Ƀơi tơdron lăk Đại Đoàn Kết, Pleiku, dik dak jua hơdôm boh gông brô̆ gru grua mơng djuai ania Bahnar amăng hrơi ngui gru grua djop djuai ania amăng đơ đam tơring čar Gia Lai tal II-2023. Amon H’Thương, 12 thun, hăng đok adôh rơđah mơ-ak ñu adôh tơlơi adôh “Cô gái vót chông” hăng tơlơi djuai ania Bahnar. Anai lĕ tơlơi adôh hmư̆ hing mơng pô pơčeh Hoàng Hiệp hơmâo pơblang hăng tơlơi djuai ania Bahnar, lăp mut hrŏm hăng čing kram djrao (đing trơng, đing pơng, goong). H’Thương hok mơ-ak brơi thâo:

“Kâo thâo atông đing trơng mơng 9 thun laih. Lăng tui ơi hăng amĭ atông đing trơng hmư̆ mơ-ak biă mă, yua anun kâo lăi hăng amĭ hăng ơi pơtô brơi atông. Ră anai kâo thâo atông lu tơlơi adôh. Kâo amra gir run hrăm lu biă dong, kiăng dưi atông lu tơlơi adôh, atông mơ-ak biă dong…”

Amai Yna Tan, amĭ H’Thương, lĕ mơnuih črâo bruă tơlơi ngui atông gông brô̆ brơi ană ñu. Ñu brơi thâo:

“Ană kâo lĕ Tan, kâo hor atông gông brô̆ djuai ania Bahnar biă mă, sit biă ñu lĕ đing trơng-anai lĕ gông brô̆ hơmâo ơi yă djă pioh hăng tŏ tui. Kâo pô hơmâo hrăm lu tơlơi atông djuai gông brô̆ anai hăng rơguăt tơkai laih. Ră anai kâo tŏ tui pơtô brơi ană bă rơnuk tơdơi dong kiăng djă pioh, tŏ tui atông gông brô̆ djuai ania pô. Ră anai kâo glăk gir run pơtô brơi ană bă, kiăng jua đing trơng hmư̆ na nao amăng tơlơi hơdip mơda, huăi rơngiă hĭ. Kiăng rơnuk ană tơčô hor kơ gông brô̆ djuai ania mơng ơi yă pioh glăi, gum hrŏm djă pioh gru grua mơng djuai ania pô”.

Ƀơi tơdron lăk Đại Đoàn Kết, Pleiku, gah yŭ hơdôm phun kyâo pơprong, hơmâo lu tuai hăng mơnuih ƀôn sang apăn tơngan wil jum dar đing tơngia hmư̆ er mơñi rơđah bang mơng čing kram djrao yua sang anŏ mơnuih kơhnâo kơhnăk Byơh atông. Amai Tan brơi thâo, sang anŏ ñu dŏ ƀơi să H’Ra, tơring čar Gia Lai. Nao ngui hrŏm, sang anŏ hơmâo 5 čô mơnuih amăng 3 rơnuk hơmâo: ama ñu lĕ mơnuih kơhnâo kơhnăk Byơh, ñu hrŏm hăng adơi đah rơkơi lĕ Tum, hăng 2 čô ană ñu anun lĕ Hu Xy hăng H”Thương.

Amăng hrơi ngui gru grua djop djuai ania tơring čar Gia Lai, tuai čuă ngui hmư̆ mơ-ak hloh lĕ đing trơng 3 ring hăng 46 ƀĕ đing. Anai lĕ gông brô̆ yua mơnuih kơhnâo kơhnuk Byơh pơkra.

“Kâo pơkra đing trơng 3 ring anai lĕ mơng 46 ƀĕ đing. Kâo koh djrao ba glăi hăng trơ̆i tui kiăng, laih anun amu 1 blan brơi ñu krô. Tơdơi anun ba nao trăm amăng ia ha wŏt hrơi tơjuh; laih anun ba đĭ dưm ƀơi pran mơng 2-3 wŏt hrơi tơjuh kah mơng dưi pơkra. Kâo ruah hơdôm đing djrao tơpă dưm kơnar; tơdah pal đơi ăt mơñi ƀu mơ-ak ôh, mơ̆ pih đơi ăt mơñi ƀu bang blơi”.

Tuai čuă ngui hăng mơnuih ƀôn sang hok mơ-ak biă lơm mơnuih amăng sang anŏ djuai ania Bahnar atông gông brô̆ djuai ania pô, hrŏm hăng tơlơi adôh mơ-ak ba abih bang mut hrŏm er mơñi mưn amăng pran jua. Ơi Yũng-dŏ amăng să H’Ra, Gia Lai brơi thâo:

“Djuai ania Bahnar ƀơi să H’Ra hơmâo sang anŏ ơi Byơh lĕ mơnuih kơhnâo kơhnăk, mơng đưm hlâo truh ră anai lêng kơ djă pioh gru grua yôm phara mơng djuai ania Bahnar. Sang anŏ ñu juăt mut hrŏm hơdôm hrơi pơplông ngui atông čing yua ƀon lan pơphun hăng dưi mă pri. Hăng ơi Byơh pơtô brơi ƀing ană tơčô amăng sang anŏ, pơbrơi ƀing hlăk ai amăng ƀon lan dong”.

Hơdôm er mơñi mơng đing kram, djrao kar hăng ram amăng kơtăk drah mơng mơnuih kơhnâo kơhnăl Byơh hăng hơmâo pơtô brơi rơnuč ană tơčô dong. Găn rơgao sui thun, pran hor hăng gông brô̆ djuai ania pô ăt jai prong tui amăng bơngăt jua rĭm čô mơnuih amăng sang anŏ. Ƀing gơñu pơtô nao rai hơdôm boh thâo atông gông brô̆, hrŏ hăng tơlơi thâo thăi amăng pơkra gông brô̆ mơng djop rơnuk. Laih dong, hơdôm er mơñu rơđah mơ-ak mơng kram, djrao mơng djuai ania Bahnar tŏ tui hmư̆ amăng tơlơi hơdip mơda hăng hơdôm hrơi ngui ngor amăng plơi pla ataih giăm.

Mơnuih kơhnâo kơhnăk Byơh brơi thâo:

“Amăng sang anŏ, dong mơng hrơi kâo thâo pơkra, djă pioh gông brô djuai ania, kâo lêng pơtâo brơi ană tơčô. Truh ră anai ƀing ană tơčô lêng kơ hor hơdôm er mơñi mơng kram, djrao. Ră anai sang anŏ ăt hơmâo 4 čô mơnuih thâo pơkra hăng thâo atông rơguăt hơdôm djuai gông brô̆. Sit biă ñu lĕ Tan, ană tơčua, ñu thâo pơkra hăng atông đing trơng. Dua dong lĕ Tum, ană đah rơkơi tal dua, ñu thâo pơkra hăng atông đing trơng, ting ning. Tal tlâo dong lĕ Tâm ăt thâo pơkra hăng atông gông brô̆ mơn..Tŏ tui dong ƀing tơčô ăt thâo atông đing trơng. Kâo hok mơ-ak biă lơm ƀing ană tơčô lêng kơ hor hăng pơgôp amăng djă pioh djop djuai gông brô̆ mơng djuai ania pô”.

Pran hor hăng thâo djă pioh gông brô mơng djuai ania, sang anŏ djuai ania Bahnar anai ăt thâo pơkra lu gông brô̆ pioh yua amăng hơdôm tơlơi ngui ngor amăng plơi pla, hăng sĭ brơi kơ tuai čuă ngui dong. Amai Yna Tan brơi thâo:

“Hơdôm boh gông brô mơng djuai ania anun lĕ đing trơng, ting ning…sang anŏ gơmơi lêng pơkra mă soh, hăng juăt mut hrŏm hơdôm ngui ngui ngor amăng plơi pla hăng mơnuih mơnam. Ră anai sang anŏ pơkra hăng sĭ hơdôm boh gông brô̆ brơi kơ tuai. Anun lĕ đing trơng mơng anet truh pơprong, laih dong Ting ning, ƀudah đing tol, kơnĭ, hrăo…ƀing gơmơi lêng kơ ba sĭ mơdrô soh”.

Pơkra hăng atông gông brô̆ djuai ania, pơkra rai hơdôm gơnam sĭ brơi kơ tuai, sang anŏ mơnuih kơhnâo kơhnăk Byơh ƀu djơ̆ kơnong hơmâo dong prăk pơhrui đôč ôh ăt jing ƀing mơnuih lăi pơthâo gru grua hăng tơlơi bơră ruai glăi gru grua djuai ania pô brơi kơ tuai čuă ngui hăng er mơñi mơng gông brô̆.

Lăi nao kơ djuai gông brô̆, mơnuih rơgơi kơhnăk ơi Byơh hor biă lơ̆m lăi nao gông ting ning. Mơ̆ng anet kiăo tui amĭ ama nao pơ hmua, lơ̆m pơdơi pơdă...yŭ gông ting ning jing jua amăng tơlơi hơdip ñu. Ñu thâo pĕ gông mơ̆ng 11 thun, truh ră anai giăm 60 thun laih. ơi Byơh jing sa čô mơnuih thâo hluh dlăm biă kơ gông ting ning, thâo pơkra hăng pĕ rơguăt gông ting ning.

Goong djuai ania Bahnar hơmâo pơkra hăng đing pơ-o, đing jrao, phun lăp đơ hơpal tha. Đing hơmâo pơtlep hăng boh get krô kiăng hơmâo yŭ mơñi phara....Jua gông mơñi kah hăng jak iâu abih bang mut hrŏm hrơi ngui mơak: djơ̆ anŏ ñu đik đak mơ̆ng hrơi ngui ngor, djơ̆ anŏ ñu rơnguă, rơ-un kah hăng tơlơi pơkhăp tơdăm dra...ngă pơhưč pran biă. Ơi Byơh đăo kơnang, gông ting ning djuai ania Bahnar dŏ hrŏm na nao truh kơ rơnuk tơdơi.

“Ting ning ba glăi tơlơi mơak mơai kơ djŏp rơnuk. Tơdah rơngiă lĕ tơlơi hơdip anai rơngôt biă mă. Anai jing djuai gông brô̆ nao hrŏm amăng tơlơi hơdip ba glăi tơlơi yâo mơak kơ djuai ania Bahnar. Yua hnun kâo leng kơ hơdor pioh tơlơi pơtă pơtăn anun lĕ khŏm djă pioh djuai gông brô̆”.

Mơ̆ng đưm truh ră anai, goong ting ning dŏ hrŏm hơbit hăng tơlơi hơdip djuai ania Bahnar. Hăng ƀing tơdăm Bahnar, goong yơh pơ ala brơi pran jua gơñu kiăng dra khăp, dra hor. Sit hnun mơn, djuai ania Bahnar pơhmu yŭ gông kar hăng tơlơi pơhiăp amăng pran jua ƀing tơdăm dra glăk pơamuaih. Ơi Hmôt, dŏ pơ plơi Tuơh Kơtu, să Đăk Đoa, tơring čar Gia Lai, sa amăng hơdôm čô mơnuih pĕ gông ting ning mơak hloh amăng plơi lăi:

“Lơ̆m glăk dŏ tơdăm hyu ngui dra, lơ̆m kâo pĕ goong brơi ƀing dra hmư̆ mơtăm, wơ̆t amĭ ama gơñu leng kơ tơbiă pok amăng mơtăm, čơkă kâo mut amăng sang či hmư̆ yŭ ting ning, lu mơnuih hmư̆ giong anun pơhưč pơhač amăng pran, amuaih či hmư̆ na nao...Yŭ gông hmư̆ mơak hloh lơm 9,10 mông mlăm, yua dah mông anun hơ-et, yŭ čing mơñi bang hyu ataih, hlơi hmư̆ mơ̆ng ƀu hor. Kâo hor hmư̆ biă yŭ goong laih anun amra djă pioh ñu lui kơ djai ba mơtăm”.

Gông ting ning hơmâo pĕ lu biă, pĕ pơpă tŭ mơn, hrơi ƀơi tŭ mơn, dŏ pơ sang, dŏ pơhmua ta djă ba pĕ soh, hrơi ngui ngor bơrơmi pĕ mơak soh yơh...hăng djuai ania Bahnar, yŭ gông mut amăng drah kơtăk, mut amăng bơngăt jua laih. yŭ gông ngă brơi tơlơi hơdip amăng plơi pla jai mơak, pran jua ană mơnuih hơmâo pok prong, mơak mơai, djhôl pran jua.

Amăng tơlơi hơdip rơnuk phrâo, gông ting ning glăk hơmâo tơlơi hơdip phrâo, pơhưč hơtai boh ƀing tuai plơi jê̆ plơi ataih. Lơ̆m goong mơñi, pran jua ñu hyŭ, pơhưč, tơkai tơngan ta ayun, wơ̆t tui, drơi jăn pơpư̆ hlư̆ tui jua gông mơtăm. Jua goong mơñi ba glăi pran jua mơak mơai kơ plơi pla, ngă brơi abih bang khăp hloh kơ tơlơi hơdip anai./.