Rĭm kơ yŭ ayun suang jing hơmâo sa tơlơi ră ruai, tơlơi akhan kơ phun tơdŭ ñu ƀudah hơmâo gru tơhnal pơƀuh anŏ hiam, tơlơi mơyang, khăp pơpŭ, kiăng pơdah rai pran jua đăo kơ khul yang rơbang, thâo hơdor tơngia kơ yang rơbang, ăt kah hăng tơlơi či kiăng mă bruă pưk rơnang, sang mơak, tơlơi bơwih ƀong huă hơđong, ngă hmua pơdai jor kơtor lu.

Ƀơi Dak Lak, hrŏm hăng tơlơi gir run mơ̆ng gơnong bruă gru grua, mơnuih ƀôn sang, boh nik ñu ƀing hlăk ai, čơđai rơnuk anai, hlăk hrăm glăi hơdôm yŭ suang, tơlơi ayun suang đưm djuai ania ta pô, kiăng djă pioh, pơlar tui bơngăt jua gru grua hiam amăng plơi pla, jak iâu, pơhưč khul tuai rơnguai nao ngui lu hloh ƀơi kual lŏn Dap Kơdư hmư̆ hing.

Yŭ ayun suang wơ̆t tơnga tui čĭm grư̆ arăng lăi suang tui čim tơlang sa amăng hơdôm tơlơi ayun suang ba gru hiam blung hlâo laih anun djă pioh gru grua yom phara amăng djop mơta yŭ suang djuai ania Êđê mơ̆ng đưm truh ră anai. Rup rap čĭm grư̆ por liă por lia amăng adai rơngit, amăng glai klô, jing pơdah rai djuai čĭm brĭm kơtang hloh, kơdrưh kơ-ang ngă pô amăng glai klô čư̆ siăng kriăng pơtâo Lŏn Dap Kơdư, dưi hơmâo djuai ania Êđê lăng kah hăng pô ling jang pơ ala kơ khul yang rơbang, gru pơhmô kơdrưh pran kơtang, tơlơi dưi hăng anŏ kiăng rơngai mơai pô kơ ană mơnuih mơnam.

Djuai ania Êđê juăt pơmin lĕ, čĭm grư̆ lĕ čim yang, hơmâo lu tơlơi mơsih mơyang, ñu pơƀuh kơ pran kơtang, khin hơtai. Yŭ suang tơngai hơdai tơkai ayun pơƀuh kah hăng ačăng čĭm grŭ por đĭ ƀơi adai rơngit, ñu lia nao lia rai. Gơñu lăi, ƀing atâo ơi yă đưm laih rơngiă drơi jăn djai đuăi, bơngăt gơñu jing hĭ khul čim brim ƀudah hlô mơnong arong aruač, djai kơnong djai drơi jăn atâo gah rơngiao đôč, samơ̆ atâo bơngăt ñu ăt dŏ amăng yang anai yang adih, pơƀuh brơi čim tơlang, čim grư̆, jing arong aruač, arong wil, wăk wai suai hơñôl mơguah kơthul ia ngôm, đơ đa jing dăng dit, đơ đa jing arong ia….rơgao tơjuh wơ̆t ƀlư̆ hrih pơjing drơi pô, amra mut tơma jing yun čơđai nge, kiăng glăi jing ană mơnuih dơ̆ng. Amĭ Tuir, dŏ ƀơi ƀuôn Phơng, să Ea Tul, tơring čar Dak Lak brơi thâo, čim grŭ ƀudah čim tơlang pah pôm sa djuai čim kơdrưh biă mă, lăp pơpŭ hloh, amăng bruă huă lui pơsat, bơthi pơsat hai, arăng suang tui ačăng čim grư̆ por, kiăng pơčlah hăng ană mơnuih dŏ hơdip, pô djai bơngăt đuăi nao kơ ñu amăng plơi pla ơi yă atâo djai adih jing mơyang.

“Đưm adih, yŭ ayun suang čim grư̆ lĕ arăng suang amăng mông djai brŭ. Hmư̆ jua čing tơnah ik ăk tơ-ua đĭ ƀing thâo ayun suang yŭ suang čim grư̆ hlong tơgŭ suang yơh. Djuai ania Êđê hrăm suang tui yŭ suang ačăng čim grŭ hlăk por lia ƀơi ngŏ rơngit adai anun. Yŭ suang anai lăng hiam hăng kơdrưh biă mă”.

Yŭ suang tơngan hơdai tơkai yak lir hơbit lăng hiam biă mă ñu čơđeng tơngan wơ̆t, ƀư̆ nao rai aneng anuang laih anun tơkai yak nao, ayun suang rơnang đĭ trun ƀư̆ uan drơi jăn rơ-un muăn, aneng anuang lăng hiam biă. Klâo ƀĕ čơđeng tong krah plă tơngan čơpŏt trun, dua ƀĕ čơđeng ania hăng čơđeng tơlŭi yơr tơpă, kơnong atŭt plă tơngan đôč ƀư̆ lia nao rai tui hăng yŭ tơkai rơbat hăng drơi jăn ƀư̆ nao rai aneng anuang.

Yŭ suang čim grư̆ hơmâo dua hơdră pơƀuh brơi phun: sa lĕ kơnong ƀư̆ plă tơngan đôč suang, ƀư̆ đĭ trun plă hăng hơdôm ƀĕ čơđeng rơ-un hăng atŭt plă tơngan hơdai nao rai, pơđing, pơđang blang kup tui yŭ suang rơ-un muăn. Sit ngă yang tơpai čeh, tơdah ngă rơma čeh tơpai, ƀing suang blang plă tơngan hăng čơđeng bra tui hăng wơ̆t đĭ trun ƀư̆ uan ăt rơma mơ̆n. Dua ƀĕ tơngan suang yơr đĭ pơngŏ rơgao akŏ, tơkai kơđul ăt tơpưn đĭ, rơnang blang ƀư̆ uan đĭ trun, găn nao ƀơi hnăl grê kpan, sưng kpan sit amăng mông suang pơđĭ sưng kpan anun. Lơ̆m kpan dưi pơđĭ amăng sang alih, lơ̆m anun ik jua čing tơnah, wơ̆t hơgor dik dăk tơ-ua hyu djop lŏn tơdron amăng glai klô, ƀing thâo suang čim grŭ suang hrŏm hăng yŭ pơđĭ trun hmar hloh, tơdah rơnang ăt kiăo tui er jua čing hơgor mơ̆n.

Aduôn Hlăk, yă Hlăk dŏ ƀơi ƀuôn Sah A, să Ea Tul, tơring čar Dak Lak brơi thâo, lăng nao kơ yŭ suang čim grư̆ anun, ƀing suang kah hăng hơmâo tơlơi jak iâu, pơ ala kơ mơnuih ƀôn sang amăng plơi, iâu khul yang rơbang, yang atâo, bơngăt ơi yă đưm đă glăi ngui hăng ană plơi pla amăng hrơi mơak:

“Hrăm suang čim grư̆ tơnap biă mă, hrăm ƀư̆ tơngan, tơngan hơdai tơkai yak ngă hiư̆m pă kiăng pơdjơ̆ hrŏm lăng kah hăng čim grŭ hlăk dŏ por amăng andai rơngit. Hơmâo lu mơnuih suang lĕ jai kraih hiam hloh. Lơ̆m suang pŭ kpan đĭ amăng sang đưm, yŭ ayun suang čim grư̆ hiâm hloh”.

Lơ̆m hmư̆ jua čing, suang čim grư̆, amăng anih anom ngă yang kah hăng hơmâo anŏ bơngač bang hăng jua čing ik ăk, tui čing tơnah arăng atông, jing djuai čing phun mơ̆ng djuai ania juăt mă yua.  Jua čing tơnah sit atông ñu tơ-ua truh amăng glai kyâo, mut tơma hrŏm amăng er mơñu, yŭ ayun suang ačăng čim grŭ por, pơƀuh brơi amăng mông ƀong mơñum ngui ngor ngă yang anun mơak biă mă kah hăng hơmâo tơlơi mơyang tơbiă asăp khiơl đao, kơdrưh biă mă mông anun.

Tui hăng ƀing mơnuih kơhnăk gru đưm, tơlơi atông čing suang čim grư̆ lĕ arăng atông čing ngă yang, iâu lăi kơ khul yang rơbang, juăt iâu lăi yang atâo bơngăt dơi yă đưm đă adih amăng mông huă lui pơsăt hăng djai brŭ-hơgĕt tơlơi ngă yang lăp pơpŭ hăng pran jua đăo kơnang, kiăng lăi tơlơi jĕ giăm mut tơma hrŏm plah wah ană mơnuih hăng khul yang rơbang. Jua čing mơñu, kiăo tui, pŭ đĭ yŭ suang mut tơma amăng pran jua ngă dlưh ai hơtai tơlơi mơak, tơlơi khăp ană mơnuih amăng tơlơi suang.

Lơ̆m suang arăng buh eng ao, băn eng, buh ao suang čim grư̆ ăt phara mơ̆n, băn ao ruah mă mơñam hăng mrai añĕ hiam hloh, mơñam duñ rup, kơten bơnga hiam amăng eng ao phara hăng eng ao đôč đač. Mơnuih kơhnăk gru đưm, ơi Thu, Ƀuôn Yao, să Ea Tul, tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Lơ̆m suang čim grŭ, djop mơnuih buh eng ao gru grua đưm yơh. Hlâo adih, kơnong sang anŏ pơdrong đôč dưi hơmâo gơnam jak iâu ƀing adơi amai đah kơmơi suang hrŏm amăng mông ngă yang prong. Ƀing anun hă, dưi suang jing mơnuih tha rơma, đah kơmơi tha ƀiă, buh eng ao hiam, kơnuih khom tơpă khut khăt hăng tơlơi pơpŭ sit nik, jing ƀing kơnuih hiam arăng đăo kơnang amăng plơi pla”.

Amăng ik jua čing ing jua hơgor hlăk tơ-ua hyu anun, yŭ suang hơdĭ hơdư̆ rơ-un muăn kiăo tui, yua ƀing đah kơmơi dra djuai ania Êđê buh eng yâo ao hiam gru grua đưm suang tui ačăng čim grư̆ hlăk por ƀơi adai rơngit lăng hiam hăng kơdrưh biă mă, ñu bă hăng tơlơi pơƀuh ƀô̆ mơta rơ-un, luă gŭ laih anun djă pioh bơngăt jua kual čư̆ siăng Lŏn Dap Kơdư. Ră anai, amăng gru grua hiam anun mah lu tơlơi pơblih phrâo, yŭ suang čim grư̆ ăt dŏ djă pioh đôč, pơđĭ tui hăng pơtô glăi kơ čơđai rơnuk tơdơi, kah hăng să črăn bơngăt jua gru grua hiam djuai ania Êđê-djă pioh gru tơlơi lir hơbit plah wah ană mơnuih, lŏn glai hăng ai hơtai bơngăt jua ană mơnuih. 

Hăng mơnuih djuai ania Êđê lăi phara, djop djuai ania ƀiă kual Dap kơdư hnun mơn, tơlơi ayun suang djuai ania ƀu djơ̆ kơnong lĕ tơlơi ngui ayun suang đôč ôh mơ̆ ăt pơdah tơlơi hơdip mơ-ak amăng plơi pla, hăng tơlơi yôm phara dong. Lơm djă tơngan hơdai, tơkai yak hrŏm jum dar lêng pơdah anŏ yôm phara, djă pioh bơngăt jua mơng gru grua djuai ania hăng plơi pla. Ƀơi Dak Lak, hrŏm hăng tơlơi gir run mơng gơnong bruă gru grua, mơnuih ƀôn sang, sit biă ñu lĕ rơnuk hlăk ai, glăk ƀơƀrư̆ hrăm glăi tơlơi ayun suang mơng djuai ania pô, kiăng tŏ tui “bơngăt jua” tơlơi ayun suaig, jak iâu tuai nao čuă ngui pơ kual Dap kơdư hing ang.

Ƀơi lan sang drông ƀuôn Ky, phường Thành Nhất, tơring čar Dak Lak, rơbêh hơdôm hơpluh tơdăm ngek dra muai djuai ania Êđê glăk hrăm suang hăng anăn “čim grư̆”. Ƀing tơdăm atông čing kram, bơ ƀing drah amra wŏt tơngan, yak tơkai hrŏm, kiăng pơƀuh glăi rup kơčăng hăng akŏ čim grư̆ glăk por hyu. Rĭm wŏt tơngan hơdai, tơkai yak hrŏm aneng anuang, mut hrŏm, pơdah pran kơtang mơ̆ ăt rơmuăn rơmĕ mơn. Ama H’Wanna Ktul, dŏ amăng ƀuôn Ky, phường Thành Nhất brơi thâo:

“Hăng kâo pô tơlơi ayun suang ‘čim grư̆” tơnap hloh lĕ hơdai tơngan, tơdah hơdai wŏt tơngan ƀu djơ̆ amra ngă gah biă mă. Hăng lơm ayun suang truh tong krah, tơdah aka ƀu wŏt tơngan djơ̆ ngă tơlơi ayun suang anai ƀu hiam ôh. Blung hlâo ƀing gơmơi hrăm yak tơkai hlâo, tơdơi anun lĕ wŏt tơngan, rĭm čô mơnuih lêng ƀư̆ tơngan kiăng lăng kar hăng čim grư̆”.

Hrŏm hăng mơnuih djuai ania Êđê, djop djuai ania ƀơi kual Dap kơdư ăt hơmâo tơlơi ayun suang phara mơn. Pơlir hăng hrơi ngui ngor, mut hrŏm jua čing hơgor hăng mông ngui mơñum tơpai čeh. Rĭm djuai ania, ăt pơdah phara mơn, tơlơi ayun suang djuai ania Bahnar ayun rơnang rơyư̆, suang Êđê rơmoăn rơmĕ, hmar ƀiă, suang čing mơng djuai ania M’nông kơtang ƀiă.

Nai prin tha Lương Thanh Sơn, Khua sang djă pioh gru grua Dak Lak brơi thâo, lơm yak tơkai hơdai tơngan amăng hơdôm tơlơi ayun suang lêng hơmâo anŏ yôm phara, hok mơ-ak lơm pơdai jor kơtor mơboh ƀudah hok mơ-ak amăng hrơi gum pơgôp, pơdah tơlơi pơlir hơbit kơplah wah ană mơnuih hăng lŏn mơnai glai čư̆, bruă mă hăng tơlơi ngă yang.

“Hơdôm tơlơi ayun suang mơng djop djuai ania ƀơi kual Dap kơdư juăt pơƀuh glăi hơdôm bruă ngă hmua, tơlơi hơdip rĭm hrơi mơng mơnuih djuai ania. Laih dong bruă wŏt tơngan ăt pơdah pran khăp hăng plơi pla, hăng glai rưng, kyâo pơtâo, ia krông čroh hnoh”.

Bơ tui mơnuih kơhnâo kơhnăk Vũ Lân, Khua khul ayun suang đưm Việt Nam ƀơi Dak Lak, tơlơi ayun suang hơđăo pơlir kjăp phik hăng tơlơi ngă yang rơbang mơng rĭm djuai ania.

“Tơlơi ayun suang đưm arăng lăng kar hăng tơlơi pơƀuh glăi hơdôm bruă gru grua amăng plơi pla ƀudah tơlơi ngă yang yôm phara. Ƀing gơñu ƀu iâu anai lĕ ayun suang mơ̆ biă mă ñu anai lĕ tơlơi ayun suang yôm phara. Lơm yak tơkai hơdai tơngan lêng yôm phara hăng ba glăi tơlơi tŭ yua prong. Amăng anun hơmâo hơdôm anŏ pơlir hăng tơlơi ngă yang mơng neh met wa”.

Ră anai, lu tơlơi ayun suang sô hơđăp glăk rơngiă tui. Rơnuk hlăk ai aka ƀu dưi hrăm glăi, dưi ayun suang, kiăng ƀuh rơđah dong bơngăt mơng tơlơi ayun suang. Kiăng kơ djă pioh hơdôm anŏ yôm anun, gơnong bruă gru grua Dak Lak hơmâo pơphun hơdôm tal pơplông, ngui ayun suang, pơsur hơdôm grup ayun suang amăng plơi pla pơtop hrăm, ba nao ngui hơdôm tơlơi ayun suang mơng djuai ania pô.

Phrâo anai, Khul čih boh pia, adôh suang tơring čar Dak Lak hơmâo pok anih pơtô hrăm ayun suang ƀơi kual Dap kơdư ƀơi ƀuôn Tơ̆ng Jŭ, phường Ea Kao, kiăng kơ pơtrut pran khăp gru grua djuai ania, pơsur ƀing hlăk ai ĕp glăi gru grua djuai ania. Mơnuih čih boh pia Niê Thanh Mai, Khua khul čih boh pia, tơlơi adôh suang tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Mơng tal pơtô hrăm, ƀing gơmơi ƀuh anai lĕ tơlơi mơ̆ ƀing hlăk ai glăk kiăng mơng anun thâo rơđah dong, pel ĕp dơlăm ƀiă dong hơdôm tơlơi ayun suang kah hăng hơdôm tơlơi ngă yang mơng djuai ania Êđê. Lơm glăi pơ plơi pla ƀing gơmơi ăt hluh rơđah dong, hăng ƀuh neh met wa glăk kiăng tơlơi gum djru mơng ƀing kơhnâo kơhnăk hăng tơlơi mut hrŏm mơng hlăk ai. Anai ăt lĕ sa amăng hơdôm tơlơi akŏ phun kiăng khul čih boh pia, adôh suang hăng ƀing kơhnâo kơhnăk pơtô glăi hơdôm tơlơi thâo thăo brơi hlăk ai”.

Hơdôm anih pơtô hrăm tui anai, ƀu djơ̆ kơnong hơkrŭ glăi tơlơi ayun suang đôč ôh mơ̆ ăt pơtrut pran pơ-ư ang hăng khăp kơ gru grua djuai ania brơi rơnuk hlăk ai, Mut hrŏm anih pơtô hrăm ayun suang amăng ƀuôn Tơ̆ng Jŭ, amai H’Huyền Mlô, dŏ amăng ƀuôn M’Oa, să Ea Kar, tơring čar Dak Lak brơi thâo:

“Hăng kâo pô, anŏ yôm phara mơng gru grua mơng djuai ania, blung hlâo lĕ tơlơi adôh đưm, dua dong lĕ tơlơi ayun suang, anai lĕ dua bơnah tơlơi yôm hloh hăng kâo. Kâo amra jing sa amăng ƀing mơnuih gơgrong djă pioh gru grua anai. Kâo čang rơmang abih bang mơnuih hăng ƀing hlăk ai ăt amra jing ƀing mơnuih djă pioh glăi gru grua yôm phara mơng djuai ania pô kiăng huăi ngă rơngiă hĭ”.

Amăng tơlơi hơdip phrâo ră anai, lu gru grua yôm glăk rơngiă tui ƀơƀrư̆, bruă hơkrŭ glăi hăng ngă lar hyu tơlơi ayun suang ƀu djơ̆ kơnong djă pioh sa tơlơi ngui ayun suang đôč ôh mơ̆ ăt lĕ kiăng djă pioh bơngăt gru grua, jua čing hơgor, kiăng tơlơi ayun suang dưi tŏ tui djop rơnuk tơdơi dong./.