Dak Lak ră anai hơmâo giăm 400 grup čing hơgor, rơbêh 150 grup djă pioh gru grua hơđăp amăng hơdôm boh plơi pla djop djuai ania mơng Tong krah-Dơnung-Kơdư. Hơdôm tơlơi ngui ngor anun lĕ Jơnum ngui kơphê Buôn Ma Thuột, Jơnum ngui gru grua čing hơgor, Hrơi ngui gru grua djop djuai ania Việt Nam, Jơnum ngui gru grua djop djuai ania kual Yŭ kơdư….jing tơlơi hing ang mơng ƀon lan, “kual lŏn hiam” kiăng gru grua djop djuai ania tŏ tui djă pioh amăng plơi pla. Ơi Y Nuel Niê, mơnuih djuai ania Êđê, Khua plơi tuai čuă ngui Akŏ Dhông brơi thâo:

 “Ƀing gơmơi hok mơ-ak biă mă lơm Ping gah tơring čar, Jơnum min mơnuih ƀôn sang tơring čar, gơnong bruă gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui đing nao djă pioh gru grua gah bơngăt, sit biă ñu lĕ čing hơgor, ei-rei, ayun suang hăng hơdôm boh gông brô̆ djuai ania. Mơng tuh pơ alin, tŏ tui gru grua, plơi pla gơmơi hơmâo đing nao pơđĭ kyar tuai čuă ngui amăng plơi pla. Ƀing tuai rai pơ anai dưi ĕp lăng, mơng anun hơmâo dong prăk pơhrui, pơhlôm brơi kơ bruă djă pioh hăng pơđĭ kyar”.

Kơnong ƀơi kual Yŭ Dak Lak, amăng thun 2023 hăng 2024, hơmâo laih 10 boh plơi pla tuai čuă ngui anun lĕ ƀuôn Akŏ Dhông hơmâo ngă hlâo laih, tơlơi anai brơi ƀuh jơlan gah “pơđĭ kyar bơwih ƀong huă mơng djă pioh gru grua”, lăi nao amăng črăn hră lăi pơthâo kơđi čar Jơnum tal XIV, hơmâo laih atur amăng tơlơi hơdip mơda. Gru grua glăk jing gơnam pơđĭ kyar bơwih ƀong hăng pơ-ư ang plơi pla ala ƀon.

Samơ̆, amăng tơlơi hơdip dik dak pơplih phrâo, bruă hơkrŭ glăi gru grua kaih ƀiă pơhmu hăng bruă bơwih ƀong tui gru grua. Sa, dua tơlơi pơhiăp, tơlơi phiăn, gông brô̆ sô hơđăp ƀơi kual Dap kơdư aka ƀu ba tơbiă gah rơngiao; ƀing hlăk ai čơđai ƀu gưt mut hrŏm amăng bruă plơi pla. Kơ-iăng nai tha pri, nai prin tha Buôn Krông Tuyết Nhung, kơ-iăng Khua anom bruă boh thâo mơnuih mơnam hăng tơlơi hiam klă, sang hră gưl prong Tây Nguyên brơi thâo, tơlơi anai amra hơmâo anŏ phara kơplah wah “pơđĭ kyar djop mơta ană mơnuih Việt Nam kơ gru hơdip, tơlơi thâo thăi, anŏ hiam, hơmâo pran, boh thâo amăng tơlơi hơdip” hăng “tŏ tui bơwih ƀong tui gru grua”, 2 boh tơhnal amăng črăn hră lăi pơthâo kơđi čar Jơnum tal XIV mơng Ping gah. Tui yă Buôn Krông Tuyết Nhung, kiăng dưi ngă djop mơta, ta kiăng pơjing gru grua phun yôm phar jum dar:

“Ngă hiưm pă kiăng ƀing hlăk ai čơđai hăng rơnuk tơdơi anai hluh rơđah hăng rĭm djuai ania, ană mơnuih lĕ yôm hloh, gru grua yôm phara lĕ yôm hloh. Ƀing ta kiăng hluh rơđah kơ gru grua ƀing ta kiăng ƀing ta pơ-ư ang hăng pơjing pran pơ-ư ang anun jing bruă mă tong ten. Amăng rơnuk mut hrŏm, tơlơi anai blung a lĕ ƀing ta kiăng djă pioh anŏ yôm phun mơng ƀing ta, anun lĕ tơlơi phiăn, boh pơhiăp, eng ao buh kah hăng hơdôm tơlơi pơkă amăng plơi pla, tơlơi anai jing gru grua yôm phara”.

Hrŏm hăng tơlơi bơngô̆t mơng kơ-iăng nai tha prin, nai prin tha Buôn Krông Tuyết Nhung amăng bruă pơjing anăn mơnuih Việt Nam pơlir hăng anih djă pioh gru grua klă hloh, amai H’Za Wut Byă, dŏ ƀơi să Ea Tul, tơring čar Dak Lak ăt čang rơmang, boh tơhnal yôm phăn anai amăng črăn hră lăi pơthâo kơđi čar, amra sem lăng hăng pok pơhai mơng phun:

“Kâo pơmĭn boh pơhiăp lĕ akŏ phun mơng sa djuai ania. Kâo juăt pơtô tơlơi Êđê amăng plang mơnuih mơnam, pơlăi nao rai hơdôm tơlơi hrăm amuñ, jê̆ giăm kiăng abih bang mơnuih dưi hrăm tơlơi djuai ania pô. Tơdah abih bang mơnuih lêng kơ pơpŭ hăng mă yua boh pơhiăp djuai ania pô, gru grua mơng sa djuai ania amra dŏ djă pioh na nao mơtăm”.

Mơng tơlơi gir run mơng mơnuih mơnam, lăi pơthâo kơsem min hăng ƀing hlăk ai, tơlơi anai “lăng gru grua lĕ pran kơtang mơng lăm brơi pơđĭ kyar hơđong kjăp” amăng črăn hră pơsit Jơnum tal XIV mơng Ping gah hơmâo pơƀuh brơi tong ten ƀơi Dak Lak. Tơlơi anai ăt lăp djơ̆ hăng jơlan gah amăng hră pơsit Jơnum Ping gah tơring čar Dak Lak tal XVIII: “Tŏ tui kơtang anŏ yôm mơng gru grua djop djuai ania; pơjing ană mơnuih Dak lak khin hơtai, khăp pap, pơčeh phrâo; djă pioh hăng tŏ tui gru grua čing hơgor kual Dap kơdư pơlir hăng pơđĭ kyar tuai čuă ngui hơđong kjăp; pơtrut kơtang pơplih mrô amăng bruă gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui”. Ơi Trần Hồng Tiến, Khua gơnong bruă gru grua, bơrơguăt drơi jăn hăng tuai čuă ngui tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Gơnong bruă glăk gir run jing sa amăng hơdôm anom bruă ba jơlan hlâo amăng bruă pơplih mrô kiăng dưi mă yua amăng bruă wai lăng gru grua, tuai čuă ngui, bơrơguăt drơi jăn, amăng pơtô hrăm, krăo lăng bruă bơrơguăt brơi jăn, kiăng ngă gêh gal hloh brơi mơnuih ƀôn sang hăng anom bơwih ƀong sĭ mơdrô. Pơđĭ kyar bruă mă mơng ta pô hluai tui bruă tuai čuă ngui lăng amăng rup, ba gru grua mơng tơring čar Dak Lak amăng plang internet kiăng tuai čuă ngui dưi mut lăng hơdôm tơlơi pơhing amăng tơring čar kiăng thâo. Hrưn đĭ klă amăng bruă mă mơng gơnong bruă hăng ƀơƀrư̆ ngă tui tơlơi pơtrun mrô 57 mơng gơnong glông amăng pơplih mrô”.

“Pơjing hăng pơđĭ kyar gru grua Việt Nam hiam klă, gru grua yôm phara mơng djuai ania, dưi amăng anih djă pioh gơnam yôm dêh čar, anŏ yôm gru grua, anŏ yôm mơng sang anŏ hăng gru hơdip ană mơnuih Việt Nam”, anai lĕ tơlơi pơsit tong amăng črăn hră lăi pơthâo kơđi čar Jơnum tal XIV. Hăng ƀơi Dak Lak, bruă rĭm čô mơnuih lêng kơ lăng yôm gru grua, rĭm boh plơi pla lêng kơ hơmâo anŏ phara, dŏ hrŏm amăng sa boh tơring čar hơmâo 49 djuai ania, tơlơi anai brơi ƀuh tơlơi sit nik hăng jơlan gah mơng črăn hră. Gru grua hơmâo tơlơi mut hrŏm mơng gru grua kơđi čar, gru grua bơwih ƀong sĭ mơdrô, gru grua pơphun bơwih ƀong pơčeh phrâo, gru grua sang anŏ-sang hră hăng mơnuih mơnam…glăk hơmâo pơjing hơđong kjăp. /.