ama, kơnung djuai amra pơphun tơlơi ngă yang lung asăt hăng pơanăn brơi. Lơm anun čơđai anai amra sit nik jing mơnuih amăng sang anŏ”.

Tui tơlơi phiăn mơng djuai ania Bahnar, amăng tơlơi hơdip kơ ană mơnuih amra pơphun lu tơlơi ngă yang yôm phăn, samơ̆ ngă yang lung asăt ăt yôm biă mă mơn yua tơlơi ngă yang anai ƀu djơ̆ kơnong djru brơi čơđai jing mơnuih sit nik amăng sang anŏ hăng plơi pla đôč ôh mơ̆ ăt lĕ hrơi mông sang anŏ pioh pơpŭ kơ yang rơbang hơmâo pơgang brơi čơđai anai dưi ngă rơgao hrơi blan dŏ nge. Tha plơi Y Thành lăi dong:

Djuai ania Bahnar gơmơi truh ră anai ăt djă pioh tơlơi ngă yang lung asăt, anai lĕ tơlơi ngă yang yôm phăn kiăng ană plơi pla tŭ yap sa čô čơđai jing mơnuih, jing ană plơi pla. Anai ăt lĕ tơlơi ngă yang blung a yôm phăn biă mă amăng tơlơi hơdip mơng djuai ania Bahnar kiăng rơkâo yang rơbang pơpŭ, pơgang brơi čơđai tañ prong, suaih pral truh tha rơma..”

Amăng hơdôm tơlơi ngă yang kơ ană mơnuih mơ̆ng djuai ania Bahnar, mơ̆ng hrơi phrâo tơkeng truh kơ glăi pơ ơi yă dêh atâo, ăt hơmâo tơlơi phiăn ngui thun tha. Anai jing sa tơlơi phiăn hiam biă mă, ƀrô pơƀuh tơlơi thâo pơpŭ, ƀrô djă pioh tơlơi pơmin pran jua hiam amăng plơi pla hăng pơƀuh gru hiam amăng tơlơi phiăn thâo hluh thâo khăp mơ̆ng djuai ania Bahnar.

Thun anai, ơi Ching dŏ pơ plơi Tuơh Ktu, să Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai krĕp 70 thun. Ñu hơmâo ană tơčô ngui tom thun tha (Chruih sok so) amăng hrơi mơ-ak mơ-ai. Ană tơčô mơ̆ng djŏp plơi glăi ngui, hlơi hlơi leng kơ djă ba gơnam pơpŭ, ƀu hơmâo hơget prong lơi samơ̆ yom amăng pran jua kah hăng: pơdai, braih, mơnŭ, čeh tơpai..., ƀudah eng ao sit tơngan gơñu mơñam. Lăng ană tơčô hiam drơi jăn, thâo khăp ƀu-eng, thâo hluh kơ amĭ ama, ơi Ching ol kơdol amăng pran:

“Thun anai kâo 70 laih, lăng pơđao pran jua biă mă. Ană tơčô gơñu pơčruh bui mơnŭ, añăm ƀong..hơmâo abih bang kơnung djuai amai adơi plơi jê̆ plơi ataih rai ngui jing kâo hơmâo pran kơtang kơtit. Kâo mơak biă mă mơtăm. Kâo čang rơmang ană tơčô thâo pơmin, bơwih ƀong đĭ kyar, thâo khăp nao rai, pơpŭ kơ ơi yă amĭ ama kiăng tơlơi hơdip yâo mơak na nao”.

Jing tơlơi ngă yang ngui ngor prong, sang anŏ kơnung djuai ơi Ching akă rơmô ƀơi anăp lan sang či ngă yang. Pô phai iâu yang, kiăng yang lăng ba sang anŏ hiam drơi jăn pran jua, hơdip sui ha rơtuh thun, laih dong iâu yang lăng ba ană tơčô mô yâo mơ-ak mơ-ai, bơwih ƀong đĭ kyar, hơdip yâo mơ-ak. Phai yang giong, arăng čuh rơmô, sĭ tă mơnŏng, hơtuk rơyă tơnă hơbai yơh. Hrơi ngui thun tha, lih kơ amĭ ama jing hrơi ngui mơ-ak biă. Abih bang dŏ hñum ƀơi čeh tơpai, ƀong mơnŏng rơmô, mơnŏng bui, ƀong asơi koč, adoh ngui. Mông anai, abih bang ană tơčô, mơ̆ng ană kơčua truh kơ tơčĕ djă ba sa čơjŭ mơnŏng, ƀudah ha hơdring mơnŏng ŏm ƀâo hiam nao pơčem amĭ ama, ơi yă.

Tơlơi lăp đing nao lĕ bui, rơmô...či ngă yang ngui thun tha amĭ ama ơi yă ƀu djơ̆ sa čô ană đôč ôh blơi, hơmâo abih bang adơi amai pơčruh hrŏm laih anun ngui tom amĭ ama lơ̆m dŏ hiam drơi, dŏ rơđah mơta kiăng amĭ ama ƀong, mơñum, dŏ hrŏm hmre hăng ană tơčô. Yă Yao, 72 thun, dŏ pơ plơi Piơm să Đăk Đoa lăi: Ngă yang ngui thun tha hơmâo anŏ yom biă mă, pơƀuh tơlơi gơgrong bruă, tơlơi khăp ƀu-eng mơnuih sa drah kơtăk, ăt jing tơlơi hok mơak mơ̆ng amĭ ama lơ̆m ană bă hơmâo hmăi, bơwih ƀong đĭ:

“Hrơi ngă yang ngui thun tha amĭ ama, hơmâo pơphun lơ̆m ană bă bơwih ƀong hơmâo hơmăi. Hơmâo tơlơi hơdip hơđong lĕ gơñu ngui tom kiăng amĭ ama ƀong djơ̆ gơnam mơ̆ng ană bă. Ayong amai adơi, kơnung djuai nao ngui tom, pơpŭ kơ pô hơmâo ngui tom, hơmâo tơpai djă nao tơpai, đa ƀu hơmâo nao ngui đôč tŭ mơn, mơak soh yơh”.

Bơ ơi Chôn dŏ pơ plơi Tuơh Ktu, să Đăk Đoa phrâo hrŏm hăng adơi ayong ñu ngui tom amĭ ama ñu, ñu lăi:

“Adơi ayong gơmơi mơak biă yua hơmâo ngui thun tha tom amĭ ama. Gơnam hơmâo adơi ayong gơmơi ngui tom amĭ ama tal anai kiăng pơpŭ kơ amĭ ama, ƀong huă, ngui tom ană tơčô mơ-ak...Čang rơmang yang pap brơi amĭ ama hiam drơi jăn hơdip sui hăng ană tơčô”.

Tui hăng tha plơi Lick, pơ plơi Piơm, să Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai: Mơ̆ng đưm laih, amăng tơlơi hơdip djuai ania Bahnar, bruă pơpŭ kơ amĭ ama ơi yă hơmâo lăng yom. Laih anun tơlơi thâo pơpŭ mơ̆ng djuai ania Bahnar pơdah pơƀuh hăng 2 tơlơi ngă yang prong kơ amĭ ama. Anun lĕ ngă yang lih amĭ ama hăng ngui thun tha. Djuai ania Bahnar leng kơ pơmin, tơlơi thâo pơpŭ hiam hloh ƀu djơ̆ tơguăn amĭ ama djai kah mơ̆ng ngă, hiam hloh lĕ lơ̆m dŏ hơdip, kiăng amĭ ama ƀong djơ̆ gơnam ană bă hơmâo, hok mơak hăng tơlơi thâo pơmin, tơlơi tum jơngum. Tha plơi Lick pơblang brơi:

“Tơdơi kơ trun dŏ hơjăn, krôp rơkơi bơnai gir bơwih ƀong, lơ̆m hơmâo hơmăi lĕ ngui tom amĭ ama, brơi abăn khăn, eng ao mơñam, brơi bui...Tơdơi kơ anun tơdah gơñu bơwih ƀong hơmâo, adơi ayong hiam drơi jăn thơ, amĭ ama dŏ hơdip lĕ gơñu pơčruh ngui tom hăng bui tŭ mơn, rơmô hiam hloh, či ngui thun tha pơpŭ kơ amĭ ama. Kiăng lơ̆m amĭ ama dŏ hơdip ƀong djơ̆ mơnŏng ană tơčô ñu pơkra, hŭi kơ djai lĕ ta blun kơbao blun rơmô amĭ ama ƀơi thâo ƀong dong. Yua hnun gơñu ngă yang ngui tom thun tha, lih amĭ ama”.

Ngă yang ngui thun tha mơ̆ng djuai ania Bahnar pơƀuh tơlơi thâo pơmin hiam, dlăm biă, lăng yom pơpŭ kơ pô tơkeng rai ta, pơlir hơbit sang anŏ, kơnung djuai, ană plơi pla hăng djă bong gru hiam mơ̆ng đưm. Rup amĭ ama, ơi yă mơak amăng tơngan ană tơčô, neh wa rai ngui, mơ-ak hrŏm jing pơ ala brơi tơlơi hơdip thâo pơmin, thâo khăp ƀu-eng mơ̆ng djuai ania Bahnar.

Amăng tơlơi hơdip phrâo, tơlơi ngă yang hiam mơ̆ng djuai ania Bahnar ăt hơmâo djă pioh mơn, ƀu kơnong djă pioh gru hiam mơ̆ng djuai ania đôč ôh, ăt jing tơlơi hmư̆ hing lăp yap ba amăng bruă akŏ pơdong plơi tuai hyu ngui, pơhưč lu tuai nao ngui pơ kual čư̆ siăng hing ang./.